Μικροί, χρήσιμοι ορθογραφικοί κανόνες

Τα θηλυκά ουσιαστικά σε –ια, -εια γράφονται με «ει» όταν προέρχονται από ρήμα, αλλά γράφονται με «ι» όταν προέρχονται από ουσιαστικό. Π.χ. ειδωλολατρία, πρωτοπορία κλπ. (και όχι σε -εία), διότι προέρχονται από ουσιαστικά (ειδωλολάτρης, πρωτοπόρος) και όχι από ρήματα. Λατρεία, αλλά αρχαιολατρία, ειδωλολατρία, τυπολατρία Πορεία, αλλά αεροπορία, πεζοπορία, πρωτοπορία Καπηλεία, αλλά αρχαιοκαπηλία, πατριδοκαπηλία Ανδρεία, αλλά ανανδρία Θρησκεία, αλλά ανεξιθρησκία Η καθιερωμένη -και σωστή- ορθογραφία για εταιρεία και πειρατεία είναι με -εία (λόγω αρχ. προέλευσης) Οι προπαροξύτονες λέξεις γράφονται με -εια (ευγένεια, ενέργεια, ακρίβεια) με κάποιες εξαιρέσεις (ομόνοια, πρόνοια) Υπάρχει η άποψη ότι και οι λέξεις κατασκοπεία, συνοδεία θα πρέπει να γράφονται με -ια (προερχόμενες αντίστοιχα από τα κατάσκοπος, συνοδός και όχι από τα κατασκοπεύω, συνοδεύω). Έχει καθιερωθεί όμως ο τύπος σε -εια, και αυτό πρέπει να θεωρείται το σωστό.

Τα επίθετα σε -ειος / -ιος που προέρχονται από κύρια ονόματα πραγματικών προσώπων γράφονται με -ει- (αριστοτέλειος), ενώ αυτά που προέρχονται από τοπωνύμια με -ι- (μετσόβιο). ΄Οσα προέρχονται από κύρια ονόματα μυθικών προσώπων, μπορούν να γράφονται και με τους δύο τρόπους (απολλώνιος, απολλώνειος).

Τα παράγωγα των ρημάτων σε –λλω γράφονται με ένα -λ: π.χ. αγγέλλω-άγγελος, καταβάλλω-καταβολή.

Τα αριθμητικά που είναι παράγωγα του μισό γράφονται με –μισι, -ήμισι και όχι με κατάληξη –υ. Π.χ. τριάμισι, τρεισήμισι, δυόμισι, πεντέμισι, (το) ενάμισι, εννιάμισι.  Εξαίρεση: το αρσενικό ενάμισης και το θηλυκό μιάμιση, που σε όλες τις πτώσεις έχουν κατάληξη –η.

Οι σύνθετες λέξεις με πρώτο συνθετικό την πρόθεση εκ γράφονται με ένα κ, π.χ. έκρηξη, εκροή, εκτός αν το δεύτερο συνθετικό αρχίζει από κ οπότε η σύνθετη λέξη γράφεται με δύο κ, π.χ. έκκληση, εκκινώ, εκκρίνω, εκκεντρικός.

Γράφονται με κεφαλαίο το πρώτο γράμμα, μεταξύ άλλων, τα ουσιαστικά που δηλώνουν εθνότητα ή καταγωγή: Έλληνας, Κρητικός, Αθηναίος, Γάλλος. Δεν γράφονται με κεφαλαίο επίθετα που προέρχονται από κύρια ονόματα ή εθνικά: ομηρικά έπη, αθηναϊκή δημοκρατία, ελληνική γλώσσα, γαλλική προεδρία, ελλαδικός χώρος. Τα ονόματα ζώων, συλλόγων, καλλιτεχνικών και λογοτεχνικών έργων γράφονται με κεφαλαίο (και επιπλέον μέσα σε εισαγωγικά για να ξεχωρίζουν από τα ονόματα πραγματικών ανθρώπων) Π.χ. "Τα Νέα", "Το Κρυφό Σχολειό", "Ο Πόλεμος των Άστρων", "Η Σταχτομαζώχτρα", "Βουκεφάλας", "Ντορής"

Η κλητική πτώση των θηλυκών είναι ίδια με την ονομαστική. η μητέρα-(κλητ.) μητέρα Προσοχή! Εξαιρούνται κάποια θηλυκά που δηλώνουν επάγγελμα, στα οποία ακολουθείται η ονομαστική των αντίστοιχων αρσενικών οπότε επηρεάζεται και η κλητική :  η πρόεδρος- κυρία πρόεδρε, η γυμνασιάρχης- κυρία γυμνασιάρχη, η εισαγγελέας- κυρία εισαγγελέα, η γιατρός- γιατρέ

