Ευθανασία

• 

Τι είναι η ευθανασία;

Αρχίζοντας με τον ορισμό «ευθανασία», ο οποίος είναι ένας διεθνής όρος και προέρχεται από τις ελληνικές λέξεις «ευ» και «θάνατος». Ερμηνεύεται ως ο ήρεμος και αξιοπρεπής θάνατος του ανθρώπου.

Στη σημερινή εποχή η ευθανασία έχει την έννοια του ανώδυνου θανάτου, που στοχεύει να μην βασανίζονται οι ασθενείς που βρίσκονται στο τελικό στάδιο της ζωής τους ή σε μια επώδυνη μη αναστρέψιμη κατάσταση της υγείας τους.

Με τον όρο ευθανασία εννοούμε τον ανώδυνο θάνατο. Έχει όμως και την έννοια του ένδοξου, καλού θανάτου. Αναφέρεται στην προσφορά βοήθειας από ευσπλαχνία, και συμπόνια που αποσκοπούν στην πρόκληση ή επίσπευση του θανάτου. Για αυτό το λόγο ονομάζεται και θάνατος από ευσπλαχνία (mercy killing).

Ο όρος ευθανασία δημιουργήθηκε απ' τον Άγγλο φιλόσοφο Φράνσις Μπέικον (Francis Bacon), ο οποίος έγραψε ότι «το έργο της ιατρικής είναι η αποκατάσταση της υγείας και η καταπράυνση των πόνων, όχι μόνο όταν η καταπράυνση αυτή μπορεί να οδηγήσει στη θεραπεία, αλλά και όταν μπορεί να εξασφαλίσει έναν εύκολο και γαλήνιο θάνατο».

Η θέση αυτή έφερε στο προσκήνιο πολλές διαμάχες που έγιναν οξύτερες τα τελευταία χρόνια. Αρχικά η θέση αυτή στάθηκε αντιμέτωπη στη χριστιανική διδασκαλία, σύμφωνα με την οποία μόνον ο Θεός μπορεί να διαθέσει τη ζωή και τον θάνατο, και αφού ο πόνος έχει κάποια αξία για τη σωτηρία της ψυχής, σε κανένα δεν επιτρέπεται να συντομεύσει τους πόνους.

Παρόλα αυτά τα τελευταία χρόνια έγιναν προσπάθειες για τη νομιμοποίηση της ευθανασίας με δικαιολογητικά τον οίκτο προς τον άνθρωπο που υποφέρει, την θυσία για χάρη του κοινωνικού συνόλου και την απαξία της ζωής. Και πάλι όμως στους ισχυρισμούς αυτούς προκύπτει το ερώτημα αν ο άνθρωπος, ειδικός ή όχι, έχει δικαίωμα να επιβουλεύεται τη ζωή του συνανθρώπου του και να του δώσει ένα τέλος εύκολο και γαλήνιο;

Ηθικό πρόβλημα προκύπτει, επίσης, όταν κάποιος πάσχων από ανίατη νόσο ζητήσει ο ίδιος να του επιβληθεί ευθανασία: Ο θεράπων ιατρός επιτρέπεται (με την ηθική και όχι με την αυστηρά νομική) έννοια να πράξει ανάλογα, συναινώντας στην κατ' απαίτηση του πάσχοντος ευθανασία; Το ζήτημα παραμένει τόσο ηθικά όσο και νομικά, ανοικτό. Η ευθανασία απασχολεί την σύγχρονη βιοηθική, νομική, ιατρική, νοσηλευτική, αλλά και γενικότερα την κοινωνία διότι εγείρονται διάφορα θεμελιώδη ηθικά ζητήματα. Μερικά ερωτήματα που προκύπτουν είναι:

