Ραψωδία α’ (στίχ. 109-173)

Θεματικοί άξονες

 · (στίχ. 109-114): η προετοιμασία της Αθηνάς για το ταξίδι στην Ιθάκη

 · (στίχ. 115-126): η άφιξη Αθηνάς-Μέντη κι η εικόνα των μνηστήρων

 ·  (στίχ. 127-140): η υποδοχή Αθηνάς από Τηλέμαχο

 ·  (στίχ. 141-161): η φιλοξενία Αθηνάς από Τηλέμαχο

 · (στίχ. 162-173): το δείπνο και η διασκέδαση των μνηστήρων

  Το σχέδιο της Αθηνάς περιελάμβανε δύο στάδια και σ’ αυτούς τους στίχους εφαρμόζεται το 2^ο μέρος, καθώς το επίπεδο δράσης μεταφέρεται από τον Όλυμπο στην Ιθάκη, επειδή:

      α) προέχει η αφύπνιση του Τηλέμαχου

  β) είναι απαραίτητη η παρουσίαση της άσχημης κατάστασης στο παλάτι του Οδυσσέα

     γ) παρέχονται έμμεσες πληροφορίες για τον Οδυσσέα

  Ø Στίχ. 118-119: η Αθηνά μεταμορφώνεται σε Μέντη (= πρόκειται για το βασιλιά των Ταφιωτών. Ας σημειωθεί πως η Τάφος ήταν ένα νησί μεταξύ Ακαρνανίας και Λευκάδας) επειδή:

   α) είναι λογική η εμφάνισή του στο παλάτι αφού πρόκειται για παλιό φίλο του Οδυσσέα β) μπορεί να κερδίσει την εμπιστοσύνη του Τηλέμαχου ως φίλος και συνομήλικος του Οδυσσέα

γ) δε θα την υποψιαστούν οι μνηστήρες

  Ø Στίχ. 119-126: οι μνηστήρες λειτουργούν ως οικοδεσπότες στο παλάτι του Οδυσσέα, σπαταλούν ανενόχλητοι την περιουσία του και περιφέρονται προκλητικά στο χώρο. Ένα μέρος, εξάλλου, του υπηρετικού προσωπικού τους φροντίζει και τους υπηρετεί.

  Ø Στίχ. 150: ο Τηλέμαχος επιλέγει ένα μέρος «παράμερα από τους μνηστήρες» διότι: α) ντρέπεται για την κατάσταση που επικρατεί στο παλάτι

   β) δε θέλει να ενοχληθεί ο ξένος από την προκλητική στάση των μνηστήρων

  γ) επιθυμεί να κάνει στον ξένο ερωτήσεις σχετικά με τον πατέρα του και δεν θέλει κανείς άλλος ν’ ακούσει.

  Ø Θεσμός φιλοξενίας: στην ομηρική εποχή επρόκειτο για έναν ιερό θεσμό που προστατευόταν μάλιστα από το Δία (Ξένιος Δίας). Ήταν σημαντικός όμως και για πρακτικούς λόγους αφού δεν υπήρχαν πανδοχεία ή ξενοδοχεία για να υποδεχθούν τους ταξιδιώτες.

  Ø Τυπικό φιλοξενίας:

  1)  Υποδοχή και αρχικές περιποιήσεις (προσφώνηση, χειραψία, τακτοποίηση αντικειμένων φιλοξενούμενου).

  2) Λουτρό (λούσιμο, επάλειψη με λάδι και ντύσιμο του ξένου με καθαρά ρούχα).

  3) Τραπέζι (παράθεση γεύματος ή δείπνου, προσφορά τιμητικής θέσης για το φιλοξενούμενο, προσφορά νερού για να πλυθεί προ φαγητού).

  4) Ερωτήσεις (σχετικά με την ταυτότητα και την προέλευση του ξένου, το σκοπό επίσκεψης. Επακολουθεί διάλογος και συζήτηση.)

  5) Ικανοποίηση αιτήματος.

  6) Προσφορά διαμονής.

  7)  Προσφορά δώρων ως επισφράγιση της φιλίας.

