Ψυχολογικοί παράγοντες που οδηγούν  την/τον έφηβο στη χρήση αλκοόλ

Νατάσσα Καραμολέγκου MSc Αναπτυξιακή Ψυχολόγος - Ψυχοθεραπεύτρια Οι Ιάπωνες λένε το εξής εύστοχο ρητό: ‘πρώτα το άτομο παίρνει ένα ποτό, μετά το ποτό παίρνει ένα ποτό, και στο τέλος το ποτό παίρνει το άτομο’. Όλοι γνωρίζουμε τις αρνητικές συνέπειες της μακροχρόνιας χρήσης του αλκοόλ στον ανθρώπινο οργανισμό. Ο όρος ‘αλκοολισμός’ χαρακτηρίζεται επίσημα και παγκόσμια ως νόσος και δυστυχώς παίρνει όλο και μεγαλύτερες κοινωνικές και ψυχολογικές διαστάσεις, καθώς φαίνεται πως όλο και περισσότερα άτομα εθίζονται στο αλκοόλ και δυσκολεύονται να απεξαρτηθούν. Στη σύντομη παρουσίασή μου, θα αναλύσω τους παράγοντες που συχνά οδηγούν τους εφήβους στην κατανάλωση αλκοόλ και στους τρόπους έγκαιρης πρόληψης και ψυχολογικής αντιμετώπισής τους. Στη χώρα μας, το 28.2% των εφήβων ηλικίας 14-18 ετών, καταναλώνουν αλκοόλ τουλάχιστον 1-2 φορές την εβδομάδα. Πιστεύουν επίσης ότι αυτή η συχνότητα κατανάλωσης θεωρείται ακίνδυνη, ενώ στις προτιμήσεις τους έρχονται πρώτα τα ‘βαριά’ ποτά, όπως βότκα, ουίσκι και τεκίλα και μετά ακολουθεί η μπύρα ή το κρασί, που παλιότερα αποτελούσε την πρώτη προτίμησή τους. Αυτό που οι έφηβοι θεωρούν ως το πιο επικίνδυνο από την υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ είναι τα τροχαία δυστυχήματα, η βίαιη συμπεριφορά και οι εγκληματικές ενέργειες, αλλά και οι σοβαρές επιπτώσεις στην υγεία. Σημαντικό ρόλο στην κατανάλωση του αλκοόλ παίζει το πολιτισμικό πλαίσιο στο οποίο ζουν και επηρεάζονται οι νέοι. Στην Ελλάδα, οι έφηβοι καταναλώνουν συχνότερα οινοπνευματώδη ποτά, σε σχέση με άλλες ευρωπαϊκές χώρες, όμως δεν κάνουν υπερβολική ή επικίνδυνη χρήση αλκοόλ και δεν μεθούν. Η Ελλάδα, παραδοσιακά, είναι μια χώρα που παράγει κρασί, οι τιμές στο αλκοόλ είναι προσιτές, και το χειρότερο, η πρόσβαση και αγορά στα οινοπνευματώδη είναι εύκολη για όλες τις ηλικίες. Ακόμη, η διαφήμιση στην τηλεόραση, στο σινεμά στα περιοδικά, στις γιγαντοαφίσες, στα σίριαλ, δίνει την ψευδαίσθηση ότι το αλκοόλ είναι μια γοητευτική και συνάμα ασφαλής επιλογή που συνδέεται με όμορφες και χαλαρωτικές στιγμές απόλαυσης. Το αλκοόλ είναι μια ισχυρή εξαρτησιογόνος ουσία, καθ’όλα νόμιμη- δυστυχώς - και φαίνεται πως η πολιτεία την τελευταία δεκαετία έχει αρχίσει να συνειδητοποιεί τον πραγματικό κίνδυνο και τις διαστάσεις που παίρνει το φαινόμενο του αλκοολισμού. Απαγορεύτηκε το κάπνισμα στους δημόσιους χώρους, οι διαφημίσεις για τα τσιγάρα σταμάτησαν, στα σίριαλ και στις ταινίες θα έχετε παρατηρήσει ότι κανείς από τους ηθοποιούς δεν καπνίζει, όμως συχνά πίνει. Με το αλκοόλ λοιπόν τι γίνεται; Τα αγόρια, σε σχέση με τα κορίτσια, προηγούνται στην πρώτη κατανάλωση αλκοόλ. Γύρω στα 12 έτη, τα αγόρια δοκιμάζουν το πρώτο ποτήρι μπύρας ή κρασιού, και ένα χρόνο μετά, δοκιμάζουν πιο βαριά ποτά ενώ τα κορίτσια ξεκινούν περίπου ένα χρόνο μετά (στα 13 έτη), και στα 14.5 έτη τους δοκιμάζουν βαριά ποτά. Η πρώτη μέθη για τα αγόρια είναι στα 14.6 έτη, ενώ για τα κορίτσια στα 15 έτη. Η κατανάλωση αλκοόλ στην εφηβεία συμβάλλει στη μετέπειτα ριψοκίνδυνη συμπεριφορά των νέων και στην παραβατικότητα. Μια πιθανή εξήγηση είναι ότι εγκεφαλικές περιοχές όπως ο προμετωπιαίος φλοιός, που παίζει σημαντικό ρόλο στη λήψη αποφάσεων, και που ακόμη αναπτύσσεται και ωριμάζει κατά την εφηβεία, είναι ιδιαίτερα ευαίσθητος στην κατανάλωση αλκοόλ. Φαίνεται ότι το αλκοόλ είναι πολύ τοξικό για το αναπτυσσόμενο νευρικό σύστημα. Γιατί πίνουν οι έφηβοι; Κοινωνικοί παράγοντες Για να διασκεδάσουν Για να χαλαρώσουν και να ενσωματωθούν ευκολότερα στην παρέα Για να μιμηθούν τους ενήλικες Από περιέργεια Γενετικοί παράγοντες Γιατί έχουν οικογενειακό ιστορικό αλκοολισμού Ψυχολογικοί παράγοντες Γιατί έχουν υποστεί κακοποίηση από το οικογενειακό τους περιβάλλον Γιατί έχουν πολύ χαμηλή αυτοεκτίμηση και αυτοπεποίθηση Γιατί έχουν βιώσει απόρριψη από την οικογένειά τους Γιατί πάσχουν από μετατραυματικό στρες (PTSD) λόγω βίωσης σοβαρών τραυματικών γεγονότων Κοινωνικοί παράγοντες Ο πιο συχνός λόγος χρήσης αλκοόλ στην εφηβεία είναι η ‘φαντασίωση’ της ενηλικίωσης. Οι έφηβοι αντιδρούν, ανυπομονούν να μεγαλώσουν, να φύγουν από την επίβλεψη και των έλεγχο των γονιών τους, να νιώσουν μεγάλοι. Το ποτό, όπως και το τσιγάρο, αποτελεί για τους εφήβους ένδειξη ‘ενηλικίωσης’, αποδεικνύει ότι δεν είναι πια μικρά παιδάκια. Θέλουν να δείξουν και να νιώσουν μεγάλοι. Αυτή είναι συχνά και η αιτία που καταναλώνουν μεγαλύτερη ποσότητα αλκοόλ από αυτή που πραγματικά αντέχουν. Μπορεί να