• Έχει ένα άτομο το δικαίωμα να επιλέξει ένα πρόωρο θάνατο;
• Ποιος είναι ηθικά υπεύθυνος για την πράξη αυτή; Το ίδιο το άτομο που επιθυμεί την ευθανασία; Ο ιατρός ή ο νοσηλευτής που θα βοηθήσουν το άτομο να θέσει τέρμα στη ζωή του;
• Θα πρέπει η ποιότητα ζωής να αποτελεί κριτήριο για την διακοπή φαρμακευτικής αγωγής;
• Έχουν δικαίωμα οι ασθενείς να αρνηθούν την θεραπευτική τους αγωγή με στόχο τον τερματισμό της ζωής τους;

Ποια τα είδη της ευθανασίας;

Τα είδη ευθανασίας σύμφωνα με τη βιοηθική είναι:

• Εκούσια Ευθανασία - Voluntary Euthanasia: Το άτομο στην εκούσια ευθανασία διατυπώνει ρητά την θέληση του για τερματισμό της ζωής του.
• Μη εκούσια Ευθανασία - Non Voluntary Euthanasia: Το άτομο δεν είναι σε θέση να υποστηρίξει την απόφαση για ευθανασία και για τον λόγο αυτό είναι αμφίβολη η γνώμη του.
• Ακούσια Ευθανασία - Involuntary Euthanasia: Ο ασθενής εκφράζει κάποια στιγμή στο παρελθόν την επιθυμία να διατηρηθεί στη ζωή με όλα τα μέσα ανεξάρτητα με την κατάσταση της υγείας του.

Τα παραπάνω είδη ευθανασίας χωρίζονται σε δύο μέρη:

• Ενεργητική Ευθανασία- Active Euthanasia: Το ιατρικό παραϊατρικό προσωπικό δρα ενεργώς και εμπράκτως χορηγώντας στον ασθενή την κατάλληλη ουσία ώστε να επέλθει ο θάνατος.
• Παθητική Ευθανασία - Passive Euthanasia: Ο ιατρός αποσύρει την φαρμακευτική, ιατρική αγωγή από τον ασθενή ώστε να επέλθει ο θάνατος σταδιακά εξαιτίας της απουσίας της ιατρικής υποστήριξης.

Θα αναφερθούμε μόνο στις περιπτώσεις της παθητικής Ευθανασίας - Passive Euthanasia. Οι περιπτώσεις της παθητικής ευθανασίας είναι:

• Do not resuscitate orders (DNR) (μη ανάταξη καρδιακής ανακοπής) : Είναι η περίπτωση όπου ο ασθενής δεν έχει πιθανότητα επιβίωσης και ο θάνατος επίκειται εντός ημερών και ο ιατρός ή η ιατρική ομάδα αποφασίζουν ότι στις περιπτώσεις καρδιακής ή αναπνευστικής ανακοπής δεν θα γίνουν προσπάθειες ανάταξης. Σε αυτές τις περιπτώσεις τα ερωτήματα που προκύπτουν είναι:

1. Ποιοι είναι υπεύθυνοι για αυτή την απόφαση;
2. Είναι νομικά επιτρεπτό να ακολουθήσουν τις οδηγίες για Do not resuscitate orders (DNR) οι νοσηλευτές;
3. Σε αυτή την απόφαση είναι ενήμερη οι οικογένεια του ασθενή;
4. Είναι απαραίτητη η συγκατάθεση από την οικογένεια του ασθενή;
5. Είναι σύμφωνη όλη η ιατρική ομάδα με αυτή την απόφαση;

• Απόσυρση θεραπευτικής αγωγής η οποία κρατά στη ζωή τον ασθενή (Withdrawal of life-sustaining treatment). Είναι η απόσυρση θεραπευτικής αγωγής που κρατά στη ζωή τον ασθενή σε περιπτώσεις όπου δεν υπάρχει πιθανότητα επιβίωσης. Σε αυτές τις περιπτώσεις τα ερωτήματα που προκύπτουν είναι:

