Το μυστικό για να μαθαίνεις οτιδήποτε: Οι συμβουλές του Αϊνστάιν στον γιό του

Το 1915 ο 36χρονος Albert Einstein είχε μόλις ολοκληρώσει το δισέλιδο αριστούργημα που θα έφερνε επανάσταση στη σύγχρονη φυσική και θα αναδείκνυε τις προσπάθειες των φυσικών σε διεθνή φήμη και δόξα, τη θεωρία της γενικής σχετικότητας. Πριν δημοσιευτεί, ο Einstein σταμάτησε για μια στιγμή και έγραψε ένα εγκάρδιο και ευγενικό γράμμα στον τότε 11χρονο γιο του Hans Albert, ο οποίος ζούσε με τη μητέρα του και τον μικρό του αδερφό, Eduard “Tete” Einstein, στη Βιέννη.

Το γράμμα (εμφανίζεται παρακάτω), όπως και οι περισσότερες αλληλογραφίες του Einstein, λάμπει από πατρική σοφία και μιλάει για κάτι που οι περισσότεροι άνθρωποι θα πρέπει πάντα να αναλογίζονται: πώς να μαθαίνουν.

Αγαπημένε μου Albert,

Χθες έλαβα το γράμμα σου και ήμουν πολύ χαρούμενος με αυτό. Φοβόμουν εδώ και καιρό ότι δεν θα μου ξαναέγραφες πλέον. Μου είπες όταν ήμουν στη Ζυρίχη, ότι ήταν παράξενο για σένα όταν ήρθα στη εκεί. Επομένως, νομίζω ότι είναι καλύτερα αν μέναμε μαζί σε ένα διαφορετικό μέρος, όπου κανένας δεν θα επηρεάσει την άνεσή μας. Σε κάθε περίπτωση θα προτρέψω ότι κάθε χρόνο ξοδεύουμε έναν ολόκληρο μήνα μαζί, έτσι ώστε να βλέπεις ότι έχεις ένα πατέρα που σε λατρεύει και αγαπάει. Μπορείς επίσης να μάθεις πολλά καλά και όμορφα πράγματα από μένα, κάτι το οποίο κάποιος άλλος δεν μπορεί να σου το προσφέρει τόσο εύκολα. Ό,τι έχω καταφέρει μέσα από τόση κουραστική δουλειά δεν πρέπει να είναι μόνο εκεί για τους ξένους, αλλά ειδικά για τα δικά μου παιδιά. Αυτές τις μέρες έχω ολοκληρώσει ένα από τα πιο όμορφα έργα στη ζωή μου, όταν μεγαλώσεις, θα σου μιλήσω για αυτό.

Είμαι πολύ ευχαριστημένος που βρήκες χαρά με το πιάνο. Αυτό και η ξυλουργική είναι κατά τη γνώμη μου οι καλύτερες ασχολίες για την ηλικία σου, καλύτερες ακόμα και από το σχολείο. Γιατί αυτά είναι πράγματα που ταιριάζουν πολύ σε ένα νέο άτομο, όπως είσαι εσύ. Κυρίως να παίζεις πράγματα στο πιάνο που σε ευχαριστούν, ακόμα και αν ο δάσκαλος δεν σου τα έχει αναθέσει. Αυτός είναι ο τρόπος για να μαθαίνεις περισσότερα, όταν, δηλαδή, κάνεις κάτι με τόσο μεγάλη ευχαρίστηση, με αποτέλεσμα να μην καταλαβαίνεις ότι ο χρόνος περνάει. Μερικές φορές είμαι τόσο απορροφημένος στη δουλειά μου, που ξεχνάω το μεσημεριανό μου γεύμα.

Φίλησέ μου τον Tete

Ο μπαμπάς.

Χαιρετίσματα στη μαμά.

 

Σίγουρα ο Άλμπερτ Αϊνστάιν αποτελεί ένα εξαιρετικό παράδειγμα, βαθιάς κατανόησης της γνωστικής λειτουργίας του ανθρώπου. Πόσο αρμονικά και αποτελεσματικά μαθαίνουν οι άνθρωποι όταν ασχολούνται με κάτι που αγαπούν, ή το κάνουν με τον τρόπο που αγαπούν; Μάλλον η άποψη του πιο γνωστού φυσικού στην Ιστορία δεν θα έπρεπε να μας περάσει απαρατήρητη.

Αυτός είναι ο τρόπος για να μαθαίνεις περισσότερο, όταν κάνεις κάτι με τόσο πολύ ευχαρίστηση ώστε δεν καταλαβαίνεις ότι ο χρόνος περνά.

 Πηγή: http://ethernews.com από brainpickings

Αntikleidi , http://antikleidi.com

Ένα γράμμα του Ουμπέρτο Έκο στον εγγονό του

Το ιταλικό περιοδικό «L’ Espresso» ζήτησε από δεκατέσσερις προσωπικότητες του πνεύματος να γράψουν μια επιστολή για το 2014.  Ο Ουμπέρτο Έκο έγραψε μια επιστολή στον εγγονό του, ο οποίος πριν από λίγες μέρες εκφώνησε έναν λιτό και ουσιαστικό επικήδειο λόγο στον παππού του. Ο προβληματισμός σχετικά με τις Νέες Τεχνολογίες και τη σημασία της μνήμης είναι τα θέματα στα οποία εστιάζει την προσοχή του ο Έκο. Επειδή, υποστηρίζει, ούτε το Διαδίκτυο μπορεί να υποκαταστήσει τη γνώση, ούτε οι υπολογιστές το μυαλό μας, προτρέπει τις νέες γενιές να μαθαίνουν απομνημονεύοντας. Σε καμιά περίπτωση, βεβαίως δεν εννοεί το… εθνικό σπορ του ελληνικού εκπαιδευτικού συστήματος, την παπαγαλία.

Ευελπιστώ ότι το κείμενο αυτό θα βρει ευήκοα ώτα και στον ελληνικό εκπαιδευτικό κόσμο της χώρας, ο οποίος, χρόνια τώρα, βομβαρδίζεται με διαρκείς «εκπαιδευτικές μεταρρυθμίσεις» (απορρυθμίσεις θα ήταν το πιο σωστό).  Το μετέφρασα από τα ιταλικά για δυο λόγους: 

α) να απολαύσουμε για μια ακόμη φορά το πνεύμα του πρόσφατα εκλιπόντος σπουδαίου στοχαστή, 

β) να σκεφτούμε μήπως κάποιες βασικές αρχές μάθησης πρέπει να μας απασχολήσουν σοβαρά αν ακόμη ενδιαφερόμαστε για μορφωμένους και με ουσιαστική κριτική ικανότητα πολίτες.  Δεν είναι κακό να παραδεχτούμε ότι κάθε τι το «παλιό» δεν είναι οπωσδήποτε  «συντηρητικό» ή «αντιπαιδαγωγικό». Πόσο μάλλον όταν έτσι αποφαίνεται ένας στοχαστής του εκτοπίσματος του Ουμπέρτο Έκο!

Χριστίνα Πετροπούλου,

σχολική σύμβουλος Φιλολόγων Α΄ Δ/νσης Δ/θμιας Εκ/σης Αθήνας

Ο Ουμπέρτο Έκο με τον εγγονό του

Αγαπητό μου εγγονάκι,

Δεν θα ήθελα αυτή η χριστουγεννιάτικη επιστολή να θεωρηθεί υπερβολικά  συναισθηματική ή ότι έχει σκοπό να σε νουθετήσει σχετικά με την αγάπη για τους συνανθρώπους μας, για την πατρίδα, για τον κόσμο, και όλα τα συναφή. Δεν θα έδινες καμιά σημασία και όταν θα έφτανε η στιγμή να θέσεις σε εφαρμογή όλα αυτά, (εσύ έφηβος, και εγώ στο επέκεινα), το σύστημα αξιών θα είχε αλλάξει τόσο πολύ, που πιθανότατα οι συμβουλές μου θα προέκυπταν ξεπερασμένες.