ζαλιστούν, παρόλα αυτά όμως συνεχίζουν να πίνουν γιατί μπορεί κάποιοι συνομήλικοι, συμβαίνει σχεδόν πάντα, να τους πουν ‘μωρά’ αν δείξουν ότι τους ζάλισε το αλκοόλ. Για τους περισσότερους εφήβους, η χρήση αλκοόλ γοητεύει και απεικονίζει την περιέργειά τους για την ενήλικη ζωή και συμπεριφορά. Ας μην ξεχνάμε ότι οι νέοι ζουν σε μια εξαρτημένη από ουσίες κοινωνία. Το αλκοόλ, το κάπνισμα, η καφεΐνη, να μην μιλήσω για βαρύτερες εξαρτήσεις, αποτελούν παράδειγμα μίμησης για τους εφήβους. Βλέπουν εμάς τους ενήλικες να πίνουμε ένα δυνατό καφέ το πρωί για να ξυπνήσουμε, να ανάβουμε τσιγάρο για να αντιμετωπίσουμε μια δύσκολη κατάσταση, να πίνουμε ένα ποτό για να ηρεμίσουμε και να χαλαρώσουμε. Γιατί λοιπόν όχι και αυτοί; Είναι γεγονός ότι το αλκοόλ, όταν καταναλώνεται σε μικρές ποσότητες, μειώνει το άγχος και τις αναστολές, χαλαρώνει, δημιουργεί ευδιαθεσία και διευκολύνει τις συναναστροφές. Έφηβοι που αισθάνονται συστολή, που έχουν αρνητική εικόνα για τον εαυτό τους, που νιώθουν άβολα με τις αλλαγές στο σώμα τους, χρειάζονται μια ‘στήριξη’ όταν βρίσκονται σε παρέες συνομηλίκων. Για να χαλαρώσουν και να γίνουν αποδεκτοί από την παρέα, θα δοκιμάσουν το αλκοόλ. Συχνά όμως το μέτρο χάνεται. Γενετικοί παράγοντες Ένας από τους πιο σημαντικούς παράγοντες κατανάλωσης αλκοόλ στους εφήβους, είναι το οικογενειακό ιστορικό αλκοολισμού. Μελέτες σε όλο τον κόσμο, εστιάζουν στη δομή της οικογένειας και στην κληρονομική προδιάθεση του αλκοολισμού από τη μια γενιά στην επόμενη. Παιδιά αλκοολικών γονέων έχουν 4 φορές περισσότερο πιθανότητα, σε σχέση με άλλα παιδιά, να γίνουν και τα ίδια αλκοολικά. Σ’αυτό το συμπέρασμα δεν συνηγορεί μόνο το γονεικό πρότυπο μίμησης, αλλά και ο ρόλος των γονιδίων που έχουν κληρονομήσει από τους γονείς τους. Φαίνεται πως παιδιά αλκοολικών, κληρονομούν την ικανότητα του σώματος να παράγει ένα ένζυμο του ήπατος που βοηθάει στο μεταβολισμό του αλκοόλ. Υψηλό ποσοστό αυτού του ενζύμου, επιτρέπει στους εφήβους να μπορούν να καταναλώνουν μεγάλες ποσότητες αλκοόλ. Μελέτες με υιοθετημένα παιδιά, των οποίων ο βιολογικός πατέρας ήταν αλκοολικός, φανερώνουν αύξηση της συχνότητας του αλκοολισμού των παιδιών αυτών, ακόμη και με την απομάκρυνσή τους από τους αλκοολικούς βιολογικούς γονείς τους. Άλλες έρευνες επισημαίνουν ότι όσο πιο νωρίς ένα παιδί ή ένας έφηβος πιει το πρώτο ποτό, τόσο αυξάνει ο κίνδυνος για μελλοντική χρήση και τόσο πιο σημαντικός γίνεται ο γενετικός παράγοντας του αλκοολισμού. Οι έφηβοι που αρχίζουν να πίνουν πριν τα 15 χρόνια, έχουν αυξημένο γενετικό κίνδυνο εξάρτησης από το αλκοόλ. Όσοι ξεκινούν το ποτό μετά τα 16 χρόνια, κινδυνεύουν να γίνουν αλκοολικοί εξαιτίας των συνθηκών της ζωής τους και όχι των γονιδίων τους. Ψυχολογικοί παράγοντες Παιδιά που έχουν υποστεί σωματική ή σεξουαλική κακοποίηση, έχουν πολύ μεγαλύτερες πιθανότητες να ξεκινήσουν τη χρήση αλκοόλ και άλλων ουσιών σε μικρή ηλικία, σε σχέση με παιδιά που δεν έχουν κακοποιηθεί. Παιδιά που έχουν βιώσει τραυματικές εμπειρίες στην παιδική τους ηλικία, που παραμελούνται, που εισπράττουν απόρριψη, που έχουν σοβαρά προβλήματα στη σχέση τους με τους γονείς τους και που εξαιτίας αυτής της σχέσης τους χτίζουν κακή εικόνα για τον εαυτό τους και έχουν χαμηλή αυτοεκτίμηση, βρίσκονται σε ομάδα υψηλού κινδύνου για εξάρτηση από το αλκοόλ. Μιλάμε για παιδιά πληγωμένα και θυμωμένα, που συχνά εκδηλώνουν παραπτωματική συμπεριφορά και στρέφουν το θυμό τους όχι μόνο στους άλλους, αλλά και στον ίδιο τους το εαυτό. Η χρήση αλκοόλ στην περίπτωση αυτή, οφείλεται κυρίως στην ανάγκη τους να χαλαρώσουν ή να ξεχάσουν ό,τι τους ‘πονάει’ ψυχικά. Συχνά τα παιδιά αυτά πάσχουν από κατάθλιψη λόγω των βιωμάτων τους και βέβαια, όπως όλοι γνωρίζετε, το αλκοόλ επιδεινώνει την κατάθλιψη. Το μετατραυματικό στρες (Post Traumatic Stress Disorder) είναι μια συναισθηματική διαταραχή που αναπτύσσεται σε ανθρώπους που έχουν εκτεθεί σε σοβαρά ψυχοτραυματικά γεγονότα ή καταστάσεις και απειλήθηκε η ζωή τους ή η ζωή άλλων ανθρώπων. Τέτοια γεγονότα μπορεί να αφορούν σε δυστυχήματα, σε μαζικές ή φυσικές καταστροφές, σε τρομοκρατικές ενέργειες, βιασμούς, κακοποίηση. Παιδιά που έχουν υπάρξει μάρτυρες ή έχουν εκτεθεί σε ψυχοτραυματικά γεγονότα και πάσχουν από μετετραυματικό στρες, έχουν πολύ μεγάλες πιθανότητες να κάνουν χρήση αλκοόλ και άλλων ουσιών. Ένας από τους πιο επικίνδυνους παράγοντες ανάπτυξης μετατραυματικού στρες και χρήσης αλκοόλ είναι η σεξουαλική κακοποίηση παιδιών και εφήβων. Πρόληψη ή αντιμετώπιση; Βεβαίως και είναι καλύτερο