1. Είναι ηθικά επιτρεπτό να αποσύρεται η θεραπευτική αγωγή από τον ασθενή όταν δεν υπάρχει πιθανότητα επιβίωσης;
2. Πότε αποφασίζεται η απόσυρση θεραπευτικής αγωγής;
3. Έχουν εξεταστεί όλα τα πιθανά κριτήρια και ο ασθενής δεν έχει πιθανότητα επιβίωσης;
4. Τι γίνεται με την ανακουφιστική αναλγητική αγωγή; Ο ασθενής θα πεθάνει με οδυνηρό τρόπο;
5. Οι συγγενείς είναι πλήρως ενήμεροι για αυτή την απόφαση και έχουν δώσει την συγκατάθεση τους;
6. Πως νιώθουν οι νοσηλευτές που φροντίζουν αυτούς τους ασθενείς;
7. Είναι ηθικά έτοιμοι και συμφωνούν με την απόφαση των ιατρών για την απόσυρση της θεραπευτικής αγωγής;
8. Πως αντιμετωπίζουν τους στενούς συγγενείς και το οικογενειακό περιβάλλον του ασθενή με τους οποίους έχουν δεθεί όλο το χρονικό διάστημα της νοσηλείας του ασθενή;

Η αξία της ανθρώπινης ζωής κυριαρχεί σε όλες τις θρησκείες και σε όλα τα έθνη  και η αφαίρεση της αποτελεί ένα από τα μεγαλύτερα αμαρτήματα. Οι νοσηλευτές έχουν καθήκον την προαγωγή υγείας, την φροντίδα των ασθενών και την ανακούφιση του πόνου. Στις περιπτώσεις που υπάρχουν οδηγίες για DNR και απόσυρση μη ανακουφιστικής αγωγής, οι νοσηλευτές έχουν το δικαίωμα της αυτονομίας. 

Εάν είναι ενάντια στα πιστεύω και τις αντιλήψεις τους, θα πρέπει να έχουν το δικαίωμα της άρνησης και την μετάθεσης της φροντίδας του ασθενή σε άλλο νοσηλευτή. Θα πρέπει να υπάρχει μια συνεργασία μεταξύ νοσηλευτών και ιατρών, οι οδηγίες να είναι γραμμένες από τον θεράποντα ιατρό και να είναι ενήμεροι οι στενοί συγγενείς του πάσχοντα. 

Θα πρέπει να υπάρχουν ειδικά έγγραφα όπου να ενημερώνονται οι συγγενείς και να υπογράφουν συγκατάθεση. Με βάση τις αρχές βιοηθικής θα πρέπει να εξετάζονται εξατομικευμένα για κάθε ασθενή.

• Αυτονομία - εάν ο ασθενής έχει τις αισθήσεις του να έχει το δικαίωμα να λαμβάνει ο ίδιος τις αποφάσεις που αφορούν την υγεία του, ή σε περίπτωση που δεν είναι σε θέση να το πράξει ο ίδιος, τις αποφάσεις να τις λαμβάνουν οι συγγενείς του.
• Ευεργεσίας - οι αποφάσεις που θα λαμβάνονται να είναι για το καλό του ασθενή, ζυγίζοντας τα υπέρ και κατά της κάθε περίπτωση ξεχωριστά.
• Μη βλάβης - η νοσηλευτική φροντίδα θα πρέπει να μη βλάπτει τον ασθενή και έστω και εάν δεν έχει ποιότητα ζωής και υπάρχει απόφαση για DNR ή απόσυρση μη ανακουφιστική αγωγής. Ο ασθενής δεν παύει να χρειάζεται την μέγιστη δυνατή νοσηλευτική φροντίδα για ένα αξιοπρεπή θάνατο.
• Για την αρχή της δικαιοσύνης - οι αποφάσεις θα πρέπει να λαμβάνονται ανάλογα με την γενική κατάσταση του ασθενή, ανταπόκριση στη θεραπεία, πιθανότητα επιβίωσης και όχι την ηλικία του ασθενή και την ποιότητα ζωής του.

Τι είναι η βιοηθική;

Η βιοηθική είναι προέκταση της Ιατρικής ηθικής και είναι ένας νέος κλάδος, ο οποίος δημιουργήθηκε με την ραγδαία ανάπτυξη της τεχνολογίας, της ιατρικής, της βιολογίας και τις επιτεύξεις στην βιοιατρική. Ο ορισμός της βιοηθικής πηγάζει από τις ελληνικές λέξεις «βίος» και «ηθική», και έχει ως σημείο εκκίνησης τον Van Rensselaer Potter ο οποίος θεωρείται ο πατέρας της βιοηθικής με την αναφορά της λέξης για πρώτη φορά στο βιβλίο του το 1971 «Bioethics: A Bridge to the future». 