Βάζε πράγματα στο μυαλό σου

Γι’ αυτό, θα ήθελα να επικεντρωθώ σε μια μόνο συμβουλή, την οποία μπορείς να ακολουθήσεις ακόμη και τώρα, ενώ  σερφάρεις στο iPad σου. Κι ούτε θα κάνω το λάθος να σου το υποδείξω, όχι γιατί θα φαινόμουν ένας παππούς βαρετός, αλλά γιατί το ίδιο κάνω και εγώ. Στην καλύτερη περίπτωση μπορώ να σου πω ότι, αν κατά τύχη πέσεις πάνω σε εκατοντάδες ιστοσελίδες πορνό που δείχνουν τη σχέση μεταξύ δύο ανθρώπινων όντων, προσπάθησε με χίλιους τρόπους να μην πιστέψεις ότι αυτό είναι το σεξ, όταν μάλιστα σε αναγκάζει να μη βγαίνεις από το σπίτι σου, για να κοιτάξεις τα πραγματικά κορίτσια. Ξεκινώ από την αρχή ότι είσαι ετεροφυλόφιλος, αλλά κι έτσι να μην είναι, προσάρμοσε τις συμβουλές μου στην περίπτωσή σου. Κοίταζε τα πραγματικά κορίτσια στο σχολείο ή όπου πας να παίξεις, γιατί είναι καλύτερα από τα τηλεοπτικά και μια μέρα θα σου προσφέρουν μεγαλύτερες χαρές από εκείνες του Διαδικτύου. Πίστεψε εκείνους που έχουν μεγαλύτερη εμπειρία από εσένα. Αν εγώ κοίταζα το σεξ μόνο στον υπολογιστή, ο πατέρας σου δεν θα είχε ποτέ γεννηθεί, κι εσύ ποιος ξέρει πού θα βρισκόσουν, μάλλον δεν θα υπήρχες καν. Αλλά δεν είναι αυτό που θέλω να σου πω, αλλά για μια ασθένεια που έχει προσβάλει τη γενιά σου, καθώς και παιδιά μεγαλύτερα από εσένα, που τώρα φοιτούν στο πανεπιστήμιο: την απώλεια της μνήμης.

Είναι αλήθεια ότι αν θέλεις να μάθεις ποιος ήταν ο Καρλομάγνος ή πού βρίσκεται η Κουάλα Λουμπούρ, δεν έχεις παρά να πατήσεις μερικά πλήκτρα και το Διαδίκτυο σου το λέει αμέσως. Κάν’ το όταν χρειάζεται, αφού όμως το κάνεις, προσπάθησε να θυμηθείς τι σου είπε, για να μην αναγκαστείς να το αναζητήσεις για δεύτερη φορά σε περίπτωση που υπάρξει επείγουσα ανάγκη, όπως για μια έρευνα στο σχολείο. Επειδή νομίζεις ότι ο υπολογιστής μπορεί να σου απαντάει οποιαδήποτε στιγμή, ελλοχεύει ο κίνδυνος να χάσεις το ενδιαφέρον να βάζεις πράγματα στο μυαλό σου. Είναι σαν να λέμε ότι, επειδή έχεις μάθει πως για να πας από την τάδε οδό στη δείνα, υπάρχουν το λεωφορείο ή το Μετρό, που σου επιτρέπουν να μετακινηθείς χωρίς κόπο -το οποίο βεβαίως εξυπηρετεί και κάν΄το κάθε φορά που βιάζεσαι-, για τον λόγο αυτό δεν χρειάζεται πλέον να περπατάς. Αν όμως δεν περπατάς αρκετά, γίνεσαι «άτομο με ειδικές ανάγκες», όπως χαρακτηρίζουμε σήμερα τους ανθρώπους που βρίσκονται σε αναπηρικό καροτσάκι. Εντάξει, ξέρω ότι ασχολείσαι με σπορ, άρα ξέρεις να κινείς το σώμα σου, ας επιστρέψουμε όμως στο μυαλό σου.

Παιχνίδια με τον νου

Η μνήμη είναι ένας μυς, όπως εκείνοι των ποδιών, και αν δεν τον εκγυμνάζεις, ατονεί κι έτσι, από πλευράς εγκεφάλου, γίνεσαι άτομο με ειδικές ανάγκες, δηλαδή, για να μιλήσουμε ειλικρινά, ένας ηλίθιος. Κι επειδή για όλους ελλοχεύει ο κίνδυνος να πάθουν Αλτσχάιμερ όταν γεράσουν, ένας τρόπος για να αποφύγουν αυτό το δυσάρεστο ατύχημα είναι να εξασκούν πάντοτε τη μνήμη τους. Ιδού, λοιπόν, η δική μου συνταγή: Κάθε πρωί μάθαινε απ’ έξω μερικούς στίχους, ένα σύντομο ποίημα ή, όπως έκαναν οι δάσκαλοί μας, που μας έβαζαν να μάθουμε τη «Σταχτιά Φοραδίτσα» ή «Το Σάββατο του χωριού». Καλό θα ήταν να κάνεις παιγνίδια μνήμης με τους φίλους σου για να δείτε ποιος θυμάται καλύτερα. Αν δεν σας αρέσει η ποίηση, κάντε το με τους ποδοσφαιριστές. Πρόσεξε όμως! Δεν πρέπει να γνωρίζεις μόνο τους σημερινούς ποδοσφαιριστές της Ρόμα, αλλά και των άλλων ομάδων, ίσως και ομάδων του παρελθόντος. Φαντάσου ότι εγώ θυμάμαι εκείνους της Τορίνο, όταν το αεροπλάνο τους συνετρίβη με όλους τους παίκτες μέσα: Μπατσικαλούπο, Μπαλαρίν, Μαρόζο κ.λπ. Κάντε αγώνες μνήμης σχετικά με τα βιβλία που έχετε διαβάσει. Π.χ., ποιος ήταν πάνω στην Ισπανιόλα προς αναζήτηση του νησιού των θησαυρών; Ο Λόρδος Τριλώνεϋ, ο Καπετάν Σμόλετ, ο Δόκτωρ Λάιβζι, ο Λονγκ Τζον Σίλβερ, ο Τζιμ; Δες αν οι φίλοι σου θυμούνται ποιοι ήταν οι υπηρέτες των Τριών Σωματοφυλάκων και του Ντ’ Αρτανιάν: Γκριμό, Μπαζέν, Μουσκετόν και Πλανσέ. Κι αν δεν θέλεις να διαβάσεις τους «Τρεις Σωματοφύλακες» (να ήξερες τι χάνεις) κάν’ το με κάποια από τις ιστορίες που έχεις διαβάσει. Μοιάζει με παιγνίδι (και είναι), θα δεις όμως πως το κεφάλι σου θα κυριευθεί από διάφορους χαρακτήρες, ιστορίες, αναμνήσεις κάθε είδους.
Θα αναρωτηθείς γιατί παλιά οι υπολογιστές ονομάζονταν ηλεκτρονικά μυαλά; Διότι σχεδιάστηκαν με βάση το μοντέλο του εγκεφάλου σου (μας), αλλά ο εγκέφαλος έχει περισσότερες διασυνδέσεις από έναν υπολογιστή, είναι ένα είδος υπολογιστή που κουβαλάς πάντα μαζί σου, ο οποίος μεγαλώνει και δυναμώνει με την άσκηση, ενώ ο υπολογιστής που έχεις πάνω στο γραφείο σου, όσο πιο πολύ τον χρησιμοποιείς, τόσο περισσότερη ταχύτητα χάνει και μετά από μερικά χρόνια θα πρέπει να τον αλλάξεις.  Αντίθετα, στην εποχή μας, το μυαλό σου μπορεί να διαρκέσει έως και ενενήντα χρόνια -αν το έχεις εξασκήσει. Και στα ενενήντα του χρόνια θα θυμάται περισσότερα πράγματα από αυτά που θυμάσαι τώρα. Και μάλιστα δωρεάν!

Μάθε τι συνέβη πριν τη γέννησή σου

Έπειτα, υπάρχει η ιστορική μνήμη, αυτή που δεν αφορά τα γεγονότα της ζωής σου ή τα πράγματα που έχεις διαβάσει, αλλά αυτά που συνέβησαν πριν ακόμη γεννηθείς.
Σήμερα, αν πας σε ένα κινηματογράφο, θα πρέπει να μπεις μέσα μια συγκεκριμένη ώρα, όταν αρχίζει η ταινία, και όταν η προβολή ξεκινά, είναι σαν κάποιος να σε παίρνει από το χέρι και να σου λέει τι συμβαίνει. Στα χρόνια μου, μπορούσε κανείς να μπει στην αίθουσα του κινηματογράφου οποιαδήποτε στιγμή, θέλω να πω στο μέσο της προβολής. Έμπαινε τη στιγμή που συνέβαιναν ορισμένα πράγματα και προσπαθούσε να καταλάβει τι είχε προηγηθεί. Αργότερα, όταν η ταινία ξανάρχιζε, μπορούσε να διαπιστώσει αν είχε καταλάβει σωστά την υπόθεση, εκτός του ότι, αν η ταινία είχε ενδιαφέρον, μπορούσε να μείνει και να την ξαναδεί. Λοιπόν, η ζωή είναι σαν μια ταινία της δικής μου εποχής. Όλοι ερχόμαστε στη ζωή όταν πολλά πράγματα έχουν ήδη συμβεί πριν εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια, και είναι σημαντικό να μάθουμε τι έχει συμβεί πριν εμείς γεννηθούμε. Αυτό είναι αναγκαίο, για να κατανοήσουμε καλύτερα γιατί σήμερα συμβαίνουν πολλά νέα πράγματα.