να προλαμβάνουμε από το να αντιμετωπίζουμε ή να θεραπεύουμε. Το ότι μπορεί οι έφηβοι να πίνουν που και που, δεν σημαίνει απαραίτητα ότι θα γίνουν αλκοολικοί, αυξάνουν όμως τις πιθανότητες επικινδυνότητας για αλκοολισμό. Η εφηβεία είναι μια πολύ δύσκολη ηλικιακή περίοδος, με ραγδαίες νοητικές, συναισθηματικές, σωματικές αλλαγές που μοιραία επιφέρουν συγκρούσεις μέσα στην οικογένεια. Το να προσπαθούμε να συνετίσουμε το παιδί μας με τη χρήση τιμωρίας, απαγόρευσης και αυταρχικής συμπεριφοράς, το πιο πιθανό είναι να καταφέρουμε ακριβώς το αντίθετο αποτέλεσμα από αυτό που έχουμε στο μυαλό μας. Το να τρομοκρατήσουμε τον έφηβο προβάλλοντάς του τις θανατηφόρες επιπτώσεις από το αλκοόλ, θα τον πανικοβάλλουμε, θα τον απομακρύνουμε και θα τον κάνουμε να μην ακούσει τίποτα από όσα του λέμε. Πρώτα από όλα, ας δούμε τη δική μας στάση απέναντι στην κατανάλωση αλκοόλ και ας το ελαττώσουμε. Ας μην προσφέρουμε στα παιδιά αλκοόλ στις γιορτές, σε οικογενειακά τραπέζια και επετείους, ούτε ένα ποτηράκι, ιδιαίτερα σε μικρά παιδιά, που πολλές φορές μας το ζητούν επίμονα. Μέχρι τα 12 χρόνια του, το παιδί δεν κατανοεί γιατί θέλει να πιει, καθώς δεν έχει κατακτήσει ακόμη το κατάλληλο επίπεδο γνωστικής ανάπτυξης. Ας παροτρύνουμε τα παιδιά να αθλούνται συχνότερα. Φαίνεται ότι η καθιστική ζωή αποτελεί παράγοντα επικινδυνότητας για χρήση αλκοόλ στην εφηβεία. Ας βελτιώσουμε την ποιότητα στη σχέση μας μαζί τους, ας διαθέσουμε περισσότερο χρόνο για να τους ακούσουμε χωρίς να τους κρίνουμε, κι ας έχουμε ευδιάκριτα όρια και σταθερή συμπεριφορά απέναντί τους, σε σχέση με το τι επιτρέπεται και τι απαγορεύεται. Θα ήταν πολύ αποτελεσματικό αν διδάσκονταν στα σχολεία οι επιπτώσεις των ουσιών, όχι σε επίπεδο διδαχής, αλλά επιστημονικά. Οι έφηβοι δεν κινδυνεύουν μόνο από ασθένειες που οφείλονται αποκλειστικά στο αλκοόλ, αλλά και από άλλες σοβαρές επιπτώσεις που προέρχονται από τη χρήση του, όπως για παράδειγμα, το να πίνουν, να χάνουν τον έλεγχο και να έχουν σεξουαλικές δραστηριότητες χωρίς χρήση προφυλακτικού. Κινδυνεύουν από AIDS και άλλα σεξουαλικά μεταδιδόμενα νοσήματα, όπως και από ανεπιθύμητες εγκυμοσύνες. Κάποιες περίεργες συμπεριφορές των εφήβων μπορεί να μας ανησυχήσουν. Για παράδειγμα, το να γυρνούν αργά στο σπίτι, να αλλάζει η διάθεσή τους, να γίνονται επιθετικοί, να αδιαφορούν για τα μαθήματά τους, να κάνουν παρέα με φίλους τους οποίους αρνούνται να μας γνωρίσουν. Εδώ χρειάζεται προσοχή, καθώς οι συμπεριφορές αυτές αποτελούν συχνά αντιδράσεις της εφηβείας και δεν σημαίνει απαραίτητα ότι ο έφηβος κάνει χρήση αλκοόλ. Το πιο ανησυχητικό ίσως είναι όταν η αναπνοή του μυρίζει συχνά αλκοόλ ή όταν γυρνάει κάποιες φορές στο σπίτι ζαλισμένος. Στην περίπτωση αυτή θα πρέπει να διερευνήσουμε τι ακριβώς του συμβαίνει και να απευθυνθούμε σε κάποιον ειδικό, αφού πρώτα συζητήσουμε με το παιδί. Ας έχουμε πάντα στο μυαλό μας ότι ο πανικός και η τρομοκρατία θα οδηγήσουν τον έφηβο στο αντίθετο αποτέλεσμα. Βιβλιογραφία Κοκκέβη Α. Η επιδημιολογία της χρήσης του αλκοόλ. Στο: Λύκουρας Ε, Σολδάτος Κ (Επιμέλεια) Αλκοολισμός: Ιατρικές και ψυχοκοινωνικές προσεγγίσεις. ΒΗΤΑ Ιατρικές εκδόσεις, Αθήνα, 2007 Ν.Α Nasrallah, T.W.H Yang, I. L Bernstein (2009) Long –term risk preference and suboptimal decision making fallowing adolescent alcohol use. The Rockefeller University, New York. C. E. Sartor, A. Agrawal, M. T. Lynskey, K. Bucholz, A. C. Health.(2007) Genetic and environmental influences on the rate of progression to alcohol dependence in young women. From Washington University School of Medicine, St. Louis, Missouri. Kuntsche E, van der Vorst H, Engels R (2009). The earlier the more? Differences in the links between age at first drink and adolescent alcohol use and related problems according to quality of parent-child relationship. J. Stud. Alcohol Drugs. Korhonen T, Kujala UM, Rose RJ, Kaprio J. (2009) Physical activity in adolescence as a predictor of alcohol and illicit drug use in early adulthood: a longitudinal population- based twin study. Twin Res. Hum. Genet. Kuperman S et al., (2005) Relationship of age of first drink to child behavioral problems and family psychopathology. Alcohol Clinical Experimental Research. Rohsenow D et al., (1988) Molested as children: a hidden contribution to substance abuse? Journal of substance abuse treatment. Roth S, Newman E. (1991) The process of coping with sexual trauma. Journal of traumatic stress. http://www.fee.org.gr/alcoholism-pieria/196-psychological-factors.html

