II. Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΟΥ ΙΣΛΑΜ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ ΤΟΥ ΜΕΣΑΙΩΝΑ

1. Η εξάπλωση των Αράβων

 

          Το Ισλάμ (= αφοσίωση και πίστη στο θέλημα του Θεού) είναι μια μονοθεϊστική θρησκεία που ίδρυσε ο Μωάμεθ, επηρεασμένος από το Χριστιανισμό και τον Ιουδαϊσμό. Ιερό βιβλίο είναι το Κοράνι. Κάθε μουσουλμάνος είναι υποχρεωμένος να διαδίδει το Ισλάμ με ιερό πόλεμο (Τζιχάντ). Αφετηρία του αραβικού χρονολογικού συστήματος είναι το έτος 622 μ.χ. (Εγίρα: αποδημία, δηλ. ο Μωάμεθ διώχτηκε από τη Μέκκα, την πατρίδα του και κατέφυγε στη Μεδίνα)

          Μέσα σε έναν αιώνα οι Άραβες εξόρμησαν από την Αραβική χερσόνησο και κατέκτησαν πολλές βυζαντινές περιοχές, μεταξύ των οποίων τη Συρία. Πέρασαν στην Αίγυπτο, κατέκτησαν τη Βόρεια Αφρική και ένα μεγάλο τμήμα της Ιβηρικής χερσονήσου. Τους σταμάτησε στο Πουατιέ της Γαλλίας, το 732 μ.Χ.  ο Κάρολος Μαρτέλ, μαγιοδρόμος (αυλάρχης) των Φράγκων. Κατέλαβαν επίσης την Κύπρο, τη Ρόδο, την Κω, τη Χίο και πολιόρκησαν δυο φορές την Κωνσταντινούπολη, όπου απέτυχαν κυρίως λόγω των ισχυρών τειχών και του υγρού πυρός (επινόηση του σύρου Καλλίνικου ). Τέλος κατέκτησαν την Κρήτη και τη Σικελία.

          Η προέλαση των Αράβων δυσχέρανε τη θέση του Βυζαντίου, το οποίο συρρικνώθηκε εδαφικά. Έχασε σημαντικές πόλεις, μειώθηκε η αγροτική παραγωγή και περιορίστηκε το εμπόριό της.

à «Το υγρό πυρ ήταν εφεύρεση του Σύρου μηχανικού Καλλίνικου. Η παρασκευή του ήταν κρατικό μυστικό κι ακόμη δεν ξέρουμε ακριβώς από τι και πώς φτιαχνόταν. Φαίνεται πως ήταν ένα εύφλεκτο μίγμα από θειάφι, πίσσα, νίτρο, φώσφορο κ.ά. Όταν αναφλεγόταν δεν έσβηνε ούτε στο νερό. Το εξακόντιζαν με μακριούς σωλήνες, τα σιφώνια, ή το πετούσαν, μέσα σε πήλινα δοχεία, με βαλλίστρες και καταπέλτες από τα πολεμικά πλοία, τους δρόμωνες.

     Για πολλούς αιώνες το «ελληνικό πυρ», όπως αλλιώς το έλεγαν, ήταν ακαταμάχητο όπλο στα χέρια των Βυζαντινών. Η παντοδυναμία του κράτησε ως τον 12ο αιώνα, που ανακαλύφτηκε η πυρίτιδα και τα πυροβόλα όπλα».

Η «άλλη πλευρά» των Αράβων

à  Οι Άραβες στις βυζαντινές περιοχές που κατέλαβαν, ήρθαν σε επαφή με τον ελληνικό πολιτισμό, που ανθούσε εκεί από τα χρόνια του Μεγαλέξανδρου. Στην Αντιόχεια, τη Δαμασκό και την Αλεξάνδρεια υπήρχαν σχολές, μουσεία, έργα τέχνης και πνευματική παράδοση, που έγιναν δικά τους. Οι Άραβες δέχτηκαν την επίδρασή τους, τα σεβάστηκαν και πήραν πολλά στοιχεία τους για το δικό τους πολιτισμό.