Να ξεφυλλίζεις και να μαθαίνεις

Λοιπόν, το σχολείο, εκτός από τις προσωπικές σου αναγνώσεις, θα έπρεπε να σου διδάσκει να απομνημονεύεις αυτά που συνέβησαν πριν τη γέννησή σου. Φαίνεται όμως ότι δεν το κάνει καλά, διότι διάφορες έρευνες μας λένε ότι τα παιδιά του σήμερα, ακόμη και τα πιο μεγάλα που φοιτούν στα πανεπιστήμια, ας πούμε αυτά που έχουν γεννηθεί το 1990, δεν ξέρουν -και ίσως δεν θέλουν να ξέρουν- τι είχε συμβεί το 1980, για να μη μιλήσουμε για το τι συνέβη πριν από πενήντα χρόνια. Τα στατιστικά στοιχεία μας λένε ότι αν ρωτήσετε κάποια παιδιά ποιος ήταν ο Άλντο Μόρο, θα απαντήσουν ότι ήταν ο αρχηγός των Ερυθρών Ταξιαρχιών – ενώ ήταν αυτός που οι Ερυθρές Ταξιαρχίες σκότωσαν. Δεν θα μιλήσουμε εδώ για τις Ερυθρές Ταξιαρχίες, αφού για πολλούς παραμένει ένα μυστήριο, παρά το γεγονός ότι αυτά συνέβησαν εδώ και τριάντα χρόνια. Εγώ γεννήθηκα το 1932, δέκα χρόνια μετά την άνοδο του Φασισμού στην εξουσία. Ήξερα όμως ποιος ήταν ο πρωθυπουργός κατά τη στιγμή της Πορείας στη Ρώμη (τι είναι αυτό;). Ίσως το φασιστικό σχολείο μού το είχε διδάξει, για να μου εξηγήσει πόσο ανόητος και κακός ήταν εκείνος ο Υπουργός «O δειλός  Φάκτα 4», που οι φασίστες είχαν αντικαταστήσει. Εντάξει! Τουλάχιστον όμως το ήξερα.

Ας αφήσουμε όμως το σχολείο. Ένα αγόρι του σήμερα δεν γνωρίζει ποιοι ήταν οι ηθοποιοί του κινηματογράφου είκοσι χρόνια πριν, ενώ εγώ ήξερα ποια ήταν η Φραντσέσκα Μπερτίνι, που πρωταγωνίστησε σε βουβές ταινίες είκοσι χρόνια πριν  εσύ γεννηθείς. Ίσως γιατί ξεφύλλιζα παλιά περιοδικά που συσσωρεύονταν στην ντουλάπα του σπιτιού μας, αλλά αυτό ακριβώς σε καλώ να κάνεις: να ξεφυλλίζεις κι εσύ παλιά περιοδικά, καθώς πρόκειται για έναν τρόπο να μάθεις τι είχε συμβεί πριν εσύ γεννηθείς. Αλλά γιατί είναι τόσο σημαντικό να γνωρίζουμε τι συνέβη πριν; Διότι, πολλές φορές ό, τι συνέβη στο παρελθόν σου εξηγεί γιατί ορισμένα πράγματα συμβαίνουν σήμερα, και οπωσδήποτε (όπως και για τους ποδοσφαιριστές,  που είπαμε) είναι ένας τρόπος για να εμπλουτίζουμε τη μνήμη μας.

Πρόσεξε! Αυτό δεν μπορείς να το κάνεις μόνο με τα βιβλία και τα περιοδικά, αλλά και με το Ίντερνετ, το οποίο μπορούμε να το χρησιμοποιούμε όχι μόνο για να κάνουμε chat με τους φίλους μας, αλλά, (λέμε τώρα) και με την Ιστορία του κόσμου. Ποιοι ήταν οι Χετταίοι; Και οι Καμισάρντι (camisards); Και πώς ονομάζονταν οι τρεις καραβέλες του Κολόμβου; Πότε εξαφανίστηκαν οι δεινόσαυροι; Η Κιβωτός του Νώε θα μπορούσε να έχει ένα πηδάλιο; Ποιο ήταν το όνομα του προγόνου του βοδιού; Υπήρχαν περισσότερες τίγρεις πριν από εκατό χρόνια απ’ ό,τι σήμερα; Τι ήταν η αυτοκρατορία του Μάλι; Και ποιος μιλούσε για την Αυτοκρατορία του Κακού; Ποιος ήταν ο δεύτερος Πάπας στην ιστορία;  Πότε εμφανίστηκε ο Μίκυ Μάους;
Θα μπορούσα να θέσω ατέλειωτα ερωτήματα και όλα θα ήταν ωραίες περιπέτειες έρευνας. Θα έλθει η μέρα που θα είσαι ηλικιωμένος και θα νιώθεις ότι έχεις ζήσει χίλιες ζωές, γιατί θα είναι σαν να ήσουν παρών στη Μάχη του Βατερλό,  ότι παρακολούθησες τη δολοφονία του Ιούλιου Καίσαρα κι ότι ήσουν πολύ κοντά στο σημείο όπου ο Bertoldo il Nero6, αναμιγνύοντας ουσίες σε ένα γουδί για να βρει τον τρόπο να φτιάξει χρυσό, ανακάλυψε κατά λάθος την πυρίτιδα (μπαρούτι) και εκτινάχθηκε στον αέρα (και καλά να πάθει). Αντίθετα, άλλοι φίλοι σου, οι οποίοι δεν θα έχουν καλλιεργήσει τη μνήμη τους, θα έχουν ζήσει μια μόνο ζωή, τη δική τους, που θα πρέπει να ήταν και πολύ μελαγχολική και στερημένη από μεγάλες συγκινήσεις.
Καλλιέργησε, λοιπόν, τη μνήμη σου και από αύριο αποστήθισε την «Εύθυμη Τερέζα».

Σημειώσεις:
1. «La Cavallina Storna», στα ιταλικά. Είναι από τα πιο γνωστά ποιήματα του Ιταλού ποιητή Τζιοβάνι Πάσκολι (1855-1912). Το οποίο έγραψε στη μνήμη του πατέρα του, ο οποίος δολοφονήθηκε  πάνω στην άμαξά του, όταν ο ποιητής ήταν δώδεκα ετών.
2. «Il Sabato del villaggio», στα ιταλικά. Ποίημα του Τζιάκομο Λεοπάρντι (1798-1837), ο οποίος θεωρείται  o μεγαλύτερος Ιταλός ποιητής μετά τον Πετράρχη. Το συγκεκριμένο ποίημα αναφέρεται στις προετοιμασίες που κάνουν οι κάτοικοι του χωριού του, για να υποδεχθούν την Κυριακή.
3. Πορεία προς τη Ρώμη (Marcia su Roma) ονομάστηκε η πορεία που έκαναν προς την πρωτεύουσα της Ιταλίας οι μελανοχίτωνες (η παραστρατιωτική οργάνωση που είχε δημιουργήσει ο Μουσολίνι), προκειμένου να καταλάβουν την εξουσία. Η “πορεία” διήρκεσε από τις 22 ως τις 28 Οκτωβρίου 1922 και κατέληξε στην άνοδο του Μουσολίνι στην εξουσία, στην οποία παρέμεινε επί 21 έτη.
4. Ο Λουίτζι Φάκτα (1861-1930) ήταν ο τελευταίος πρωθυπουργός πριν την ανάληψη της εξουσίας από τον Μπενίτο Μουσολίνι.
5. Γάλλοι καλβινιστές που εμφανίστηκαν το 1700 εναντίον του Λουδοβίκου του 14ου , ο οποίος είχε καταργήσει τη θρησκευτική τους ελευθερία. Ονομάζονταν έτσι από την πουκαμίσα, που φορούσαν πάνω από το ένδυμά τους, ως αναγνωριστικό στοιχείο.
6. Ο Μπερτόλδος, επονομαζόμενος και  Μαύρος (Berthold der Schwartz) ήταν φραγκισκανός μοναχός,  στον  οποίο αποδίδεται (χωρίς να μπορεί να τεκμηριωθεί ιστορικά)  η εφεύρεση της πυρίτιδας.
7. «La Vispa Teresa», στα ιταλικά είναι το πιο γνωστό ποίημα για μικρά παιδιά του Ιταλού ποιητή Λουίτζι Σάιλερ (1825-1885).  Γράφτηκε γύρω στο 1850 και μιλάει για ένα κοριτσάκι, την Τερέζα, που  περιχαρής που έπιασε μια πεταλουδίτσα, ενώ εκείνη πέταγε πάνω από το γρασίδι, αναφωνεί: «Τη έπιασα! Την έπιασα!». Η πεταλούδα  την εκλιπαρεί να την αφήσει ελεύθερη, λέγοντάς της: «Ζώντας πετώντας, τι κακό σου κάνω; Εσύ με πληγώνεις πιέζοντάς μου τις φτερούγες. Άσε με ελεύθερη! Κι εγώ κόρη του Θεού είμαι!». Η Τερέζα, κόκκινη από ντροπή, άνοιξε τα δάχτυλά της κι εκείνη πέταξε και πάλι.