Ο εφηβικός εγκέφαλος ωριμάζει μέσα από δοκιμές και σφάλματα, χάρη σε φαινομενικά παράλογες εμπειρίες...

Ο εφηβικός εγκέφαλος ωριμάζει μέσα από δοκιμές και σφάλματα, χάρη σε φαινομενικά παράλογες εμπειρίες...

Αυθόρμητοι, αντισυμβατικοί, διαρκώς έτοιμοι να μπλέξουν στους πιο απίστευτους μπελάδες· με τέτοιους αρνητικούς χαρακτηρισμούς περιγράφουν συνήθως οι ενήλικοι την «ανώριμη» συμπεριφορά των εφήβων.

Πέρα όμως από αυτή την κοινότοπη γονεϊκή γκρίνια, η οποία επιβαρύνεται και ενισχύεται από απλοϊκές ηλικιακές προκαταλήψεις, θα άξιζε ίσως να αναρωτηθούμε με ποιον τρόπο οι πρόσφατες μελέτες των νεανικών εγκεφάλων επιχειρούν στις μέρες μας να διαφωτίσουν -και ενδεχομένως να «εξηγήσουν»- τη φαινομενικά επιπόλαιη, ανεύθυνη και ενοχλητικά αντισυμβατική συμπεριφορά των ατόμων που βρίσκονται στην εφηβική ηλικία.

Η συνήθης στάση των ενηλίκων απέναντι στους εφήβους παραμένει αμετάβλητη εδώ και αιώνες: με περισσή ευκολία τούς ψέγουν και τους καταδικάζουν επειδή έχουν την τάση να μπλέκουν σε μπελάδες που, σύμφωνα με τους ενηλίκους, θα «μπορούσαν» κάλλιστα ή θα «όφειλαν» να αποφεύγουν. Είναι όμως η ανευθυνότητα ή η επιπολαιότητα, που συχνά επικαλούνται γονείς και δάσκαλοι, μια επαρκής, ή έστω ικανοποιητική, εξήγηση της εφηβικής παραβατικής συμπεριφοράς;

Πλήθος κοινωνιολογικών, ψυχολογικών και ψυχαναλυτικών μελετών έχουν κατά καιρούς δοκιμάσει, χωρίς επιτυχία, να εξηγήσουν και να αιτιολογήσουν την αντικοινωνική συμπεριφορά πολλών νέων. Ωστόσο, όπως υποδεικνύουν ορισμένες πρόσφατες νευροψυχολογικές έρευνες, η συνήθης αντισυμβατική συμπεριφορά των εφήβων ίσως θα μπορούσε να γίνει περισσότερο κατανοητή, και ενδεχομένως να εξηγηθεί, αν επικεντρώναμε το ενδιαφέρον μας όχι αποκλειστικά σε εξωγενείς παράγοντες, όπως η κοινωνία, η οικογένεια ή το σχολείο, αλλά και σε ενδογενή βιολογικά αίτια, όπως είναι η ανάπτυξη και οι ιδιαιτερότητες της λειτουργίας των νεανικών εγκεφάλων καθώς πασχίζουν να προσαρμοστούν σε ένα άγνωστο και εν πολλοίς εχθρικό κοινωνικό περιβάλλον!

Πάντως, θα έπρεπε να είναι απολύτως σαφές σε γονείς και εκπαιδευτικούς ότι η κατανόηση των δυνατοτήτων και των ορίων που εμφανίζει ο ανθρώπινος εγκέφαλος στις διάφορες φάσεις της ανάπτυξής του -από την παιδική ηλικία μέχρι την ωριμότητα- είναι ένα ζήτημα ζωτικής σημασίας, αφού από αυτήν εξαρτώνται τόσο η εκπαιδευτική πολιτική που επιλέγουμε όσο και τα κριτήρια αξιολόγησης των νεαρών ατόμων.

Εγκέφαλοι ή ωρολογιακές βόμβες;

Παραδόξως, ενώ όλοι πρόθυμα συμφωνούν ότι η εφηβική ηλικία είναι μια ιδιαίτερα κρίσιμη και αποφασιστική περίοδος για τη διανοητική και την ψυχολογική ανάπτυξη ενός ατόμου, οι έρευνες για τις εγκεφαλικές και νοητικές ιδιομορφίες των εφήβων είναι ελάχιστες σε σύγκριση με ανάλογες έρευνες σε μικρά παιδιά και ενηλίκους.

Από πρόσφατες μελέτες, ωστόσο, προκύπτει ότι, παρά τις φαινομενικές τους ομοιότητες, ο εγκέφαλος ενός εφήβου δεν έχει τις ίδιες ικανότητες και ανάγκες με τον εγκέφαλο ενός ενηλίκου. Για παράδειγμα, από τις αξιόλογες έρευνες της Beatriz Luna, η οποία διευθύνει το εργαστήριο νευρογνωσιακής ανάπτυξης στο Πανεπιστήμιο του Πίτσμπουργκ στις ΗΠΑ, προκύπτει ότι η λειτουργία του προμετωπιαίου φλοιού του εγκεφάλου των εφήβων διαφέρει σημαντικά από αυτήν των ενηλίκων. Το τμήμα αυτό του εγκεφάλου μας εμπλέκεται στενά στη συνειδητή βουλητική συμπεριφορά.

