Ως παραβατική χαρακτηρίζεται η συμπεριφορά που παρεκκλίνει από τους κοινωνικούς κανόνες και δημιουργεί προβλήματα στο κοινωνικό σύνολο. 
Ο όρος παραβατικότητα εκφράζει αποκλίνουσες συμπεριφορές παιδιών και εφήβων. 

Διακρίνονται σε εγκλήματα κατά του κοινού (εμπρησμοί), των ηθών (βιασμός), σωματικές βλάβες, αντίσταση στην εξουσία, χρήση εξαρτησιογόνων ουσιών, εγκλήματα κατά της ξένης ιδιοκτησίας, παραβάσεις νόμων (Μαυρογιάννης, 1999). 


Ανήλικοι παραβάτες ορίζονται τα άτομα που κατά την τέλεση της πράξης είναι μεταξύ οκτώ και 18 ετών. Έρευνες στο διεθνή και ελληνικό χώρο επιχειρούν να καταδείξουν τη σχέση μεταξύ παραπτωματικής-παραβατικής συμπεριφοράς στο σχολείο και μετέπειτα παραβατικότητας. Οι συνδέσεις που αναδεικνύονται μεταξύ των δύο αυτών φαινομένων, δεν μπορεί να είναι αιτιακές, δεδομένου ότι η αντίληψη της απόκλισης και της παραβατικότητας εξαρτάται τόσο από ιστορικούς, πολιτικούς, νομοθετικούς και οικονομικούς παράγοντες, όσο και από την υποκειμενική ερμηνεία της συμπεριφοράς και τις άρρητες θεωρίες. 

 Η συγχρονική, επομένως, προσπέλαση του φαινομένου μπορεί να οδηγήσει σε παρερμηνείες ή ιδεολογικώς φορτισμένα συμπεράσματα και να στιγματίσει μαθητές, οι οποίοι μπορεί να καταφεύγουν σε αντιδραστικές σχολικές συμπεριφορές σε μία προσπάθεια να δομήσουν την προσωπική τους ταυτότητα και την αυτοεκτίμηση.


Οι εκπαιδευτικοί κατηγοριοποιούν τις ανεπιθύμητες συμπεριφορές των μαθητών σε 
α) Αντιδραστική συμπεριφορά 
β) Δυσκολίες στη μάθηση (δεξιότητες και επίδοση) 
γ) Προβλήματα διαπροσωπικής επικοινωνίας 
δ) Προβλήματα ενδοπροσωπικής συμπεριφοράς 
ε) Υπερκινητικότητα και  Διάσπαση προσοχής 

Πολλοί εκπαιδευτικοί πιστεύουν ότι τα γνωστικά προβλήματα δεν οδηγούν σε μετέπειτα παραβατική συμπεριφορά, ενώ η αντιδραστικότητα και τα προβλήματα διαπροσωπικής συμπεριφοράς δυνητικά οδηγούν.


Δεδομένου ότι τα τελευταία χρόνια η ελλιπώς προπαρασκευασμένη μετάβαση από το δασκαλοκεντρικό στο μαθητοκεντρικό σύστημα διδασκαλίας μετέβαλε τις δυναμικές της σχολικής τάξης και οι δάσκαλοι απώλεσαν - νομικά και ουσιαστικά - την επιρροή (εξουσία) προς τους μαθητές, τα προβλήματα συμπεριφοράς συνδέθηκαν με την οριοθέτηση του καλού-κακού μαθητή και αποτελούν το επίκεντρο της προβληματικής των εκπαιδευτικών. 

Η έλευση των μεταναστών, η διασάλευση της παραδοσιακής οικογένειας, η φτώχεια και η ένταση του ρυθμού των κοινωνικών μεταβολών αποτελούν παραμέτρους που επηρεάζουν την ερμηνεία της αποκλίνουσας συμπεριφοράς των μαθητών και ευρύνουν το χάσμα ανάμεσα στις στάσεις δασκάλων - γονέων - παιδιών.


Πολλές θεωρίες που εξαρτούν την προβληματική συμπεριφορά των μαθητών με το μορφωτικό επίπεδο των γονέων, ελέγχονται ως προς τη φιλοσοφική τους θεμελίωση και δέον να εκλαμβάνονται πλέον ως απλώς περιγραφικές ενός φαινομένου, που χρήζει περαιτέρω κοινωνιολογικής τεκμηρίωσης.



 Ο Ευστράτιος Παπάνης είναι επίκουρος καθηγητής Κοινωνιολογίας Πανεπιστημίου