Τα θηλυκά σε -ισσα γράφονται με δύο -σσ-, με εξαίρεση τα "Λάρισα", "σάρισα". Παραδείγματα: μαγείρισσα, βασίλισσα, μάγισσα, μέλισσα, συντρόφισσα

Σωστή χρήση των προτακτικών: άτονα προτακτικά με χρήση ενωτικού ("-") πριν από το κύριο όνομα: Αϊ-, μπαρμπα-, κυρα-, θεια-, Αγια-, γρια-, γερο-, μαστρο-, παπα- π.χ. Αϊ-Βασίλης, μπαρμπα-Γιώργος, κυρα-Βαρβάρα, Αγια-Σοφιά, μαστρο-Κώστας Τονισμένα προτακτικά που δεν παίρνουν ενωτικό: καπετάν, πατήρ, πάτερ. Σημειωτέον ότι τόσο το "πάτερ" όσο και το "πατήρ" θεωρούνται πλέον σωστά. π.χ. καπετάν Γιώργος, πατήρ Δημήτριος, πάτερ Παύλος άτονο προτακτικό χωρίς χρήση ενωτικού πριν από το κύριο όνομα: κυρ π.χ. Ο κυρ Γιώργος

Λόγιες λέξεις που έχουν σαν πρώτο συνθετικό τη λέξη "καλός" γράφονται συνήθως με δύο -λλ-: καλλιτέχνης, καλλωπίζω, καλλιέργεια, Καλλιρρόη, καλλιμάρμαρο, καλλιστεία, καλλονή, καλλιγραφία. Αλλά καλαίσθητος, καλόκαρδος, καλοκάγαθος, καλημέρα, καληνύχτα

Διπλασιασμός του ρ:  Ένας γενικός κανόνας που φαίνεται ότι έχει επικρατήσει: Γράφονται με δύο -ρρ- οι σύνθετες λέξεις που αποτελούν αρχαία κληρονομιά, καθώς και τα νεότερα λόγια σύνθετα. Αυτός ο κανόνας χρειάζεται περισσότερες διευκρινίσεις. Έτσι: Το -ρ διπλασιάζεται σε -ρρ-: Στις λέξεις που προέρχονται από τα αρχαία ελληνικά και σε γηγενείς λέξεις της λόγιας δημοτικής όταν η τελευταία συλλαβή του πρώτου συνθετικού είναι βραχύχρονη (και στην υποπερίπτωση που προηγείται στερητικό α-). Π.χ. άρρωστος, άρρητος, αμφίρροπος, αντίρρηση, άρρηκτος, διαρρήκτης, απόρριψη, καταρρίπτω, απορρίπτω, απόρροια, ομόρρυθμος, ταχύρρυθμος, απορρυπαντικό, διαρροή, διέρρευσε, επιρροή. Όταν το πρώτο συνθετικό είναι μια από τις προθέσεις εν ή συν: έρρινος, συρρίκνωση, συρραφή, σύρριζα. Στις λέξεις που κληρονομήθηκαν με δύο -ρρ- από τα αρχαία. Π.χ. θάρρος Το -ρ δεν διπλασιάζεται και γράφονται με ένα -ρ-: Στις αρχαίες και λόγιες λέξεις όταν η τελευταία συλλαβή του πρώτου συνθετικού είναι μακρόχρονη: Π.χ. εύρωστος, εύρυθμος, εσώρουχο. Στις λέξεις της δημοτικής που ενώ η τελευταία συλλαβή του πρώτου συνθετικού είναι βραχύχρονη, δεν θεωρούνται λόγιες. Π.χ. ασπρόρουχα, εμποροράφτης, ξεριζώνω, αναρωτιέμαι Στις λέξεις που αν και η τελευταία συλλαβή του πρώτου συνθετικού είναι βραχύχρονη, και μπορούν να θεωρηθούν λόγιες, δεν είναι γηγενείς (δηλαδή δεν αποτελούν σύνθεση αμιγώς ελληνικών λέξεων): Π.χ. ελληνορωμαϊκός, ελληνορωσικός, αφισορύπανση. Τα ρήματα που αρχίζουν από -ρ δεν το διπλασιάζουν στους χρόνους που παίρνουν αύξηση: έριχνα, έραβα, έρεψα. www.gnomikologikon.gr