  Ø Τηλέμαχος: προβληματισμένος, αγανακτισμένος με τους μνηστήρες, ανίκανος όμως να αντιδράσει. Θλιμμένος για την απουσία του πατέρα του, ονειροπόλος, νιώθει μοναξιά. Ευγενικός και φιλόξενος προς την Αθηνά-Μέντη, με ευγενικό ήθος και κοινωνική ευαισθησία, διακριτικός, αρχοντικός.

  Ø Μνηστήρες: αγέρωχοι και υπεροπτικοί, αλαζόνες, ανεύθυνοι, αναιδείς, οικειοποιούνται περιουσία που δεν τους ανήκει. Τους απασχολεί μόνο η προσωπική τους ικανοποίηση και φθάνουν στο σημείο να εξαναγκάζουν το Φήμιο να τραγουδήσει γι’ αυτούς.

  Ø Πολιτισμικά Στοιχεία:

  1)  Στοιχεία υπόδησης (στίχ. 109)

  2) Μέρη ανακτόρου (στίχ. 117)

  3) Οικιακά σκεύη (στίχ. 124)

  4) Έπιπλα (στίχ. 163)

  5) Χρηστικά αντικείμενα (στίχ. 121)

  6) Είδη διατροφής (στίχ. 126)

  7)  Είδη ψυχαγωγίας (στίχ. 171)

  8) Είδη οπλισμού (στίχ. 112)

  Ø Προϊδεασμός:

 ·     Στίχ. 129-132: η εξόντωση των μνηστήρων

 ·     Στίχ. 143-145: μνηστηροφονία

 ·     Στίχ. 152-153: συνομιλία με το Μέντη

Ραψωδία α’ (στίχ. 109-173)

Ασκήσεις Εμπέδωσης

    Να συμπληρώσετε τα κενά:

      1. Τα κύρια εφόδια της Αθηνάς για το ταξίδι της είναι α) ………………………………………… και  β) …………………………………………………………………………….    

      2. Η Αθηνά, μόλις έφθασε στο παλάτι του Οδυσσέα, αντίκρισε τους  ……………………………………..  που ……………………………………………………………………………..

      3. Η Αθηνά, προτού φθάσει στην Ιθάκη, πήρε τη μορφή του ………………………………………. που ήταν ………………………………………………………………………………

       4. Οι μνηστήρες παίζουν αμέριμνοι πεσσούς ενώ ο Τηλέμαχος ……………………………………

5. Προσφωνώντας το Μέντη, ο Τηλέμαχος δηλώνει …………………………………………………………………………………………………………………………………

6. Η Αθηνά-Μέντης τοποθέτησε το κοντάρι της …………………………………………………………………………………………………………………………………

     7. Ο Τηλέμαχος επιλέγει ένα μέρος «παράμερα από τους μνηστήρες» διότι

  α) ………………………………………………………………………………………………………………………………

 β) ……………………………………………………………………………………………………………………………..

 γ) ………………………………………………………………………………………………………………………………

        8. Ο ποιητής παρουσιάζει τους μνηστήρες ως α)………………………………………………………………………………. β)………………………………………………………………………………..

γ) ………………………………………………………………………………..

         9. Στο δείπνο του ξένου (στίχ, 154-161), η παρακόρη ………………………………………………,η κελάρισσα ………………………………, ο τραπεζάρχης ………………………………………………και ο κήρυκας …………………………………………………………………………………………………………………

  10) Ο Φήμιος, ένας περίφημος αοιδός της εποχής του, τραγουδούσε «από ανάγκη» στους μνηστήρες, δηλαδή …………………………………………………………………………………………

Ομήρου «Οδύσσεια»

Ραψωδία α’ (στίχ. 26-108)

Θεματικοί άξονες

· (στίχ. 26-30): η απουσία του Ποσειδώνα

· (στίχ. 31-51): ο λόγος του Δία στο συμβούλιο των θεών

· (στίχ. 52-72): η απάντηση της Αθηνάς

· (στίχ. 73-92): η απάντηση του Δία προς την Αθηνά

· (στίχ. 93-108): το διπλό σχέδιο δράσης της Αθηνάς

Ø Στίχ. 26: η απουσία του Ποσειδώνα στη χώρα των Αιθιόπων συμβάλλει στην εξέλιξη της ιστορίας (προοικονομία)

Ø Στίχ. 32-51: η αφήγηση της ιστορίας του Αίγισθου προβάλλει την άποψη για την ελεύθερη κι αυτόβουλη δράση του ανθρώπου, κάτι που σημαίνει πως ο ίδιος ο άνθρωπος δημιουργεί τις προϋποθέσεις για την ευτυχία ή τη δυστυχία του, πέρα από ό,τι του όρισε η μοίρα. Η ελευθερία αυτή συνεπάγεται και την ευθύνη για τις πράξεις του, για τις οποίες τιμωρείται ή επαινείται από τους θεούς.