Το γειτόνεμά τους με το Βυζάντιο δεν ήταν διαρκής πόλεμος. Ανάμεσά τους υπήρξαν περίοδοι μακράς ειρήνης και συνεργασίας. Βυζαντινοί τεχνίτες διακόσμησαν αραβικούς ναούς και παλάτια. Βυζαντινοί έμποροι πήγαιναν σε αραβικές χώρες και Άραβες επισκέπτονται συχνά τις αγορές της Πόλης και της Τραπεζούντας.

Χριστιανοί μοναχοί στα μοναστήρια της Συρίας μετέφρασαν στα αραβικά έργα αρχαίων Ελλήνων συγγραφέων, ιδιαίτερα του Αριστοτέλη και του Ιπποκράτη. Πολλά από αυτά τα έργα τα γνωρίζουμε σήμερα μόνο από τις αραβικές μεταφράσεις τους. Βυζαντινοί δάσκαλοι, ακόμη, διδάξαν ελληνικά σε αραβικά σχολεία. Τα δύο κράτη τέλος αντάλλασσαν συχνά διπλωματικές αντιπροσωπείες, οι οποίες γίνονταν δεκτές με εντυπωσιακές τελετές στις αυλές της Κωνσταντινούπολης και της Βαγδάτης.

ΛΑΟΙ ΣΤΟΝ ΠΕΡΙΓΥΡΟ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ

 

Ο ΒΑΛΚΑΝΙΚΟΣ ΚΟΣΜΟΣ ΚΑΤΑ ΤΟΝ ΜΕΣΑΙΩΝΑ 

1. Οι Σλάβοι και οι σχέσεις τους με το Βυζάντιο

· Ήταν νομάδες με ιδιότυπη πολιτική οργάνωση

· Στις αρχές του 6^ου αι. εγκαθίστανται βόρεια του Δούναβη και κάνουν επιδρομές κατά του Βυζαντίου

· Τέλη 6^ου με αρχές 7^ου αι. περνούν στην επιρροή των Αβάρων (Κεντρική Ευρώπη). Πολιορκούν χωρίς αποτέλεσμα τη Θεσσαλονίκη

· Ομάδες Σλάβων ιδρύουν σκλαβηνίες (=αυτόνομες πολιτικά νησίδες σλαβικού πληθυσμού, διάσπαρτες ανάμεσα σε Έλληνες) στη σημερινή ηπειρωτική Ελλάδα

· Εντάσσονται ομαλά στη βυζαντινή κοινωνία τον 9^ο – 10^ο αιώνα

· Εξελληνισμός σε τρία στάδια:

α) στρατιωτική υποταγή στο Βυζάντιο

β) εκχριστιανισμός

        γ) εθνολογική και κοινωνική αφομοίωση

 

2. Οι  Άβαροι και οι σχέσεις τους με το Βυζάντιο

· Ήταν λαός ουννικής καταγωγής

· Είχαν ιδρύσει μια πολύ ισχυρή αυτοκρατορία (τέλη 6^ου αι.) στην Κεντρική Ευρώπη

· Επιχειρούσαν συχνές επιθέσεις στο Βυζάντιο μαζί με τους Σλάβους

· Πολλαπλές πολιορκίες από κοινού της Θεσσαλονίκης χωρίς επιτυχία

 

3. Οι Βούλγαροι και οι σχέσεις τους με το Βυζάντιο

· Ήταν λαός με προέλευση Ασιατική και διέθετε πολιτική και στρατιωτική οργάνωση

· Νίκησαν (680 μ.Χ.) τα βυζαντινά στρατεύματα και εγκαταστάθηκαν στην περιοχή μεταξύ Δούναβη και Αίμου

· Υποχρεώσαν τον αυτοκράτορα Κωνσταντίνο Δ΄ να τους πληρώνει ετήσιο φόρο, αναγνωρίζοντας έτσι έμμεσα το κράτος τους