Πηγή: epohi  μετάφραση από espresso.repubblica.it

Οι καλλιεργημένοι άνθρωποι...

Οι καλλιεργημένοι άνθρωποι σέβονται την ανθρώπινη ατομικότητα και γι’ αυτό είναι πάντοτε συγκαταβατικοί, γελαστοί, ευγενικοί, υποχρεωτικοί. Δεν χαλούν τον κόσμο για το σφυρί ή για τη γομολάστιχα που χάθηκαν. Δεν αγανακτούν για τους θορύβους ή το κρύο.

Δέχονται με καλοσύνη τα χωρατά και την παρουσία ξένων ανθρώπων στο σπιτικό τους. Δεν συμπονούν μονάχα τους κατώτερους, τους αδύναμους και τις γάτες. Πονάει η ψυχή τους και για κείνο που δεν φαίνεται με γυμνό μάτι.

Είναι ντόμπροι και φοβούνται το ψέμα σαν τη φωτιά. Δεν λένε ψέματα ακόμα και για τιποτένια πράγματα. Το ψέμα προσβάλλει εκείνους που το ακούνε και ταπεινώνει στα μάτια τους εκείνους που το λένε. Δεν παίρνουν ποτέ πόζα, στο δρόμο είναι όπως και στο σπίτι τους, δεν ρίχνουν στάχτη στα μάτια του κατώτερου τους.

Δεν είναι φλύαροι και δεν αναγκάζουν τον άλλο να ακούει τις εκμυστηρεύσεις τους όταν δεν τους ρωτάει. Δεν ταπεινώνονται για να κεντήσουν τη συμπόνια του διπλανού. Δεν παίζουν με τις ευαίσθητες χορδές της ψυχής των άλλων για να κερδίζουν σαν αντάλλαγμα αναστεναγμούς και χάδια.

Δεν λένε “εμένα κανείς δεν με καταλαβαίνει”, ούτε “πουλήθηκα για πέντε δεκάρες”, γιατί αυτά δείχνουν πως αποζητάν τις φτηνές εντυπώσεις. Είναι πρόοστυχα τερτίπια, ξεθωριασμένα, ψεύτικα. Δεν είναι ματαιόδοξοι. Δεν τους απασχολούν τέτοια ψεύτικα διαμάντια όπως οι γνωριμίες με εξοχότητες.

Όταν κάνουν δουλειά που δεν αξίζει ένα καπίκι, δεν γυρίζουν με χαρτοφύλακα των εκατό ρουβλιών και δεν καμαρώνουν πως τάχα τους άφησαν να μπουν εκεί που δεν επιτρέπουν στους άλλους. Κι ο Κριλώφ ακόμα λέει πως το άδειο βαρέλι ακούγεται πιο πολύ από το γεμάτο.

Αν έχουν ταλέντο, το σέβονται. Θυσιάζουν γι’ αυτό την ησυχία τους, τις γυναίκες, το κρασί, την κοσμική ματαιότητα. Είναι περήφανοι για την αξία τους και έχουν συνείδηση της αποστολής τους. Αηδιάζουν από την ασχήμια και καλλιεργούν μέσα τους την ομορφιά.

Δεν μπορούν να κοιμηθούν με τα ρούχα, δεν μπορούν να βλέπουν στο τοίχο κοριούς, να πατούν σε φτυσιές. Δαμάζουν όσα μπορούν και εξευγενίζουν το ερωτικό ένστικτο. Δεν κατεβάζουν βότκα όπου βρεθούν. Πίνουν μονάχα όταν είναι ελεύθεροι και τους δίνεται ευκαιρία. Γιατί τους χρειάζεται “γερό μυαλό σε γερό κορμί”.

 Απόσπασμα από ένα γράμμα του Αντόν Τσέχωφ στον αδερφό του Νικολάι

Γράμμα μητέρας εφήβου προς σχολείο

Η παρακάτω επιστολή είναι πραγματική και μας παραδόθηκε από μητέρα εφήβου που έχει διαγνωσθεί με Διάσπαση Ελλειμματικής Προσοχής Υπερκινητικότητας.

Προς τους καθηγητές του Κωστή (Τάξη Β Λυκείου)

Αγαπητοί καθηγητές του σχολείου

Έχω σκοπό να γνωρίσω σύντομα τον καθένα ξεχωριστά αλλά επειδή αισθάνομαι ότι κάθε ώρα που περνά είναι σημαντική, θα ήθελα μια πρώτη επαφή μαζί σας μέσω αυτού του σημειώματος.

Ο Κωστής διαγνώστηκε με Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής (γνωστή διεθνώς ως ADD) στην Χ τάξη. Είμαι σίγουρη ότι πολλοί από εσάς γνωρίζετε τα χαρακτηριστικά αυτής της διαταραχής αλλά επιτρέψτε μου να σας πω κι εγώ κάποια πράγματα σε σχέση με τον Κωστή.

Σήμερα γνωρίζουμε ότι η διαταραχή προσοχής δεν είναι απλά μια αόριστη δυσκολία στη συγκέντρωση από την οποία όλοι «πάσχουμε κατά καιρούς».

Η διεθνής βιβλιογραφία έχει καταστήσει σαφές ότι είναι μια νευρολογικής βάσης διαταραχή η οποία παρεμποδίζει τις εκτελεστικές λειτουργίες του εγκεφάλου. Το αποτέλεσμα είναι μια ευρύτερη δυσκολία στην οργάνωση, στη διαχείριση του χρόνου, στη συγκέντρωση και στην διατήρηση του κινήτρου.

Όλα αυτά είναι παρόντα στον Κωστή ο οποίος πολλές φορές παρουσιάζεται ανοργάνωτος, αφηρημένος και απροετοίμαστος. Αυτό δεν σημαίνει ότι ο Κωστής δεν έχει δυνατότητες. Πολλές φορές τα πάει πάρα πολύ καλά όπως θα έχουν την ευκαιρία να διαπιστώσουν κυρίως οι καθηγητές των θεωρητικών μαθημάτων. Παρόλο αυτά λόγω των παραπάνω δυσκολιών η εικόνα δεν παραμένει σταθερή.

Μερικά συγκεκριμένα σημεία:

• Για τον Κωστή το πιο δύσκολο απ όλα είναι να ξέρει τι έχει να κάνει, πότε και για ποιoν. Μπορεί να λύνει δύσκολες εξισώσεις και να γράφει κώδικα στο μάθημα των υπολογιστών αλλά να δυσκολεύεται να ακολουθήσει σωστά απλές οδηγίες και να καταγράψει σωστά την υλη. Εάν εκείνη τη στιγμή που δίνεται προφορικά μια οδηγία έχει χαθεί χάνει και την πληροφορία. Όταν οι καθηγητές μπορούν να επιβεβαιώνουν ότι έχει καταγράψει σωστά την ύλη για το επόμενο μάθημα αυτό από μόνο του αποτελεί ανυπολόγιστη βοήθεια.
• Είναι δεδομένο ότι κάποιες στιγμές θα «χάνεται». Το να περιμένουμε ότι αυτό δεν θα συμβαίνει είναι σαν να απαιτούμε από έναν μύωπα να βλέπει χωρίς γυαλιά. Στον βαθμό που η επαναφορά του «στην τάξη» μπορεί να γίνει με κατανόηση της διαταραχής του, το ευαίσθητο ηθικό του που πλήττεται, ούτως ή άλλως, από τις ίδιες του τις δυσκολίες, παραμένει θετικό.
• Είναι δεδομένο ότι κάποιες φορές δεν θα προλαβαίνει να ολοκληρώσει τα μαθήματα του. Επειδή η οργάνωση του χρόνου του είναι προβληματική το ρεαλιστικό είναι ότι κάποιες φορές θα δίνει προτεραιότητα σε αυτό που κρίνεται ως πιο σημαντικό π.χ. ένα τεστ. Στην Αμερική και σε κάποιες χώρες της Ευρώπης τα παιδιά με ΔΕΠΥ δικαιούνται να προσκομίζουν λιγότερο φόρτο εργασίας. Εδώ αυτό δεν ισχύει οπότε καταλαβαίνουμε ότι ο Κωστής θα ζει τις συνέπειες αυτής τη συνθήκης. Παρόλο αυτά παρακαλώ θερμά η όποια ασυνέπεια του να γίνεται κατανοητή μέσα στο πλαίσιο της διαταραχής προσοχής και να μην εκλαμβάνεται ως αδιαφορία. Όταν δε κρίνεται κατά περίπτωση ότι μπορεί να του δοθεί μια δεύτερη ευκαιρία, μια υπενθύμιση ή κάποιος παραπάνω χρόνος αυτό θα ήταν πολύ ενθαρρυντικό.