Ø Στίχ. 39: Μοίρα: προσωποποιημένη ακαθόριστη δύναμη, στην οποία υποτάσσονταν θεοί και άνθρωποι. Ο άνθρωπος, ωστόσο, μπορεί να ενεργήσει παράλληλα προς τη Μοίρα ή ακόμη και να την υπερβεί. Θα έχει, όμως, την απόλυτη ευθύνη των πράξεών του και θα πρέπει να είναι έτοιμος να υποστεί τις επιπτώσεις αυτής της συμπεριφοράς.

Ø Στίχ. 46-48: στην ομηρική εποχή δε λειτουργούσε ο θεσμός της δικαιοσύνης αλλά ίσχυε η αυτοδικία, η αυθαίρετη δηλ. τιμωρία του δράστη από συγγενικό πρόσωπο του παθόντα.

Ø Στίχ. 56-72: ευνοϊκή - μεροληπτική συμπεριφορά Αθηνάς προς Οδυσσέα (ανθρωπομορφισμός)

Ø Στίχ. 75-78: οι θεοί συμπαθούν τους γνωστικούς και ευσεβείς ανθρώπους.

Ø Στίχ. 90-92: προβάλλεται η αρχή της πλειοψηφίας ως βασικό συστατικό της δημοκρατίας (Ο Ποσειδώνας είναι ένας ενώ οι υπόλοιποι θεοί που συμπονούν τον Οδυσσέα είναι πολλοί).

Ø Στίχ. 94-108: το σχέδιο της Αθηνάς αποτελείται από δύο στάδια:

α) Ο Ερμής πηγαίνει στην Καλυψώ για να της ανακοινώσει την απόφαση των θεών για την απελευθέρωση του Οδυσσέα

β) Η Αθηνά πηγαίνει στον Τηλέμαχο προκειμένου να τον πείσει:

1) να συγκαλέσει σε συνέλευση τους συμπολίτες του

2) ν’ αντιμετωπίσει με γενναιότητα και θάρρος τους μνηστήρες και

3) να πείσει τον Τηλέμαχο να πάει στην Πύλο και τη Σπάρτη για να πάρει πληροφορίες από το Νέστορα και το Μενέλαο αντίστοιχα, σχετικά με τον πατέρα του.

Ø Στίχ. 108: υστεροφημία είναι η καλή φήμη μετά το θάνατο ενός ανθρώπου. Φαίνεται ότι στην ομηρική εποχή θεωρείται υψηλό ιδανικό και οι άνθρωποι αγωνίζονταν με πράξεις ηρωικές να την εξασφαλίσουν.

§ Στο απόσπασμα αυτό διαφαίνονται θεατρικότητα και παραστατική διήγηση. Εκτός από την τριτοπρόσωπη αφήγηση της Μούσας, υπάρχει και η διαλογική μορφή (μεταξύ Δία-Αθηνάς)

§ Σκηνικό/ τόπος: παλάτι θεών, Όλυμπος

§ Χρόνος: εν απουσία Ποσειδώνα

§ Παρουσία κι άλλων προσώπων- των υπολοίπων θεών- που όμως δεν ομιλούν αλλά είναι βουβά πρόσωπα.

§ Προοικονομία: νόστος Οδυσσέα, τερματισμός οργής Ποσειδώνα, μετάβαση Ερμή στην Ωγυγία, μετάβαση Αθηνάς στην Ιθάκη, απελευθέρωση Οδυσσέα από Καλυψώ.

§  Ανθρωπομορφισμός: οι θεοί συμπαθούν, αντιπαθούν, ταξιδεύουν, συνεδριάζουν, σχολιάζουν, έχουν συναισθήματα.