Ο Potter προχώρησε σε αυτό τον ορισμό που στόχο είχε την προσαρμογή της ανθρώπινης γνώσης και την ενσωμάτωση οικολογικών εννοιών και αρχών στην ιατρική και γενικά σε θέματα υγείας. Προσπαθούσε να βρει μία έννοια που να ισορροπεί τον επιστημονικό προσανατολισμό της ιατρικής με τις ανθρώπινες αξίες. Τελικά δημιούργησε τον όρο «βιοηθική» ο οποίος σήμερα έχει στόχο:

• Όχι μόνο την δημιουργία και στήριξη αρχών αλλά και την καλύτερη κατανόηση των αρχών αυτών.
• Την δημιουργία βαθυστόχαστων φιλοσοφικών ερωτημάτων για την ηθική, την αξία της ζωής, τι είναι ο άνθρωπος και η σημασία του.
• Περικλείει ζητήματα της δημόσιας πολιτικής, κατευθύνει και ελέγχει την βιοιατρική επιστήμη.

Οι επιτεύξεις στην ιατρική επιστήμη και τεχνολογία δημιούργησαν ένα ενδιαφέρον για ηθικά ζητήματα για παράδειγμα στις σχέσεις ιατρού, ασθενή και νοσηλευτικού προσωπικού. Επιπλέον δημιουργούνται ερωτήματα για τα δικαιώματα ασθενών, την έκτρωση, την ανθρώπινη κλωνοποίηση την ευθανασία και άλλων βιοτεχνολογιών και γενετικών θεμάτων.


Αρχές βιοηθικής

Για την απάντηση αυτών των ερωτημάτων και όχι μόνο, αλλά και την απάντηση όλων των ερωτημάτων που δεσπόζουν θέματα βιοηθικής, είναι σημαντικό να παρουσιάσουμε τις τέσσερις βασικές αρχές της βιοηθικής:

• Σεβασμός της αυτονομίας - (Respect of Autonomy): Η αρχή του σεβασμού της αυτονομίας αναφέρεται στο δικαίωμα του κάθε ανθρώπου να κάνει τις δικές του επιλογές σε ότι αφορά την υγεία του, την θεραπεία του, βασιζόμενα στις δικές του προσωπικές πεποιθήσεις και αξίες. Τα άτομα πρέπει να σέβονται τις απόψεις και τα δικαιώματα των ατόμων εφόσον δεν βλάπτουν σοβαρά άλλα άτομα. Σε θέματα ευθανασίας, η αρχή του σεβασμού της αυτονομίας είναι μία από τις κυριότερες αρχές η οποία μπορεί να μεταφραστεί με διαφορετικούς τρόπους, ανάλογα με την κάθε περίπτωση, ξεχωριστά. Ο σεβασμός της αυτονομίας εμπεριέχει μερικούς συγκεκριμένους κανόνες οι οποίοι είναι:

1. Να λέμε την αλήθεια.
2. Να σεβόμαστε την ατομικότητα του κάθε ατόμου και την ιδιαιτερότητα του.
3. Να προστατεύουμε εμπιστευτικές πληροφορίες.
4. Να αποκτούμε την συγκατάθεση για κάθε παρέμβαση με ασθενείς.
5. Όταν μας ζητηθεί, να βοηθάμε τα άτομα στην λήψη σημαντικών αποφάσεων.