Πολλές φορές προσπαθώντας να συζητήσω τα παραπάνω έχω συναντήσει μια επιφύλαξη η οποία μου είναι απολύτως κατανοητή. Κάποιοι καθηγητές φοβούνται ότι εάν λάβουν υπόψιν τους τη ΔΕΠΥ είναι σαν να προσφέρουν στον Κωστή προνομιούχα μεταχείριση. Η ίδια επί χρόνια αντιστεκόμουν στην διάγνωση η οποία φοβόμουν ότι παθολογικοποιεί φυσιολογικές παιδικές-εφηβικές συμπεριφορές. Παρακολουθώντας όμως τον βαθμό και τις αποχρώσεις των δυσκολιών κατάλαβα ότι η επιφύλαξη πηγάζει από την έλλειψη εξοικείωσης με τη φύση του προβλήματος. 

Δεν θα μας ήταν σαφές ότι εάν κάποιο παιδί έχανε την ισορροπία του, θα τον βοηθούσαμε να σηκωθεί χωρίς να θεωρούμε ότι του προσφέρουμε κάποιο ιδιαίτερο προνόμιο; 

Το παιδί με ΔΕΠΥ όταν δεν λαμβάνει υποστήριξη παρουσιάζει ευρύτερα προβλήματα περιθωριοποίησης (και αυξημένες πιθανότητες συννοσηρότητας) που είμαι σίγουρη ότι κανένας ενδιαφερόμενος δεν θα ήθελε να ρισκάρει. Ταυτοχρόνως, όσο ένας μαθητής προχωράει στην εξειδίκευση και επιλέγει τα μαθήματα του τα πράγματα διευκολύνονται σχετικά γιατί σαφώς τα μαθήματα επιλογής πλήττονται λιγότερο από τη διάσπαση.

Κλείνοντας θα ήθελα να πω ότι μια προσωπική μου ανησυχία ήταν στο παρελθόν ότι η διάγνωση ΔΕΠΥ είναι μια ταμπέλα που δεσμεύει και προκαταβάλει. Η εμπειρία μου όμως είναι ακριβώς η αντίθετη. Από τη στιγμή που είχαμε τη διάγνωση και μιλήσαμε ανοιχτά για αυτήν ο Κωστής άρχισε να απομυθοποιεί τα προβλήματα του, να τα διαχειρίζεται και να τα αναγνωρίζει. Ταυτοχρόνως η ανοιχτή και ειλικρινής επικοινωνία επέτρεψε κατά τη διάρκεια του γυμνασίου την άριστη συνεργασία μεταξύ γονέων, καθηγητών και διεύθυνσης, η οποία έχω τη βεβαιότητα ότι θα συνεχιστεί και στο λύκειο.

Ευχαριστώ εκ των προτέρων για το χρόνο σας και τη συνεργασία.

Η μητέρα του Κωστή

http://www.adhdhellas.org/

Ένα παλιό μήνυμα για το σύγχρονο κόσμο...

Το παρακάτω κείμενο χρονολογείται γύρω στα 1855 και αποτελεί την απάντηση του Σιάτλ, αρχηγού μιας φυλής Ινδιάνων, στον πρόεδρο των Ηνωμένων Πολιτειών Αμερικής Φραγκλίνο Πηρς, ο οποίος ζήτησε από τους Ινδιάνους να πουλήσουν τη γη τους στην αμερικανική κυβέρνηση.

Η πρόταση αυτής της αγοραπωλησίας ήταν εντελώς ξένη στις αντιλήψεις και στον τρόπο ζωής των Ινδιάνων, ο δεσμός των οποίων με τη φύση είναι ιερός και αδιάσπαστος, όπως η αδερφική αγάπη. Ο Σιάτλ εκφράζει με περηφάνια και σεβασμό στην παράδοση τον τρόπο σκέψης της φυλής του, ο οποίος διαφέρει πλήρως από τις υλικές αξίες και τον κατακτητικό πολιτισμό των λευκών. Οι σκέψεις που διατυπώνει ο Σιάτλ απέχουν από εμάς ενάμιση σχεδόν αιώνα, είναι όμως εξαιρετικά επίκαιρες στην εποχή μας, τώρα που όλοι πλέον βιώνουμε τις ολέθριες συνέπειες από την υπερβολική εκμετάλλευση των φυσικών πόρων, τη μόλυνση του περιβάλλοντος και τη διαρκώς επεκτεινόμενη οικολογική καταστροφή του πλανήτη μας.

Ο μεγάλος αρχηγός στην Ουάσιγκτον μηνάει πως θέλει να αγοράσει τη γη μας. Ο μεγάλος αρχηγός μηνάει ακόμα φιλικά και καλοθέλητα. Καλοσύνη του, γιατί ξέρομε πως αυτός λίγο τη χρειάζεται αντίστοιχα τη φιλία μας. Την προσφορά του θα τη μελετήσομε, γιατί ξέρομε πως αν δεν το πράξομε, μπορεί ο λευκός να προφτάσει με τα όπλα και να πάρει τη γη μας.

Πώς μπορείτε να αγοράζετε ή να πουλάτε τον ουρανό - τη ζέστα της γης; Για μας μοιάζει παράξενο. Η δροσιά του αγέρα ή το άφρισμα του νερού ωστόσο δε μας ανήκουν. Πώς μπορείτε να τα αγοράσετε από μας; Κάθε μερος της γης αυτής είναι ιερό για το λαό μου. Κάθε αστραφτερή πευκοβελόνα, κάθε αμμούδα στις ακρογιαλιές, κάθε θολούρα στο σκοτεινό δάσος, κάθε ξέφωτο και κάθε ζουζούνι που ζουζουνίζει είναι, στη μνήμη και στην πείρα του λαού μου, ιερό.

Ξέρομε πως ο λευκός δεν καταλαβαίνει τους τρόπους μας. Τα μέρη της γης, το ένα με το άλλο, δεν κάνουν γι' αυτόν διαφορά, γιατί είναι ένας ξένος που φτάνει τη νύχτα και παίρνει από τη γη όλα όσα του χρειάζονται. Η γη δεν είναι αδερφός του, αλλά εχθρός που πρέπει να τον καταχτήσει, και αφού τον καταχτήσει πηγαίνει παρακάτω. Με το ταμάχι (=πλεονεξία) που έχει θα καταπιεί τη γη και θα αφήσει πίσω του μια έρημο. Η όψη που παρουσιάζουν οι πολιτείες σας, κάνει κακό στα μάτια του ερυθρόδερμου. Όμως αυτό μπορεί και να συμβαίνει, επειδή ο ερυθρόδερμος είναι άγριος και δεν καταλαβαίνει.

Αν αποφασίσω και δεχτώ, θα βάλω έναν όρο. Τα ζώα της γης αυτής ο λευκός θα πρέπει να τα μεταχειριστεί σαν αδέρφια του. Τι είναι ο άνθρωπος δίχως τα ζώα; Αν όλα τα ζώα φύγουν από τη μέση, ο άνθρωπος θα πεθάνει από μεγάλη εσωτερική μοναξιά, γιατί όσα συμβαίνουν στα ζώα, τα ίδια συμβαίνουν στον άνθρωπο.

Ένα ξέρομε, που μπορεί μια μέρα ο λευκός να το ανακαλύψει; Ο Θεός μας είναι ο ίδιος Θεός. Μπορεί να θαρρείτε πως Εκείνος είναι δικός σας, όπως ζητάτε να γίνει δική σας η γη μας. Αλλά δεν το δυνόσαστε. Εκείνος είναι Θεός των ανθρώπων. Και το έλεός Του μοιρασμένο απαράλλαχτα σε ερυθρόδερμους και λευκούς. Αυτή η γη Του είναι ακριβή. Όποιος τη βλάφτει, καταφρονάει το Δημιουργό της. Θα περάσουν οι λευκοί - και μπορεί μάλιστα γρηγορότερα από άλλες φυλές. Όταν μαγαρίζεις συνέχεια το στρώμα σου, κάποια νύχτα θα πλαντάξεις από τις μαγαρισιές σου. Όταν όλα τα βουβάλια σφαχτούν, όταν όλα τα άγρια αλόγατα μερέψουν, όταν την ιερή γωνιά του δάσους τη γιομίσει το ανθρώπινο χνώτο και το θέαμα των φουντωμένων λόφων το κηλιδώσουν τα σύρματα του τηλέγραφου με το βουητό τους, τότες που να βρεις το ρουμάνι; Που να βρεις τον αϊτό; Και τι σημαίνει να πεις έχε γειά στο φαρί σου και στο κυνήγι; Σημαίνει το τέλος της ζωής και την αρχή του θανάτου.