Ασκήσεις Εμπέδωσης - Ραψωδία α’ (στίχ. 26-108)

Να συμπληρώσετε τα κενά:

1. Οι Θεοί βρίσκονται και συνεδριάζουν στ..      ………………………………………………………………………………………………………………………………

2. Ο Ποσειδώνας δεν παρευρίσκεται στο συμβούλιο των Θεών, επειδή ………………………………………………………………………………………………………………………………

3. Ο Δίας διατυπώνει το παράπονο ότι ………………………………………………………………………………………………………………………………

4. Ο Αίγισθος τιμωρήθηκε επειδή ………………………………………………………………………………………………………………………………

5. Οι αρετές που αποδίδει ο Δίας στον Οδυσσέα είναι ………………………………………………………………………………………………………………………………

6. Ο Ποσειδώνας δεν συμπαθεί τον Οδυσσέα, επειδή ………………………………………………………………………………………………………………………………

7. Ο Αίγισθος δεν τιμωρήθηκε από τους Θεούς αλλά από ………………………………………………………………………………………………………………………………

8. Η Αθηνά ελπίζει ότι όπως τιμωρήθηκε ο Αίγισθος για την απρεπή συμπεριφορά του, ομοίως θα υπάρξει τιμωρία και για τ…. ……………………………………………………………………………………………………………………………..

9. Οι υπόλοιποι Θεοί – εκτός του Ποσειδώνα – συμφωνούν με την πρόταση του Δία, διότι:

α)……………………………………………………………………………………………………………………………

β)……………………………………………………………………………………………………………………………

10) Ο Ερμής θα πάει στο νησί της Καλυψώς, την Ωγυγία για να ………………………………………………………………………………………………………………………………

11) Η Αθηνά θα πάει στην Ιθάκη για να πείσει τον Τηλέμαχο:

α) ………………………………………………………………………………………………………………………………

β) ………………………………………………………………………………………………………………………………

γ) ………………………………………………………………………………………………………………………………

Ομήρου «Οδύσσεια»

Ραψωδία α’ (στίχ. 1-25)

Προοίμιο: εισαγωγή-πρόλογος

    · Επίκληση ποιητή στη Μούσα (να του δώσει έμπνευση)

    · Διήγηση (παρουσιάζεται σύντομα η υπόθεση του έπους)

    · Παράκληση (ζητείται από τη Μούσα να ορίσει το χρονικό σημείο έναρξης της αφήγησης)

Η Οδύσσεια έχει δύο προοίμια:

    1. Το προοίμιο του ποιητή (στίχ. 1-13)

    2. Το προοίμιο της Μούσας (στίχ. 14-25)

Περιεχόμενο 1^ου Προοιμίου

· Η θεϊκή επίκληση που αφενός δυναμώνει την αυτοπεποίθηση του ποιητή κι αφετέρου δίνει κύρος στο λόγο του και καθιστά το έργο θεόπνευστο.

· Ηθογραφείται ο κεντρικός ήρωας της ιστορίας χωρίς όμως ν’ αναφέρεται το όνομά του.

· Προσδιορίζεται η αρχή των περιπετειών του ήρωα.

· Αναφέρονται σύντομα τα παθήματα του Οδυσσέα και των συντρόφων του.

Περιεχόμενο 2^ου Προοιμίου

  · Αντίθεση πολλών αρχηγών Τρωικού πολέμου – Οδυσσέα

  · Η Καλυψώ κι ο Ποσειδώνας εμποδίζουν την επιστροφή του Οδυσσέα στην Ιθάκη.

  · Ο Οδυσσέας νοσταλγεί την πατρίδα και αγαπά τη γυναίκα του, την Πηνελόπη.

  · Ο ήρωας θα επιστρέψει στην Ιθάκη, όπου όμως θα βρεθεί αντιμέτωπος με πολλές δυσκολίες.

ΚΥΚΛΙΚΟ ΣΧΗΜΑ: τεχνική – σύμφωνα με την οποία- ένας στίχος ολοκληρώνεται ακριβώς ή περίπου με τον ίδιο τρόπο με τον οποίο αρχίζει.