• Μη βλαβερός - (Non - maleficence): Η αρχή του μη βλαβερού αναφέρεται στην υποχρέωση του κάθε ατόμου να μην βλάπτει τον συνάνθρωπό του και εμπεριέχεται στο ρητό, «πάνω από όλα να μην βλάψεις», (above all or first do not harm) και προέρχεται από τον όρκο του Ιπποκράτη. Ορισμένες υποχρεώσεις για αυτή την αρχή σχετίζονται με τη μη επιβολή κινδύνων που μπορεί να βλάψουν άλλους ανθρώπους. Σε αυτή την αρχή εμπεριέχεται και η απόσυρση θεραπευτικής αγωγής που κρατά τον ασθενή στην ζωή. Με την απόσυρση της θεραπευτικής αγωγής, βλάπτουμε τον ασθενή ή τον βοηθάμε; Η αρχή του μη βλαβερού υποστηρίζεται από ορισμένους ηθικούς κανόνες για παράδειγμα:

1. Μη σκοτώσεις.
2. Μην προκαλέσεις πόνο ή βασανισμό.
3. Μην προκαλέσετε προσβολή της αξιοπρέπειας του ατόμου.
4. Μην στερήσετε τα αγαθά της ζωής του ατόμου.

• Ευεργεσίας - (Beneficence): Η αρχή της Ευεργεσίας περιέχει μία ομάδα κανόνων για την παροχή ωφελειών και την εξισορρόπηση τους ενάντια στους κινδύνους και τις δαπάνες. Η ευεργεσία δηλώνει τις ενέργειες του ελέους, της ευγένειας, της φιλανθρωπίας. Η έννοια αυτής της αρχής περιλαμβάνει την αυταπάρνηση, τον αλτρουισμό, την αγάπη και την ανθρωπιά. Σε αυτή την αρχή εμπεριέχεται και ο καθορισμός της ποιότητας της ζωής και τρόποι μέτρησης και καθορισμού της, η οποία είναι ένα σημαντικό ζήτημα για την απομάκρυνση και διακοπή φαρμακευτικής αγωγής και ευθανασίας. Υποστηρίζεται από μερικούς κανόνες της ευεργεσίας που είναι:

1. Προστατεύει και υπερασπίζει τα δικαιώματα αλλά αποτρέπει την ζημιά και την εμφάνιση της σε άλλα άτομα.
2. Αφαιρεί τις καταστάσεις που θα προκαλέσουν τη ζημιά σε άτομα με ειδικές ανάγκες.
3. Διασώζει άτομα που ζητούν βοήθεια και βρίσκονται σε κίνδυνο.

• Δικαιοσύνης - (Justice): Η αρχή της δικαιοσύνης εμπεριέχει μια ομάδα κανόνων για διανομή αξιών, ρίσκων και δαπανών στα άτομα. Ο ίσος χειρισμός, η δίκαιη μεταχείριση μεταξύ των ατόμων είναι μερικές λέξεις σχετικές με την δικαιοσύνη. Η αρχή της δικαιοσύνης απαντά στα ερωτήματα:

1. Ποια είδη υπηρεσιών υγειονομικής περίθαλψης θα υπάρξουν σε μία κοινωνία;
2. Ποιο άτομο θα λάβει αυτές τις υπηρεσίες και σε ποια βάση;
3. Ποιος θα τους παραδώσει αυτές τις υπηρεσίες;
4. Πως θα διανεμηθούν τα φορτία της χρηματοδότησης τους;
5. Πως θα εξεταστεί η δύναμη των υπηρεσιών που θα διανεμηθούν;

Σε κάθε άτομο πρέπει να υπάρχει δικαιοσύνη ανάλογα με τις ανάγκες του. Αναφορικά με θέματα υγείας συσχετίζεται με τον ίσο χειρισμό ατόμων στις ιατρικές και παραϊατρικές υπηρεσίες ανεξάρτητα από την κοινωνικοοικονομική τους κατάσταση, χρώμα δέρματος, θρησκεία, εθνικότητα, ηλικία και φύλο. 

Η αρχή της δικαιοσύνης εφαρμόζεται σε θέματα ευθανασίας, με την επιλογή τρόπου και χρόνου θανάτου και εφαρμογή αξιοπρεπούς θανάτου. Ο ρόλος των νοσηλευτών στις οδηγίες για DNR και απόσυρση μη ανακουφιστικής αγωγής.

BeStrong.org.gr