· Στο νέο κράτος που δημιούργησαν οι Βούλγαροι (εθνογένεση Βουλγάρων)  έδωσαν το όνομα και την οργάνωση, ενώ οι Σλάβοι, που υποτάχτηκαν σε αυτούς, έδωσαν τη γλώσσα και συγκρότησαν τη λαϊκή του βάση αφού ήταν περισσότεροι αριθμητικά

· Μακρόχρονοι πόλεμοι με τους Βυζαντινούς

· Εμπορικές σχέσεις στα διαλείμματα ειρήνης

· Επίσημη γλώσσα  των ηγεμόνων τους (χάνων ή χαγάνων)  η ελληνική (επιγραφές)

· (864 π.Χ.) εκχριστιανίστηκαν και δέχτηκαν την επίδραση του Βυζαντινού πολιτισμού.

Ο ΗΡΑΚΛΕΙΟΣ ΚΑΙ Η ΔΥΝΑΣΤΕΙΑ ΤΟΥ (610-717):

Εσωτερική μεταρρύθμιση και αγώνας επιβίωσης

à Το Βυζάντιο σε κρίση (2^ο μισό 6^ου-αρχές 7^ου αιώνα):

·  Φυσικές καταστροφές

·  Κακές σοδειές

·  Λοιμοί (αρρώστιες)

·  Εισβολές (Σλάβοι, Πέρσες)

Αρνητικές συνέπειες:

·  Εγκατάλειψη και παρακμή των πόλεων

·  Μείωση του πληθυσμού

·  Υποχώρηση εμπορίου και οικονομική δυσπραγία

·  Περιορισμός νομισματικής κυκλοφορίας

·  Η κρίση στη δημόσια οικονομία οδηγεί στην παραμέληση του στρατού.

 

à Η αντεπίθεση του Ηράκλειου

·  Τίθεται προσωπικά επικεφαλής του στρατού (στρατηγός-αυτοκράτορας)

·  Αναδιοργανώνει το στράτευμα

·  Οικονομική συμπαράσταση εκκλησίας – Θρησκευτικός χαρακτήρας εκστρατειών (Τίμιος Σταυρός)

·  Εκστρατείες κατά Περσών (622-628). Νίκη στη μάχη της Νινευί. à Ανάκτηση των βυζαντινών επαρχιών της Εγγύς Ανατολής (627)

·  Νικά Αβάρους και Σλάβους (626).

·  Προσωρινές επιτυχίες

à Θέματα και εξελληνισμός του Κράτους

 

Α. Τα θέματα

·  Θέμα: μια στρατιωτική μονάδα του Βυζαντινού κράτους

·  Στα χρόνια των διαδόχων του Ηρακλείου, θέμα είναι η διοικητική περιφέρεια, που έχει δικό της στρατό

·  Ο διοικητής (στρατηγός) έχει πολιτική και στρατιωτική εξουσία

·  Στόχος της δημιουργίας τους ήταν η απόκρουση των Αράβων

·  Ο θεματικός στρατός αποτελείτο από ελεύθερους αγρότες που: ήταν ιδιοκτήτες κτημάτων που τους έδινε το κράτος και συντηρούσαν τον εαυτό τους και την οικογένειά τους από τα κτήματα αυτά.

·  Προς τα τέλη του 7^ου αιώνα τα θέματα εξαπλώθηκαν και στις ευρωπαϊκές επαρχίες

Β. Ο εξελληνισμός του Κράτους

·  Επίσημη γλώσσα γίνεται η Ελληνική

·  Οι ρωμαϊκοί τίτλοι αντικαθίστανται από ελληνικούς (Ηράκλειος: Πιστός εν Χριστώ βασιλεύς)

·  Ο εξελληνισμός σηματοδοτεί το τέλος της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας και την αρχή της μεσαιωνικής Βυζαντινής Αυτοκρατορίας.