Το ευρύτερο περιεχόμενο και το θέμα της Ιλιάδας

Του Γιώργου Β. Μιχαήλ

Το ευρύτερο περιεχόμενο της Ιλιάδας είναι οι μάχες που διεξάγονται γύρω από τα τείχη της Τροίας, ανάμεσα στους Τρώες και στους Αχαιούς. Δηλαδή η Ιλιάδα έχει να κάνει με τον Τρωικό Πόλεμο και τον τρωικό μύθο. Συνεπώς, για να κατανοήσουμε καλύτερα το ομηρικό έπος, θα πρέπει να έχουμε υπόψη μας, έστω σε συντομία, τον τρωικό μύθο.

Ο Joachim Latacz (στο βιβλίο του Όμηρος, Ο Θεμελιωτής της ευρωπαϊκής λογοτεχνίας, εκδόσεις Παπαδήμα, 2000, σ. 122 – 124) δίνει μια συνοπτική περιγραφή της πρωτογενούς μορφής αυτού του μύθου:

 «Στην πλούσια οχυρωμένη πόλη της Τροίας, στη Μικρά Ασία, κοντά στον Ελλήσποντο, κυβερνά ένας ισχυρός βασιλιάς, ο Πρίαμος. Ένας από τους γιους του, ο Πάρης, εκτελώντας μια φιλική αποστολή, ταξιδεύει με πλοίο στη χώρα των Αχαιών, στην Πελοπόννησο, και φτάνει στη Σπάρτη, όπου βασιλεύει ο Ατρείδης Μενέλαος. 

Ο Πάρης καταχράται τη φιλοξενία που του προσφέρουν εκεί, απάγει την Ελένη, τη σύζυγο του Μενέλαου, και την οδηγεί στην Τροία. Ο Μενέλαος ζητάει τότε τη βοήθεια του αδερφού του, Αγαμέμνονα από το Άργος/Μυκήνες.

Μία αντιπροσωπεία των Αχαιών μεταβαίνει στην Τροία για να απαιτήσει την επιστροφή της Ελένης, αλλά γυρίζει άπρακτη. Τότε ο Μενέλαος και ο Αγαμέμνονας αποφασίζουν να εκβιάσουν την παράδοση της Ελένης με στρατιωτικά μέσα. 

Ο Αγαμέμνονας καλεί όλα τα σημαντικά κέντρα εξουσίας της ηπειρωτικής και της νησιωτικής Ελλάδας να στείλουν στρατεύματα για μια κοινή εκστρατεία κατά της Τροίας. Η πρόσκληση αυτή βρίσκει πλατιά απήχηση. 

Τα πλοία συγκεντρώνονται στο λιμάνι της Αυλίδας στη Βοιωτία· κάθε στράτευμα έχει τον δικό του αρχηγό. Ο Αγαμέμνονας τίθεται επικεφαλής της επιχείρησης. Ο στόλος περνάει από τη Λήμνο και την Τένεδο στον Ελλήσποντο και αγκυροβολεί στην ακτή της Τρωάδας. 

Οι πρώτες απόπειρες να κυριευθεί η πόλη με έφοδο ή να γίνουν διαπραγματεύσεις αποτυγχάνουν. Οι Αχαιοί ξεκινούν την πολιορκία, η σθεναρή όμως αντίσταση των κατοίκων της πόλης και των συμμάχων τους από τους γειτονικούς λαούς της Μικράς Ασίας προκαλεί την απροσδόκητη παράταση των επιχειρήσεων για χρόνια.

Οι πολιορκητές προσπαθούν συνεχώς να αποκόψουν την Τροία από τις πηγές ανεφοδιασμού της, και με τον τρόπο αυτό να κάμψουν την αντίστασή της, με την άλωση, τη λεηλασία και την καταστροφή γειτονικών πόλεων, νησιωτικών οικισμών και κοινοτήτων στα περίχωρά της. Το σχέδιο δεν ευοδώνεται, κυρίως επειδή οι θεοί είναι διχασμένοι για τη μοίρα της Τροίας.

Μόλις τον δέκατο χρόνο του πολέμου, όταν επιτέλους η ομάδα των θεών που τάσσονται υπέρ της Τροίας δεν προβάλλει πλέον αντίσταση, οι Αχαιοί κατορθώνουν να κυριεύσουν την πόλη με δόλο.

Ύστερα από προτροπή του δαιμόνιου Οδυσσέα κατασκευάζουν έναν πελώριο δούρειο ίππο και τον γεμίζουν με επίλεκτους στρατιώτες. Οι υπόλοιποι Αχαιοί, δήθεν αποθαρρημένοι, επιβιβάζονται στα πλοία και αποπλέουν. Στην πραγματικότητα όμως περιμένουν, έξω από το οπτικό πεδίο των Τρώων, ένα νυχτερινό σύνθημα από την πόλη. Οι Τρώες θεωρούν ότι ο ίππος αποτελεί προσφορά προς τους θεούς και, παρά την προειδοποίηση του ιερέα Λαοκόοντα, τον σύρουν μέσα στην πόλη τους, για να επωφεληθούν από την υποτιθέμενη προστατευτική του δύναμη. Κατά τη διάρκεια της νύχτας οι Αχαιοί ήρωες βγαίνουν από την κοιλιά του δούρειου ίππου και στέλνουν το φωτεινό σήμα στον στόλο που βρίσκεται κοντά στην Τένεδο.

Σύντομα, ενισχυμένοι και από το κύριο στρατιωτικό σώμα που σπεύδει να επιστρέψει, οι Έλληνες πυρπολούν την Τροία. Ο βασιλιάς Πρίαμος και ο αντρικός πληθυσμός φονεύονται, οι γυναίκες και τα παιδιά οδηγούνται αιχμάλωτοι στην Ελλάδα».