ΗΘΟΓΡΑΦΗΣΗ ΟΔΥΣΣΕΑ:

  · επινοητικός εφευρετικός, πολύξερος, εύστροφος, πονηρός (τον άνδρα τον πολύτροπο)

  · πορθητής, καστροκατακτητής με το τέχνασμα του Δούρειου ίππου (… της Τροίας πάτησε το κάστρο το ιερό)

  · έμπειρος, σοφός, γνώστης ανθρώπινης συμπεριφοράς (… βρέθηκε ως τα πέρατα … έμαθε πολλών ανθρώπων τις βουλές)

  · πολύπαθος και πολυβασανισμένος (πάθη πολλά που τον σημάδεψαν)

  · φιλέταιρος, άξιος και υπεύθυνος ηγέτης (σηκώνοντας το βάρος … συντρόφους)

  · ευσεβής, υπάκουος, πειθαρχημένος, σε αντίθεση με τους συντρόφους του (γιατί εκείνοι … τη μέρα)

  · φιλόπατρις και νοσταλγός της πατρίδας (πόθος γυρισμού)

  · καλός σύζυγος

  · θεοσεβής (οι θεοί τον συμπαθούσαν…)

Το άγνωστο τέλος του Οδυσσέα

Όλοι ξέρουμε ή έχουμε ακούσει αρκετά από την ιστορία του πολυμήχανου Οδυσσέα, τις περιπέτειες και τα ταξίδια του. Άγνωστο είναι όμως σε πολλούς, το  πραγματικό τέλος του. Οι περισσότεροι θεωρούν ότι αφού σκότωσε τους μνηστήρες και ανακατέλαβε το βασίλειο του, ζήσανε αυτοί καλά κι εμείς καλύτερα. Όμως δεν είναι έτσι. Ας εξερευνήσουμε λοιπόν την Οδύσσεια με μια δεύτερη ανάγνωση:

Διαβάζουμε λοιπόν στο τέλος της Ι Ραψωδίας τα εξής:

Είπα, κ’ εκείνος εύχονταν ‘ς τον μέγαν Ποσειδώνα, ‘ς τον αστροφόρον ουρανόν απλόνοντας τα χέρια• «ω Ποσειδώνα, εισάκου με, γεωφόρε μαυροχήτη• αν είμ’ υιός σου αληθινά, πατέρα, μην αφήσης ο Οδυσσηάς ο πορθητής ‘ς σπίτι του να φθάση 530 Λαερτιάδης, κάτοικος της πετρωτής Ιθάκης• αλλ’ αν το θέλ’ η μοίρα του να ιδή τους ποθητούς του, το σπίτι το καλόκτιστο, και την γλυκειά πατρίδα, ας κακοφθάση αργά πολύ και από συντρόφους έρμος, με ξένην πλώρη, και κακά ‘ς το σπίτι μέσα ναύρη». 535

και κάπου στην Ψ Ραψωδία, την συνομιλία με την Πηνελόπη:

Εκείνης ο πολύγνωμος απάντησε Οδυσσέας· «Ω τρομερή, πόσο σφοδρά με βιάζεις να τον είπω· κ’ ιδού τον φανερόνω εγώ, χωρίς το ουδέν να κρύψω, 265 αλλά ποσώς δεν θα χαρής, καθώς κ’ εγώ δεν χαίρω· ότ’ εις πολλαίς χώραις θνητών παράγγειλε μου εκείνος να πάρω δρόμο, φέρνοντας ίσιο κουπί μαζή μου, όσο να φθάσω ‘ς τους θνητούς ‘που θάλασσα δεν ξεύρουν, και οπού δεν τρώγουν φαγητό με άλατ’ αρτυμένο. 270 ούτε τα κοκκινόπλωρα καράβι’ αυτοί γνωρίζουν, ούτε τα ίσια κουπιά, ‘που ‘ναι πτερά των πλοίων, κ’ ένα σημάδι φανερό μου είπε, οπού δεν κρύβω· ‘ς τον δρόμον άμ’ απαντηθή μ’ εμέν’ άλλος οδίτης και ειπή, ‘ς τον λαμπρόν ώμον μου πως έχω λιχνιστήρι, 275 ‘ς την γη να στήσω το κουπί, μου είπε, και, αφού κάμω του Ποσειδώνα βασιληά καλόδεκταις θυσίαις, κριάρι, ταύρον σφάζοντας, και χοίρον αναβάτην, να γύρω ‘ς την πατρίδα μου και να δώσ’ εκατόμβαις των αθανάτων, ‘πώχουσι των ουρανών τους θόλους, 280 με την σειρά του καθενός· και θάνατος θα μ’ εύρη έξω απ’ τα πέλαγα ελαφρός, και θα με σβύση αγάλι μες τα λαμπρά γεράματα· και ωστόσ’ ολόγυρά μου θα ‘ναι μακάριος ο λαός· τούτ’ όλ’, είπε, θα γείνουν».