Πουθενά δε βρίσκεται μια ήσυχη γωνιά μέσα στις πολιτείες του λευκού. Πουθενά δε βρίσκεται μια γωνιά να σταθείς να ακούσεις τα φύλλα στα δένδρα, την άνοιξη ή το ψιθύρισμα που κάνουν τα ζουζούνια πεταρίζοντας. Όμως μπορεί, επειδή, καταπώς είπα, είμαι άγριος και δεν καταλαβαίνω - μπορεί μοναχά για το λόγο αυτόν ο σαματάς να ταράζει τα αυτιά μου. Μα τι μένει από τη ζωή, όταν ένας άνθρωπος δεν μπορεί να αφουγκραστεί τη γλυκιά φωνή που βγάνει το νυχτοπούλι ή τα συνακούσματα των βατράχων ολόγυρα σε ένα βάλτο μέσα στη νυχτιά; Ο ερυθρόδερμος προτιμάει το απαλόηχο αγέρι λαγαριασμένο από την καταμεσήμερη βροχή ή μοσχοβολημένο με το πεύκο. Του ερυθρόδερμου του είναι ακριβός ο αγέρας, γιατί όλα τα πάντα μοιράζονται την ίδια πνοή - τα ζώα, τα δένδρα, οι άνθρωποι. Ο λευκός δε φαίνεται να δίνει προσοχή στον αγέρα που ανασαίνει. Σαν ένας που χαροπολεμάει για μέρες πολλές, δεν οσμίζεται τίποτα.

Αν ξέραμε, μπορεί να καταλαβαίναμε - αν ξέραμε τα όνειρα του λευκού, τις ελπίδες που περιγράφει στα παιδιά του τις μακριές χειμωνιάτικες νύχτες, τα οράματα που ανάφτει στο μυαλό τους, ώστε ανάλογα να δέονται για την αυριανή. Αλλά εμείς είμαστε άγριοι. Μας είναι κρυφά τα όνειρα του λευκού. Και επειδή μας είναι κρυφά, θα εξακολουθήσομε το δρόμο μας. Αν τα συμφωνήσομε μαζί, θα το πράξομε, για να σιγουρέψουμε τις προστατευόμενες περιοχές που μας τάξατε. Εκεί θα ζήσομε, μπορεί, τις μετρημένες μέρες μας καταπώς το θελήσομε. Όταν ο στερνός ερυθρόδερμος λείψει από τη γη, και από τη μνήμη δεν απομείνει παρά ο ίσκιος από ένα σύννεφο που ταξιδεύει στον κάμπο, οι ακρογιαλιές αυτές και τα δάση θα φυλάγουν ακόμα τα πνεύματα του λαού μου - γιατί αυτή τη γη την αγαπούν, όπως το βρέφος αγαπάει το χτύπο της μητρικής καρδιάς. Αν σας την πουλήσουμε τη γη μας, αγαπήστε την καθώς την αγαπήσαμε εμείς, κρατήστε ζωντανή στο λογισμό σας τη μνήμη της γης, όπως βρίσκεται τη στιγμή που την παίρνετε, και με όλη σας τη δύναμη, με όλη την τρανή μπόρεση σας, με όλη την καρδιά σας, διατηρήστε τη για τα τέκνα σας, και αγαπήστε την καθώς ο Θεός αγαπάει όλους μας. Ένα ξέρομε - ο Θεός σας είναι ο ίδιος Θεός. Η γη Του είναι ακριβή. Ακόμα και ο λευκός δε γίνεται να απαλλαχτεί από την κοινή μοίρα.

Δυο άγνωστες επιστολές Αϊνστάιν – Φρόιντ

Τι πράγμα είναι ο πόλεμος; Ρωτάει ο Αϊνστάιν και απαντάει ο Φρόιντ.

Η αλληλογραφία έγινε όταν βρισκόταν ο κόσμος στα πρόθυρα του Δεύτερου Παγκόσμιου Πολέμου. Και δεν είχαν περάσει πολλά από τον πρώτο. Η αγωνία των σημερινών ανθρώπων του πλανήτη είναι η ίδια - όπως και τότε. Ο πόλεμος που ετοιμάζεται με ταχείς ρυθμούς, θα ξεσπάσει; Η πλάστιγγα φαίνεται πως κλείνει προς το Ναι - παρά τις προσεπικλήσεις όλων για Ειρήνη.

Δημοσιεύουμε παρακάτω αυτό το σπάνιο κείμενο, που είναι σαν να γράφεται σήμερα. Τόσο αίμα που πότισε και ποτίζει τον πλανήτη, δεν έβαλε μυαλό στους απανταχού στρατοκράτες. Η ιστορία των επιστολών Αϊνστάιν - Φρόιντ ξεκινάει το 1931, όταν η Διαρκής επιτροπή Γραμμάτων και Τεχνών της Κοινωνίας των Εθνών, κάλεσε το Διεθνές Ινστιτούτο Μορφωτικής Συνεργασίας, να φροντίσει για μια ανταλλαγή επιστολών, μεταξύ των εκπροσώπων της πνευματικής ζωής της εποχής, με θέματα που θα μπορούσαν να χρησιμεύσουν στην Κοινωνία των Εθνών και στη ζωή γενικότερα. Ανάμεσα στους πρώτους που ρωτήθηκαν ήταν και ο Άλμπερτ Αϊνστάιν, ο οποίος ανέφερε το όνομα του Φρόιντ. Η σύντομη αλληλογραφία μεταξύ Αϊνστάιν και Φρόιντ έγινε το καλοκαίρι του 1932 και δημοσιεύθηκε στο Παρίσι στις αρχές του 1933 με τίτλο «Η δυσκολία του πολιτισμού». Οι δύο άνδρες προέβλεπαν το τέλος της Κοινωνίας των Εθνών - που επήλθε. 

Πότσδαμ, 30 Ιουλίου 1932,

Αγαπητέ κύριε Φρόιντ, η πρόταση που μου έγινε από την Κοινωνία των Εθνών και από το Διεθνές Ινστιτούτο πνευματικής συνεργασίας του Παρισιού, να καλέσω δηλαδή ένα πρόσωπο της αρεσκείας μου σε μια ελεύθερη ανταλλαγή απόψεων, με θέμα ένα οποιοδήποτε πρόβλημα από μένα διαλεγμένο, μου προσφέρει την καλοδεχούμενη ευκαιρία να συνομιλήσω μαζί σας, αντιμετωπίζοντας μια ερώτηση, η οποία φαίνεται στη σημερινή κατάσταση του κόσμου, η πιο επείγουσα απ' όλες όσες αντιμετωπίζει ο πολιτισμός: Η ερώτηση είναι: 

Υπάρχει ένας τρόπος για να ελευθερωθούν οι άνθρωποι από το κακό πεπρωμένο του πολέμου; 

Τώρα πια είναι γνωστό, ότι με την πρόοδο της σύγχρονης επιστήμης, η απάντηση στην ερώτηση αυτή είναι ζήτημα ζωής και θανάτου για τον πολιτισμό, που ξέρουμε, και όμως, παρ' όλη την καλή θέληση που υπάρχει, καμιά προσπάθεια λύσης δεν έχει οδηγήσει σε κάτι το συγκεκριμένο. Μια και δεν έχω εθνικιστικές προκαταλήψεις, βλέπω προσωπικά ένα απλό τρόπο να αντιμετωπισθεί η εξωτερική δηλαδή ή οργανωτική άποψη του προβλήματος: τα κράτη θα δημιουργήσουν μια νομοθετική και δικαστική εξουσία, αρμοδιότητα της οποίας θα είναι να αντιμετωπίζει όλες τις συγκρούσεις που θα δημιουργούνται μεταξύ τους. Σήμερα όμως απέχουμε πάρα πολύ από να διαθέτουμε μια υπερκρατική οργάνωση, μια οργάνωση υπερεθνική που θα μπορεί να εκδίδει αποφάσεις και να επιβάλει με την βία την εκτέλεση των αποφάσεων αυτών. 

Έτσι λοιπόν φτάνω στο πρώτο μου αξίωμα: η επιδίωξη της διεθνούς ασφαλείας συνεπάγεται το ότι κάθε κράτος θα πρεπει να απαρνηθεί μέσα σε ορισμένα όρια, την ελευθερία των ενεργειών του, δηλαδή την κυριαρχία του, είναι φανερό πέρα από οποιαδήποτε αμφιβολία, ότι δεν υπάρχει άλλος δρόμος να πετύχουμε μια μέτρια ασφάλεια.