Από αυτό το μυθικό πλαίσιο, ο Όμηρος απομονώνει 51 ημέρες του δέκατου χρόνου του πολέμου και κάνει θέμα της Ιλιάδας του το κεντρικό επεισόδιο αυτής της ολιγοήμερης περιόδου. Το επεισόδιο αυτό δεν είναι άλλο από τον τρομερό θυμό (τη μῆνιν) του Αχιλλέα, αποτέλεσμα της σύγκρουσής του με τον Αγαμέμνονα.

Ο Αχιλλέας συγκρούστηκε με τον Αγαμέμνονα και αποσύρθηκε, μαζί με τον στρατό του, από τον πόλεμο. Αφορμή για τη σύγκρουση ανάμεσα στους δύο ισχυρούς άντρες ήταν μια απαίτηση του Αγαμέμνονα, την οποία ο Αχιλλέας έκρινε προσβλητική και για τον ίδιο και για τους άλλους Αχαιούς.

Αλλά ας δούμε τα πράγματα με τη σειρά:

Κατά τη διάρκεια των πολεμικών τους επιχειρήσεων, οι Αχαιοί συνήθιζαν να μοιράζονται μεταξύ τους τα λάφυρα που έπαιρναν από τις πόλεις που κατακτούσαν. Το ίδιο έκαναν και με τις πόλεις που κυρίευσαν γύρω από την Τροία.

Ανάμεσα στα άλλα λάφυρα, ο Αγαμέμνονας πήρε ως παλλακίδα του τη Χρυσηίδα, κόρη του Χρύση, ιερέα του Απόλλωνα. Αντίστοιχα, ο Αχιλλέας πήρε τη Βρισηίδα, κόρη του Βρισέα. Ο Χρύσης ήρθε στο στρατόπεδο των Αχαιών και προσπάθησε να εξαγοράσει την ελευθερία της κόρης του, προσφέροντας πλούσια λύτρα.

Αλλά ο Αγαμέμνονας αρνήθηκε την ανταλλαγή κι έδιωξε βάναυσα τον ιερέα. Τότε αυτός ζήτησε από τον Απόλλωνα να τιμωρήσει τους Αχαιούς για την άπρεπη συμπεριφορά τους. Ο θεός εισάκουσε τις παρακλήσεις του ιερέα του κι έστειλε στο στρατόπεδο των Αχαιών φοβερό λοιμό, που αποδεκάτιζε ζώα κι ανθρώπους.

Με παρότρυνση του Αχιλλέα, ο μάντης Κάλχας αποκάλυψε την αιτία του λοιμού και είπε ότι η μόνη λύση είναι να επιστραφεί στον Χρύση η κόρη του. Ο Αγαμέμνονας δήλωσε πως θα απελευθέρωνε τη Χρυσηίδα μόνον αν έπαιρνε από τους Αχαιούς ισάξιο αντάλλαγμα.

Ακολούθησε η σφοδρή σύγκρουση ανάμεσα στον Αγαμέμνονα και στον Αχιλλέα. Ο Ατρείδης δήλωσε ότι θα πάρει τη Βρισηίδα στη θέση της κόρης του Χρύση και ο Αχιλλέας ανακοίνωσε την απόφασή του να αποσυρθεί από τον πόλεμο.

Οι προσπάθειες του Νέστορα να συμφιλιώσει τους δύο άντρες έπεσαν στο κενό. Η Χρυσηίδα απελευθερώθηκε, ο λοιμός έπαψε, ο Αγαμέμνονας πήρε από τον Αχιλλέα τη Βρισηίδα και ο Αχιλλέας απέσυρε τα στρατεύματά του από το πεδίο των μαχών.

Η μητέρα του Αχιλλέα, η Θέτις, ζήτησε από τον Δία να τιμωρήσει τον Αγαμέμνονα και τους Αχαιούς, γέρνοντας την πλάστιγγα του πολέμου υπέρ των Τρώων. Ο Δίας εισάκουσε την παράκλησή της.

Ο Θυμός του Αχιλλέα και οι επιπτώσεις του στην εξέλιξη του πολέμου είναι λοιπόν το θέμα της Ιλιάδας. Παρ’ ότι το ευρύτερο περιεχόμενο (δηλαδή ο Τρωικός Πόλεμος) είναι διαρκώς παρόν, η Ιλιάδα έχει τον δικό της πόλεμο (τον ιλιαδικό πόλεμο) και η μῆνις του Αχιλλέα είναι αυτή που διατρέχει ολόκληρο το έπος και καθορίζει αποφασιστικά τη δομή και την εξέλιξή του.

Τα πάντα κρίνονται όταν ο Αχιλλέας αποφασίζει να επιστρέψει στις μάχες, ύστερα από τον θάνατο του Πάτροκλου. Ο θυμωμένος ήρωας εκδικείται τον χαμό του φίλου του σκοτώνοντας τον Έκτορα και βεβηλώνοντας το πτώμα του.

Όταν όμως ο Πρίαμος έρχεται στο στρατόπεδο των Αχαιών (όπως έκανε στην αρχή του έπους ο Χρύσης) και ικετεύει τον Αχιλλέα να του παραδώσει τη σορό του γιου του, ο Αχιλλέας εισακούει τις παρακλήσεις του βασιλιά της Τροίας και συμφωνεί για ανακωχή έντεκα ημερών.

Με την παύση των εχθροπραξιών (= τέλος του ιλιαδικού πολέμου) και την ταφή του Έκτορα ολοκληρώνεται και η Ιλιάδα.

http://www.egriechen.info