Από τις σχετικές μελέτες της δόκτορος Luna προέκυψε ότι οι έφηβοι καταφεύγουν στη χρήση του προμετωπιαίου φλοιού πολύ περισσότερο και πολύ συχνότερα από ό,τι οι ενήλικοι. Για παράδειγμα, σε ένα πείραμα οπτικοκινητικών ικανοτήτων στο οποίο συμμετείχαν έφηβοι και ενήλικοι, διαπίστωσε ότι στους εφήβους η χρήση του προμετωπιαίου φλοιού για την επίλυση ενός προβλήματος ήταν η ίδια με αυτή των ενηλίκων όταν αντιμετώπιζαν πολύ δυσκολότερα προβλήματα.

Οι εγκεφαλικές διεργασίες που ενέχονται στον γνωστικό έλεγχο της συμπεριφοράς δεν έχουν ωριμάσει επαρκώς στον εφηβικό εγκέφαλο, με αποτέλεσμα σε έντονα αγχογόνους καταστάσεις ή κάτω από συνθήκες υψηλής πίεσης, όπως καβγάδες, συγκρούσεις με τους γονείς, με συμμαθητές -αλλά και με όργανα της τάξης σε γήπεδα ή διαδηλώσεις- οι έφηβοι να αντιδρούν με απρόβλεπτα έντονο και ασυνήθιστα βίαιο τρόπο: κάτω από συνθήκες στρες ο εγκέφαλός τους αντιδρά σαν ωρολογιακή βόμβα.

Με άλλα λόγια, από σχετικές μελέτες προκύπτει σαφώς μια άλλη εικόνα της περίπλοκης διαδικασίας ανάπτυξης και ολοκλήρωσης των εγκεφαλικών λειτουργιών κατά την περίοδο της εφηβείας. Ισως η αυθόρμητη, αλλά καθόλου αναίτια ή αδικαιολόγητη, τάση των εφήβων «να μπλέκουν σε μπελάδες» να σχετίζεται περισσότερο από όσο πιστεύαμε κατά το παρελθόν με ενδογενείς νευροψυχολογικούς παράγοντες. Πράγματι, μέσω της μαγνητικής τομογραφίας κατάφεραν να επαληθεύσουν ότι οι περιοχές του εγκεφάλου των εφήβων που εμπλέκονται στην ικανότητα ελέγχου και στη λήψη συνειδητών αποφάσεων σχετικά με τις υποσυνείδητες ορμές ωριμάζουν σταδιακά (βάσει των εμπειριών). Η διαδικασία αυτή φαίνεται πως ολοκληρώνεται μόνο μετά το εικοστό έτος της ηλικίας ενός ανθρώπου.

Οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι στο μυαλό των εφήβων συντελούνται μεγάλες αλλαγές που συνδέονται στενά με την παγίωση ορισμένων νευρωνικών κυκλωμάτων, τα οποία παίζουν αποφασιστικό ρόλο στην εκδήλωση της ανθρώπινης συμπεριφοράς. Από έρευνες στο Ινστιτούτο Νευροεπιστημών του University College του Λονδίνου προκύπτει ότι ο προμετωπιαίος φλοιός στους εφήβους χρησιμοποιείται με τρόπο λιγότερο αποτελεσματικό απ’ ό,τι στους ενηλίκους, ενώ είναι υπερδραστήρια μια κατώτερη περιοχή που εμπλέκεται άμεσα στην αντίληψη των όσων συμβαίνουν. Και επειδή ο προμετωπιαίος φλοιός πρωταγωνιστεί στη λήψη αποφάσεων, κάποιοι ειδικοί συμπεραίνουν ότι για έναν έφηβο η λήψη των σωστών αποφάσεων και η αξιολόγηση των κινδύνων είναι πιο σύνθετες διεργασίες από ό,τι για έναν ενήλικο. Εξάλλου, οι έφηβοι τείνουν να υπερεκτιμούν τα πλεονεκτήματα μιας δυνητικά επικίνδυνης ενέργειάς τους και ταυτόχρονα να υποτιμούν τις αρνητικές συνέπειές της.

Αρκετοί επιστήμονες όμως, κυρίως κοινωνιολόγοι και ανθρωπολόγοι, υποστηρίζουν ότι η νευροβιολογία δεν είναι ικανή να εξηγήσει την εφηβική ανυπακοή και εξέγερση. Για παράδειγμα, ένας επιφανής κοινωνικός ψυχολόγος, ο Robert Epstein, υποστηρίζει ότι οι μελέτες του εγκεφάλου των εφήβων επικεντρώνονται αποκλειστικά σε εφήβους των δυτικών ανεπτυγμένων χωρών. Από τη μελέτη, αντίθετα, της συμπεριφοράς των εφήβων στις αναπτυσσόμενες χώρες προκύπτει ότι η συμπεριφορά τους δεν είναι τόσο ατίθαση ή απαξιωτική όσο των συνομηλίκων τους στις ΗΠΑ και την Ευρώπη.

Στη Δύση η απείθαρχη ή παραβατική συμπεριφορά των εφήβων θεωρείται καταστροφική για τα άτομα αλλά και για το κοινωνικό σύνολο. «Το να ενοχοποιείται ο εγκέφαλος για κάθε αρνητική συμπεριφορά είναι λάθος, γιατί το περιβάλλον είναι αυτό που διαμορφώνει τον εγκέφαλο», υποστηρίζει ο Epstein. Το δίλημμα «φύση ή πολιτισμός» είναι σήμερα ολοφάνερα αδιέξοδο: οι άνθρωποι ούτε μαριονέτες των εγκεφάλων τους είναι ούτε πλάθονται από τις πρόσκαιρες και ευμετάβλητες κοινωνικές δυνάμεις. Το στοίχημα για την επιστημονική έρευνα του εικοστού πρώτου αιώνα είναι να αποκαλύψει τη μέση οδό, όπου οι βιολογικοί μας εγκέφαλοι διαμορφώνουν και με τη σειρά τους διαμορφώνονται από την ιστορική-κοινωνική πραγματικότητα που δημιουργούν.