Η αποτυχία των προσπαθειών που έγιναν τα τελευταία δέκα χρόνια προς την κατεύθυνση αυτή, μας οδηγεί στο συμπέρασμα, χωρίς ούτε σκιά αμφιβολίας, ότι εδώ ενεργούν ισχυροί ψυχολογικοί παράγοντες, οι οποίοι παραλύουν τις προσπάθειες. Μερικοί από τους παράγοντες αυτούς είναι οφθαλμοφανείς. Η δίψα της εξουσίας της κυρίαρχης τάξης βρίσκεται σε κάθε κράτος σε αντίθεση με τον οποιοδήποτε περιορισμό της εθνικής κυριαρχίας. Η μεγάλη αυτή επιθυμία για πολιτική εξουσία συμφωνεί με τις φιλοδοξίες εκείνων που αναζητούν μόνον χρηματικά και οικονομικά οφέλη. Σκέφτομαι κυρίως την μικρή αλλά και αποφασιστική εκείνη ομάδα που με δραστηριότητα σε κάθε κράτος και αδιαφορώντας για οτιδήποτε, βλέπει στον πόλεμο, δηλαδή στην κατασκευή και την πώληση των όπλων, μόνο μία ευκαιρία εξυπηρετήσεως των προσωπικών συμφερόντων και της προσωπικής δύναμης. 

Είναι δυνατόν η μειοψηφία αυτή να υποτάσσει στις επιθυμίες της την λαϊκή μάζα, η οποία από τον πόλεμο θα έχει μόνο βάσανα και ζημίες; Μια εύκολη απάντηση θα ήταν ότι η μειοψηφία εκείνων που κάθε φορά βρίσκονται στην εξουσία, έχει στα χέρια της τα σχολεία και τον τύπο και επιπλέον τις θρησκευτικές οργανώσεις. Αυτό της επιτρέπει να οργανώνει και να κατευθύνει τα αισθήματα των μαζών μετατρέποντάς τα σε όργανα της πολιτικής της.

Ούτε όμως η απάντηση αυτή δίνει μια ολοκληρωτική λύση και ταυτόχρονα προκαλεί την επόμενη ερώτηση: Πώς είναι δυνατόν η μάζα να εγκαταλείπει τον εαυτό της στα μέσα που αναφέραμε πιο πάνω, να γίνεται έξαλλη και να οδηγείται στο ολοκαύτωμα; Είναι δυνατόν να δώσουμε μια απάντηση: Επειδή ο άνθρωπος έχει μέσα του την τάση για μίσος και για καταστροφή. Σε ομαλούς καιρούς το πάθος του αυτό μένει κρυμμένο και ξεπροβάλλει μόνο σε εξαιρετικές περιστάσεις. Είναι όμως αρκετά εύκολο να το ερεθίσουμε και να το ανεβάσουμε στο ύψος μια συλλογικής ψύχωσης;

Φτάνουμε έτσι στην τελευταία ερώτηση: Είναι δυνατόν να κατευθύνουμε την ψυχολογική ανάπτυξη των ανθρώπων έτσι που να γίνουν ικανοί για αντίσταση στην ψύχωση του μίσους και της καταστροφής; Στο σημείο αυτό δεν σκέφτομαι μόνο τις ακαλλιέργητες μάζες. Η πείρα μας διδάσκει ότι ευκολότερα η λεγόμενη «διανόηση» υποχωρεί στις καταστρεπτικές αυτές προτροπές, επειδή ο διανοούμενος δεν έχει άμεση επαφή με την χοντροφτιαγμένη πραγματικότητα αλλά την ζωή στην ευκολότερη και συνοπτική μορφή της στη μορφή της τυπωμένης σελίδας.

Καταλήγοντας: Μίλησα μέχρι τώρα μόνο για πολέμους ανάμεσα σε κράτη, δηλαδή για διεθνείς συγκρούσεις. Έχω, όμως, απόλυτη συναίσθηση του γεγονότος ότι το επιθετικό ένστικτο ενεργεί και με άλλες μορφές και σε άλλες περιπτώσεις. Σκέφτομαι τους εμφυλίους πολέμους, που κάποτε οφείλονταν στο θρησκευτικό φανατισμό και σήμερα σε κοινωνικούς παράγοντες ή ακόμη στην καταπίεση των φυλετικών μειονοτήτων.

Ξέρω ότι στα γραπτά σας μπορούμε να βρούμε άμεσες ή έμμεσες απαντήσεις σ’ όλα τα ερωτηματικά που μας δημιουργεί αυτό το πρόβλημα, το οποίο είναι ταυτόχρονα επείγον και αναπόφευκτο. Θα ήταν, λοιπόν, πάρα πολύ χρήσιμο για όλους εμάς, αν εσείς ασχολούσασταν με το πρόβλημα της παγκόσμιας ειρήνης, σύμφωνα με το πνεύμα των πρόσφατων ανακαλύψεων σας, επειδή κάτι τέτοιο θα μπορούσε να μας δείξει το δρόμο για καινούργιους και αξιόλογους τρόπους ενεργειών.

Με πολλή εγκαρδιότητα, δικός σας, Αλμπερτ Αϊνστάιν

* * *

(Ακολουθεί η εμπεριστατωμένη απάντηση του Φρόυντ)

Βιέννη, Σεπτέμβριος 1932

Αγαπητέ κ. Αϊνστάιν,

Αρχίζετε τις σκέψεις σας με την σχέση που υπάρχει ανάμεσα στο δίκαιο και τη βία. Πρόκειται σίγουρα για ένα σωστό ξεκίνημα, που θα βοηθήσει την ερευνά μας. Βλέπετε χρησιμοποίησα τη λέξη «βία» και όχι τη λέξη «δύναμη» και ελπίζω να μου επιτρέπεται μια τέτοια αντικατάσταση. Δίκαιο και βία είναι σήμερα για μας όροι αντίθετοι.

Είναι εύκολο να αποδείξουμε ότι το ένα προέρχεται από το άλλο και αν ανατρέξουμε στις πρώτες αρχές για να επαληθεύσουμε τον τρόπο με τον οποίο συνέβη, η λύση του προβλήματος παρουσιάζεται χωρίς δυσκολίες. Να με συγχωρείτε, αν στη συνέχεια θα μιλήσω για κάτι που είναι γενικά γνωστό σε όλους, σαν να πρόκειται για κάτι το καινούργιο. Η σύνδεση του συνόλου με υποχρεώνει να το κάνω.

Οι συγκρούσεις συμφερόντων μεταξύ των ανθρώπων σε γενικές, λοιπόν, γραμμές, ρυθμίζονται με την βία. Λυτό συμβαίνει σε ολόκληρο το ζωικό βασίλειο, του οποίου ο άνθρωπος αποτελεί μέρος. Για τους ανθρώπους βέβαια, πρέπει να προσθέσουμε και τις συγκρούσεις γνώμης, που φθάνουν σε πολύ υψηλά επίπεδα και που φαίνονται να απαιτούν, για το ξεκαθάρισμα τους, μιαν άλλη τεχνική. Πρόκειται, όμως, για μια κατοπινή επιπλοκή. Αρχικά, σε μια μικρή ανθρώπινη ομάδα, η μεγαλύτερη μυϊκή δύναμη αποφασίζει σε ποιον ανήκει κάτι ή ποιου η θέληση πρέπει να πραγματοποιηθεί.

Σύντομα η μυϊκή δύναμη αυξάνεται ή την αντικαθιστά η χρησιμοποίηση των εργαλείων και έτσι επιβάλλεται όποιος έχει τα καλύτερα όπλα ή όποιος τα χρησιμοποιεί περισσότερο επιδέξια. Με τη δημιουργία των όπλων η διανοητική ανωτερότητα αρχίζει ήδη να παίρνει τη θέση της μυϊκής δύναμης, έστω και αν ο τελικός σκοπός του αγώνα παραμένει ο ίδιος. Η υποχώρηση του αντιπάλου επιτυγχάνεται με τον ριζικότερο τρόπο, όταν η βία τον εξαφανίζει τελείως, δηλαδή τον εξοντώνει. Το σύστημα αυτό έχει δυο πλεονεκτήματα, ότι δηλαδή ο αντίπαλος δεν μπορεί να ξαναρχίσει σε άλλη περίπτωση τις εχθροπραξίες και ότι η μοίρα του συμβουλεύει τους άλλους να μην ακολουθήσουν το παράδειγμά του. Πολλές φορές στη θέση της επιθυμίας για φόνο, έρχεται η σκέψη, ότι ο εχθρός μπορεί να χρησιμοποιηθεί σαν δούλος, αν τον τρομοκρατήσουμε αρκετά και τον αφήσουμε ζωντανό.