Διαπιστώνουμε λοιπόν από τα παραπάνω ότι, ο Οδυσσέας κατεβαίνει στον Άδη (όπως τον είχε συμβουλέψει η Κίρκη) βρίσκει και ρωτάει τη σκιά του τυφλού μάντη Τειρεσία (ως ο μόνος έμφρονας, ακόμη και στον κάτω κόσμο!) την εξέλιξη και το τέλος της περιπέτειας του. Ο μάντης πράγματι του απαντά στο ερώτημα του αλλά με μια παράδοξη εντολή: 

ότι οφείλει να εγκαταλείψει για δεύτερη φορά την Ιθάκη, μ’ ένα κουπί στο χέρι να αποδημήσει στο εσωτερικό της απέναντι στεριάς, σε κάποια χώρα, που οι κάτοικοί της ιδέα δεν έχουν από θάλασσα, κουπιά κι αλάτι. 

Σ’ αυτή τη νέα περιπλάνησή του θα συναντήσει κάποιον που θα νομίσει πως το κουπί στον ώμο του είναι λιχνιστήρι. Εκεί θα σταματήσει, θυσιάζοντας στον Ποσειδώνα ένα κριάρι, έναν κάπρο κι έναν ταύρο. Μόνο έτσι θα εξασφαλίσει τον οριστικό του πια νόστο στην Ιθάκη· όπου τον περιμένουν ήσυχα χρόνια και βαθιά γεράματα· εκεί θα τον βρει ανώδυνος θάνατος, κάπου μακριά ωστόσο από το νερό της θάλασσας.

Πράγματι κατά τη μυθολογία έτσι κι έγινε. Δηλαδή ο Οδυσσέας μετά τα γνωστά “επεισόδια” έφυγε πάλι γρήγορα μ’ ένα κουπί στον ώμο, για τη Θεσπρωτία της Ηπείρου. Προχωρώντας στο εσωτερικό της χώρας, συνάντησε κάποιους ανθρώπους που τον ρώτησαν γιατί κουβαλούσε μαζί του το λιχνιστήρι. Τότε κατάλαβε πως αυτός ήταν ο τόπος που έπρεπε να μπήξει το κουπί και να θυσιάσει στον Ποσειδώνα. Στη Θεσπρωτία ο Οδυσσέας παντρεύτηκε τη βασίλισσα Καλλιδίκη. Ύστερα από έναν πόλεμο των Θεσπρωτών με τους Βρύγους, η Καλλιδίκη πέθανε και στο θρόνο ανέβηκε ο Πολυποίτης, ο γιος της, και ο Οδυσσέας ξαναγύρισε την Ιθάκη πιστεύοντας πως θα περάσει ήρεμα γεράματα.

Στο μεταξύ ο Τηλέγονος, γιος του Οδυσσέα από την Κίρκη, αναζητώντας τον πατέρα του αποβιβάστηκε στην Ιθάκη και οι σύντροφοί του κατέστρεψαν το νησί. Ο βασιλιάς βγήκε να τους διώξει και σκοτώθηκε από τον Τηλέγονο, ο οποίος δεν τον γνώριζε. Όταν ο Τηλέγονος κατάλαβε πως είχε σκοτώσει τον πατέρα του, ήταν πια αργά. Πήρε το άψυχο κορμί του, το γιο του, τον Τηλέμαχο, και την Πηνελόπη και κατευθύνθηκε στην Αία. Εκεί η Κίρκη τους έκανε όλους αθάνατους.

Η ιστορία τελειώνει με δύο παράξενους γάμους: η Κίρκη παντρεύεται τον Τηλέμαχο και η Πηνελόπη τον Τηλέγονο….

http://antikleidi.com/