Πηγή: Ελευθεροτυπία

Εφηβεία: Οδηγός επιβίωσης για τους γονείς

Περάσατε εποχές που ξυπνούσατε κάθε 3 ώρες για να ταΐζετε το βρέφος, κολικών του μωρού, αντιδράσεων την πρώτη μέρα στο σχολείο. Τίποτα δεν σας τρομάζει όμως περισσότερο από την εφηβεία του παιδιού σας. Δικαιολογημένα;

Αν σκεφτείτε ότι κατά την εφηβεία το παιδί μεγαλώνει σωματικά αλλά και πνευματικά, είναι λίγο δυσνόητο γιατί αποτελεί περίοδο σύγχυσης και τσακωμών για τις περισσότερες οικογένειες.

Παρά την αρνητική αντίληψη ορισμένων ενηλίκων απέναντι στους εφήβους, συχνά αυτοί είναι δραστήριοι, ευαίσθητοι, σκεπτόμενοι και δείχνουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον στο τι είναι δίκαιο και τι σωστό.

Έτσι, ο καλύτερος τρόπος να αντιμετωπίσει ένας γονιός τον έφηβο είναι να βάλει στην άκρη τις όποιες διαφορές μεταξύ τους και να τον βοηθήσει να διαμορφώσει την προσωπικότητά του.

Κατανόηση

Ο γονιός θα πρέπει να κατανοήσει τις αλλαγές που φέρνει η εφηβεία. Δεν υπάρχει συγκεκριμένη ηλικία κατά την οποία εμφανίζεται η εφηβεία. Ξεκινά και εξελίσσεται στον κάθε άνθρωπο διαφορετικά. Αυτό που είναι σημαντικό είναι η διάκριση μεταξύ ήβης και εφηβικής ηλικίας. Τα ορατά σημάδια της εφηβείας είναι γνωστά. Υπάρχουν όμως και σημαντικές αλλαγές στην ψυχολογία τους.

Αρκετά παιδιά καλωσορίζουν την εφηβεία, αλλάζοντας την συμπεριφορά τους απέναντι στους γονείς τους καθώς αρχίζουν να γίνονται περισσότερο ανεξάρτητα. Παράλληλα τα παιδιά αυτής της ηλικίας αρχίζουν να ενδιαφέρονται για το πώς τους βλέπουν οι συνομήλικοί τους και προσπαθούν να ταιριάξουν σε ένα κοινωνικό πλαίσιο. Συχνά, μάλιστα, οι φίλοι τους γίνονται πιο σημαντικοί από τους γονείς τους όσον αφορά στις λήψεις αποφάσεων.

Οι περισσότεροι έφηβοι αλλάζουν την εμφάνισή τους και το «στυλ» τους, πράγμα που μπορεί να προκαλέσει «επεισόδια» με τους γονείς τους.

Κονταροχτυπήματα

Ένα από τα πιο κοινά στερεότυπα της εφηβείας είναι η επαναστατική σύγκρουση με τους γονείς. Πρωταρχικός στόχος αυτής της «επανάστασης» είναι η επιθυμία τους για ανεξαρτησία. Στη συνέχεια, όσο ωριμάζουν αρχίζουν να σκέφτονται πιο καθαρά και να διαμορφώνουν τον ηθικό τους κώδικα. Οι γονείς από τη μεριά τους διαπιστώνουν ότι τα παιδιά τους, που προηγουμένως ήταν πρόθυμα να συμμορφωθούν και να τους ευχαριστήσουν, ξαφνικά επαναστατούν, διαφωνούν μαζί τους και τίθενται κατά του γονικού ελέγχου.

Ίσως χρειαστεί να εξετάσετε προσεκτικά πόσο χώρο δίνεται στον έφηβό σας να ανεξαρτητοποιηθεί και να αναρωτηθείτε: «Είμαι καταπιεστικός γονιός;», «Ακούω το παιδί μου;», «Του επιτρέπω να έχει διαφορετική άποψη;».

Συμβουλές:

Ενημερωθείτε

Διαβάστε βιβλία σχετικά με την εφηβεία, προσπαθήστε να θυμηθείτε πώς ήσασταν εσείς ως έφηβοι και προετοιμαστείτε για αυτά που θα έρθουν.

Μιλήστε στο παιδί σας έγκαιρα

Αν αρχίσετε να της μιλάτε για την έμμηνο ρύση ή να του μιλάτε για τα υγρά όνειρα ενώ βρίσκονται ήδη εκεί, τότε είναι πολύ αργά. Απαντήστε στις ερωτήσεις που κάνουν ως παιδιά για το σώμα τους, τις διαφορές μεταξύ αγοριών και κοριτσιών και το σεξ.

Αν το παιδί αρχίσει να λέει ανέκδοτα με σεξ ή αρχίσει να αυξάνεται το ενδιαφέρον του για την εμφάνισή του, τότε είναι μια καλή στιγμή για να τους μιλήσετε για όλα αυτά.  

Ακόμη, όσο νωρίτερα αρχίσετε να επικοινωνείτε μαζί του, τόσο περισσότερο ανοιχτό προς συζήτηση θα είναι κατά την εφηβεία. Μοιραστείτε μαζί του εμπειρίες σας από την δική σας εφηβεία. Το γεγονός ότι περάσατε κι εσείς από «εκεί» θα τα κάνει να αισθανθούν πολύ καλύτερα.

Μπείτε στη θέση του

Εξηγήστε στο παιδί ότι είναι φυσιολογικό να ανησυχεί και να αισθάνεται τη μία ενήλικας και την άλλη παιδί.

Επιλέξτε τις μάχες σας

Αν το έφηβο παιδί σας θέλει να βάψει τα μαλλιά του, να αγοράσει ιγκουάνα ή να ντυθεί παράξενα, ξανασκεφτείτε αν αξίζει να τσακωθείτε για αυτά. Οι έφηβοι θέλουν να σοκάρουν. Είναι καλύτερο να το κάνουν με κάτι παροδικό και αβλαβές. Αφήστε τους «σοβαρούς τσακωμούς» για κάτι που θα έχει σημασία, όπως το αλκοόλ, το κάπνισμα και τα ναρκωτικά.