Στη συνέχεια της επιστολής του προς τον Αϊνστάιν ο Φρόυντ σημειώνει:

Τα πράγματα είναι απλά, όσο η κοινότητα αποτελείται μόνο από ένα ορισμένο αριθμό ατόμων με ίση δύναμη. Οι νόμοι καθορίζουν μέχρι ποιου σημείου πρέπει να περιορίζεται η ελευθερία του κάθε ατόμου, όταν θέλει να χρησιμοποιεί τη δύναμή του και έτσι είναι δυνατόν να υπάρχει ασφάλεια στη συλλογική ζωή. Μια τέτοια, όμως, κατάσταση ειρήνης μπορούμε να την σκεφτούμε μόνο θεωρητικά, στην πραγματικότητα τα πράγματα γίνονται πολύπλοκα, επειδή η κοινότητα από την αρχή ήδη περιλαμβάνει στοιχεία με άνιση μυϊκή δύναμη, άνδρες και γυναίκες, γονείς και παιδιά και σαν συνέπεια του πολέμου και της υποταγής νικητές και νικημένους, που μετατρέπονται σε δούλους και σε αφέντες.

Το δίκαιο της κοινότητας γίνεται τότε έκφραση των σχέσεων άνισων δυνάμεων στο εσωτερικό της. Οι νόμοι γίνονται από εκείνους και για κείνους, που κυβερνούν και παραχωρούν ελάχιστα δικαιώματα σε κείνους που έχουν υποταχθεί. Από τότε και στο εξής υπάρχουν στην κοινότητα δύο πηγές ανησυχιών, αλλά ταυτόχρονα και τελειοποίησης του δικαίου. Πρώτα - πρώτα η προσπάθεια αυτού ή εκείνου του κυρίου να ξεφύγει από τους περιορισμούς, που ισχύουν για όλους, να επιστρέφει δηλαδή από το Βασίλειο του δικαίου στο βασίλειο της βίας και σε δεύτερη θέση οι προσπάθειες των υπηκόων να εξασφαλίσουν περισσότερη δύναμη για να αναγνωρισθούν από τον νόμο. Οι αλλαγές αυτές, να ξεφύγουν δηλαδή από το άνισο δίκαιο και να πετύχουν ένα δίκαιο ίσο για όλους.

Η Βουλιμία των Γάλλων βασιλιάδων, που επιθυμούσαν να μεγαλώσουν τα κτήματά τους σε βάρος των γαιοκτημόνων, δημιούργησε μια Γαλλία ειρηνικά ενωμένη και ανθηρή. Όσο και αν αυτό μπορεί να φανεί παράξενο, πρέπει να παραδεχθούμε, ότι ο πόλεμος δεν θα ήταν ένα ακατάλληλο μέσο για να πετύχουμε την πολυπόθητη αυτή «αιώνια» ειρήνη, επειδή μας επιτρέπει να δημιουργούμε τις τεράστιες εκείνες ενότητες στο εσωτερικό των οποίων μια ισχυρή κεντρική εξουσία κάνει αδύνατους τους άλλους πολέμους. Παρ' όλ’ αυτά δεν το κατορθώνουμε, επειδή oι επιτυχίες των κατακτήσεων, κατά κανόνα δεν διαρκούν πολύ καιρό.

Όσον αφορά την εποχή μας, επιβάλλεται το ίδιο συμπέρασμα, που φθάσατε και σεις από συντομότερο δρόμο. Μια σίγουρη αποτροπή του πολέμου είναι δυνατή μόνον αν οι άνθρωποι συμφωνήσουν στη δημιουργία μιας κεντρικής εξουσίας, στις αποφάσεις της οποίας θα υπόκεινται όλες οι συγκρούσεις των συμφερόντων. Βέβαια η Κοινωνία των Εθνών, σαν ανώτατη εξουσία, δεν έχει μια δική της δύναμη για να επιβάλει τη θέλησή της.

Υπάρχουν βέβαια και άνθρωποι που υποστηρίζουν, ότι μόνο με τη διάδοση των μπολσεβίκικων ιδεών θα σταματήσουν οι πόλεμοι, βρισκόμαστε όμως πολύ μακριά από ένα τέτοιο στόχο, ο οποίος ίσως θα επιτευχθεί μόνο μετά από τρομερούς εμφυλίους πολέμους. Φαίνεται, λοιπόν, ότι η προσπάθεια να αντικαταστήσουμε την πραγματική υλική δύναμη με τη δύναμη των ιδεών για την ώρα είναι κάτι που προορίζεται για την αποτυχία.

Φοβάμαι πως θα κάνω κατάχρηση του ενδιαφέροντος σας μια και σας ενδιαφέρει περισσότερο η πρόληψη του πολέμου και λιγότερο οι δικές μου θεωρίες. Παρ’ όλ’ αυτά, θα ήθελα να μιλήσω ακόμη λίγο για την καταστροφική μας τάση, η οποία είναι λιγότερο γνωστή απ’ ό,τι θα απαιτούσε η σημασία της. Μετά από λίγη σκέψη φθάσαμε να πιστεύουμε ότι η τάση αυτή βρίσκεται σε λειτουργία μέσα στο κάθε ζωντανό πλάσμα και η φιλοδοξία της είναι να το οδηγήσει στην καταστροφή, να οδηγήσει δηλαδή τη ζωή στην κατάσταση της άψυχης ύλης. Με πολλή σοβαρότητα της κολλάμε το όνομα παρόρμηση θανάτου, ενώ οι ερωτικές μας παρορμήσεις αντιπροσωπεύουν τις προσπάθειες με κατεύθυνση τη ζωή.

Το ζωντανό πλάσμα προστατεύει, για να εκφρασθούμε έτσι, τη δική του ζωή καταστρέφοντας μιαν άλλη. Ξεκινώντας από τις μυθολογικές απόψεις μας για τις παρορμήσεις, φτάνουμε εύκολα οε μια φόρμουλα καθορισμού των έμμεσων δρόμων, που οδηγούν στον πόλεμο. Αν η τάση για πόλεμο είναι καρπός της καταστρεπτικής παρόρμησής μας, τότε θα πρέπει σαν αντίδοτο να χρησιμοποιήσουμε τον έρωτα. Όλα όσα βοηθούν στη δημιουργία αισθηματικών δεσμών, ανάμεσα στους ανθρώπους, πρέπει να ενεργούν εναντίον του πολέμου. Η ψυχανάλυση δεν διστάζει να αντλήσει και έρωτα για αγάπη, επειδή στο σημείο αυτό κα η θρησκεία μιλάει για το ίδιο πράγμα: «Αγάπα τον πλησίον σου ως εαυτόν». Είναι κάτι που εύκολα το απαιτούμε, δύσκολα όμως μετατρέπεται σε πράξη.

Είναι, εξ άλλου, γνωστό, ότι οι παρεμβολές της κρατικής εξουσίας και οι απαγορεύσεις της Εκκλησίας που έχουν για στόχο τη σκέψη δεν βοηθούν στη δημιουργία ικανών πολιτών. Η ιδανική προϋπόθεση θα ήταν φυσικά μια ανθρώπινη κοινωνία, που θα είχε υποτάξει τις παρορμήσεις της στη δικτατορία της λογικής.

Από τα ψυχολογικά χαρακτηριστικά του πολιτισμού δύο φαίνονται τα χαρακτη­ριστικότερα. Το δυνάμωμα της νόησης και η προς τα μέσα στροφή της επιθετικότητας με τα πλεονεκτήματα, αλλά και τους κινδύνους που συνεπάγεται. Ο πόλεμος έρχεται σε τρομερή επαφή με όλη την ψυχική κατάσταση, που μας επιβάλλει ο πολιτισμός, και έτσι δεν ανεχόμαστε πια τον πόλεμο. Βέβαια για μας τους ειρηνιστές δεν πρόκειται μόνο για μια διανοητική άρνηση, πρόκειται για κάτι που είναι αδύνατον να το ανεχθούμε και από ιδιοσυγκρασία και νομίζω ότι οι αισθητικοί ξεπεσμοί του πολέμου δεν έχουν σαν άρνησή μας μικρότερο ποσοστό απ' ότι έχουν οι ωμότητες του.

Πόσο θα πρέπει να περιμένουν για να γίνουν και οι άλλοι ειρηνιστές; Δεν μπορούμε να το πούμε, ίσως όμως δεν πρόκειται για μια ουτοπιστική ελπίδα. Ποιους δρόμους θα ακολουθήσει ο άνθρωπος για να θέσει τέρμα στον πόλεμο, δρόμους έμμεσους ή άμεσους δεν μπορούμε να το κρίνουμε από τώρα. Στο μεταξύ μπορούμε να πούμε: όλα όσα βοηθούν την πολιτισμένη εξέλιξη, εργάζονται εναντίον του πολέμου.

Σας χαιρετώ εγκαρδίως και σας ζητώ συγγνώμην, αν οι παρατηρήσεις μου σας απογοήτευσαν.

Δικός σας, Σίγκμουντ Φρόιντ»

http://antikleidi.com/