Να έχετε προσδοκίες

Οι έφηβοι συνήθως δυσαρεστούνται με τις απαιτήσεις που έχουν οι γονείς τους από αυτούς. Ωστόσο δείχνουν κατανόηση και μάλιστα αντιμετωπίζουν τις προσδοκίες των γονιών τους από αυτούς σαν δείγμα ότι νοιάζονται και περιμένουν κάποια πράγματα από αυτούς. Αν δεν υπάρχουν λογικές απαιτήσεις από τα παιδιά, όπως καλοί βαθμοί, σωστή συμπεριφορά και υπακοή σε κανόνες του σπιτιού, τότε πιθανότατα το παιδί να αισθανθεί ότι ο γονιός δεν νοιάζεται για αυτό.

Ενημερώστε το

Τα εφηβικά χρόνια είναι συνυφασμένα με πειραματισμούς, που περιλαμβάνουν όμως ορισμένες φορές επικίνδυνη συμπεριφορά. Μην αποφύγετε συζητήσεις για το σεξ, το αλκοόλ, το κάπνισμα, τα ναρκωτικά και προσπαθήστε να μειώσετε όσο το δυνατόν την πιθανότητα να εκτεθούν σε τέτοιους κινδύνους. Γνωρίστε τους φίλους των παιδιών σας και τους γονείς τους και συζητήστε μαζί τους.

Μάθετε να ξεχωρίζετε τον κίνδυνο

Αρκετές αλλαγές στη ζωή ενός εφήβου είναι φυσιολογικές. Άλλες όμως, ιδιαίτερα αν παρατηρήσετε ότι είναι παρατεταμένες, ίσως χρειαστούν προσοχή.

Δώστε σημασία σε σημάδια όπως: υπερβολική αύξηση βάρους, προβλήματα ύπνου, δραστικές αλλαγές στην προσωπικότητά του, συχνές αλλαγές στους φίλους και τις παρέες, συνεχείς κοπάνες από το σχολείο, χειροτέρευση των βαθμών, συζητήσεις ή ακόμα και αστεία σχετικά με την αυτοκτονία, σημάδια καπνίσματος, κατάχρησης αλκοόλ ή χρήσης ναρκωτικών και παρανομίες.

Οποιαδήποτε άλλη ανάρμοστη συμπεριφορά που κρατά πάνω από 6 εβδομάδες μπορεί να κρούσει επίσης τον κώδωνα του κινδύνου.

Σεβαστείτε την ιδιωτικότητά του

Αρκετοί γονείς συναντούν προβλήματα σε αυτό το θέμα. Πιστεύουν πώς ό,τι κάνει το παιδί τους αφορά. Ωστόσο για να βοηθήσετε το παιδί σας να ενηλικιωθεί θα πρέπει να του δώσετε λίγο χώρο. Μόνο όταν αισθανθείτε ότι το παιδί βρίσκεται σε κίνδυνο, μπορείτε να εισβάλετε στην ιδιωτικότητά του. Εμπιστευτείτε το και αφήστε το να κρατήσει απόρρητα το κινητό του, τα e-mail του, το δωμάτιό του.

Φιλτράρετε τις πληροφορίες που λαμβάνει

Τηλεοπτικές εκπομπές, περιοδικά, βιβλία και διαδίκτυο: Τα παιδιά έχουν πρόσβαση σε έναν χείμαρρο πληροφοριών. Θα πρέπει να φιλτράρετε τις πληροφορίες που λαμβάνει και τον χρόνο που αφιερώνει σε κάθε τέτοια δραστηριότητα. Θέστε του όρια σχετικά με τον χρόνο που θα αφιερώσει μπροστά από την τηλεόραση ή τον υπολογιστή και ωθήστε τον προς τις δραστηριότητες σε εξωτερικούς χώρους.

Φτιάξτε σωστούς και δίκαιους κανόνες

Όπως ακριβώς όταν το παιδί σας ήταν μικρότερο, έτσι και ως έφηβος θα πρέπει να έχει περιορισμούς όσον αφορά στις ώρες που κοιμάται. Οι έφηβοι χρειάζονται περίπου 8-9 ώρες ύπνου. Δώστε του το περιθώριο να βγαίνει μέχρι κάποια συγκεκριμένη ώρα τα Σαββατοκύριακα και προσπαθήστε να το τηρεί.

Πηγή: kidshealth.org

Πως αντιμετωπίζουν οι έφηβοι στο σχολείο;

Τα εφηβικά, σχολικά χρόνια είναι δύσκολα. Τα  παιδιά βιώνουν πολλές και σημαντικές αλλαγές  οι οποίες  συμπίπτουν με τις πολλές απαιτήσεις  του σχολείου.Ταυτόχρονα καλούνται να  αποφασίσουν για την    επαγγελματική τους πορεία.

Το βάρος και οι απαιτήσεις είναι πολλές, έτσι  είναι   σύνηθες να εμφανίζεται μια καμπή στη σχολική απόδοση των παιδιών, ειδικά τις χρονιές που πρέπει να προσπαθήσουν πάρα πολύ και να αποδώσουν τα μέγιστα.

Η απόδοση των παιδιών σε αυτή την κρίσιμη ηλικία, εξαρτάται από πολλούς παράγοντες. Από την ψυχοσύνθεσή τους και τον τρόπο που αντιμετωπίζουν την πίεση, από το κατά πόσο έχουν κατασταλάξει στο μελλοντικό τους επάγγελμα, από τη σωματική τους αντοχή στις ώρες μελέτης που απαιτούνται και – βεβαίως- από το περιβάλλον, την οικογένεια και τη συμπεριφορά των γονέων.

Πρέπει να επιστρατεύσετε την υπομονή σας, την κατανόηση και την αγάπη σας, για να βοηθήσετε το παιδί σε αυτή τη κρίσιμη φάση. Δείξτε έμπρακτα στο παιδί σας ότι συμμερίζεστε όσα νιώθει και τη δύσκολη περίοδο που περνά. Αυτό θα γίνει αν αποδεχθείτε τα ξεσπάσματά του, αν το βοηθάτε όπως προτιμά με τη μελέτη και συνεργάζεστε μαζί σου στις λήψεις των αποφάσεων που το αφορούν.
Προσπαθήστε να μην αγχώνεται το παιδί που πρέπει να αισθάνεται ήρεμο και ασφαλές στο περιβάλλον του σπιτιού. Μην φωνάζετε και τιμωρείται τον έφηβο για τη χαμηλή του βαθμολογία, γιατί αυτό μπορεί να φέρει αρνητικές συνέπειες. Αντίθετα, συζητήστε λογικά και ήρεμα μαζί του για τους στόχους του και τι πρέπει να αλλάξει για να τους επιτύχει. Στις επιλογές του για το μέλλον, πρέπει να έχετε συμβουλευτικό και όχι καταπιεστικό ρόλο, γιατί αυτό είναι πηγή αρνητισμού για το παιδί.

Η εφηβεία δύσκολα συνδυάζεται με το σχολείο και αυτό μπορεί να φέρει πολλά προβλήματα. Αυτά μπορεί να είναι:

Χαμηλή βαθμολογία: όταν το παιδί έχει χαμηλή βαθμολογία πρέπει να του επιβεβαιώσετε ότι η αγάπη σας δεν αλλάζει ανάλογα με την απόδοσή του. Συζητήστε με το παιδί τι είναι αυτό που το δυσκολεύει στη διαδικασία της μελέτης και σε ποιο μάθημα αντιμετωπίζει τα περισσότερα προβλήματα. Έτσι, η μελέτη και το φροντιστήριο μπορούν να εστιάσουν ανάλογα σε κάθε μάθημα.

Αν μείνει στην ίδια τάξη: αν συμβεί κάτι τέτοιο, διατηρήστε την ψυχραιμία σας. Το γεγονός αυτό μπορεί άλλωστε να λειτουργήσει καταλυτικά και να αφυπνίσει την υπευθυνότητα και την ωριμότητα του παιδιού.
Συζητήστε μαζί του πως σχεδιάζει να αντιμετωπίσει το πρόβλημα και δώστε του να καταλάβει ότι πέρα από την όποια βοήθειά σας, η ευθύνη είναι δική του και πρέπει, με εσάς στο πλευρό του, να βρει τις σωστές διεξόδους. Συζητήστε μαζί του ώστε να θέσει στόχους ,οι οποίοι αποτελούν κινητήρια δύναμη για την βελτίωση της απόδοσης.
Εξηγείστε του ότι η αποτυχία του δεν το κάνει λιγότερο άξιο και πως εσείς θα το αγαπάτε πάντα το ίδιο.

Άρνηση και αδιαφορία για μελέτη: ο αρνητισμός είναι ένα από τα βασικά στοιχεία συμπεριφοράς που εμφανίζονται κατά την εφηβεία. Αν ο έφηβος εμφανίζει άρνηση προς το σχολείο και τη μελέτη πρέπει να κινηθείτε προσεκτικά. Δείξτε του εμπιστοσύνη και επιβεβαιώστε τον ότι πιστεύετε στις δυνάμεις του και ότι μπορεί να τα καταφέρει. Προσπαθήστε να μάθετε αν αντιμετωπίζει κάποιου άλλου είδους πρόβλημα στο σχολείο. Τονώστε του το ενδιαφέρον για μελέτη, χρησιμοποιώντας τα μαθήματα στα οποία είναι καλός και τα θέματα γνώσεων που τον ενδιαφέρουν. Προσπαθήστε να κάνετε δημιουργικό και ευχάριστο τον ελεύθερο χρόνο του παιδιού.Τέλος, κοιτάξτε τη δική σας συμπεριφορά. Μήπως είστε καταπιεστικοί στα θέματα που αφορούν το σχολείο; Μήπως του μεταφέρετε το άγχος και την αγωνία σας;

Πρόβλημα με κάποιον καθηγητή: αν το παιδί έχει «κόντρα» με κάποιον καθηγητή του, αυτό μπορεί να έχει αντίκτυπο τόσο στη βαθμολογία, όσο και στα συναισθήματα του παιδιού προς το σχολείο.
Συζητήστε με το παιδί και ζητήστε να μάθετε τι είναι αυτό που το ενοχλεί στον καθηγητή. Ζητήστε συγκεκριμένες συμπεριφορές και γεγονότα για να καταλάβετε που βρίσκεται η ευθύνη.
Απευθυνθείτε στον καθηγητή, χωρίς να έχετε σκοπό να τον θίξετε και μάθετε τη δική του οπτική στο θέμα.
Αν είστε σίγουροι ότι το πρόβλημα είναι 100% του καθηγητή απευθυνθείτε και σε άλλους γονείς που μπορεί να έχουν τα ίδια θέματα. Όλοι μαζί μπορεί να έχετε καλύτερες λύσεις και αποτελέσματα.
Αν για την «κόντρα» φταίει και το παιδί, ζητήστε του να αλλάξει συμπεριφορά προς τον καθηγητή για να αλλάξει και ο καθηγητής προς αυτό.

Κοπάνες, κοπάνες....: Οι κοπάνες είναι ένα αναμενόμενο φαινόμενο κατά τη διάρκεια της σχολικής χρονιάς. Αν ανακαλύψετε ότι το παιδί έχει χάσει κάποιες ώρες μαθήματος και το πρόβλημα είναι μικρό, συζητήστε με το παιδί χωρίς φωνές και απειλές.
Αν οι ώρες που έχει χάσει είναι πάρα πολλές, πρέπει να συζητήσετε μαζί του και να μάθετε ποιος είναι ο λόγος που κρύβεται πίσω από αυτό. Τέτοιοι λόγοι μπορεί να είναι η παρέα, κάποιες δυσκολίες που αντιμετωπίζει το παιδί στο σχολείο (γνωστικές ή και περιβαλλοντικές) αλλά και κάτι που απασχολεί το παιδί και δεν το αφήνει να συγκεντρωθεί στο μάθημα. Ανακαλύπτοντας το λόγο θα μπορέσετε να συζητήσετε με το παιδί και να βρείτε κοινό έδαφος συννενόησης.

Η εφηβεία από τη φύση της, δε βοηθά τη συγκέντρωση και τη μελέτη των σχολικών μαθημάτων. Δεν πρέπει άλλωστε να ξεχνάμε ότι ο έφηβος είναι ακόμα κατά το ήμισυ παιδί. Πρέπει λοιπόν να στεκόμαστε βοηθητικά και συμβουλευτικά δίπλα του, χωρίς να του αφαιρούμε την ελευθερία και την επιλογή που του επιβάλει η εφηβεία.

www.theodosiounelly.gr

Το νόημα των "selfie" για τους εφήβους και η στάση των γονέων

Με λέξεις όπως "selfie" και "hashtag" να προστίθενται στα λεξικά, είναι προφανές ότι οι διαδικτυακές αλληλεπιδράσεις έχουν δημιουργήσει μια σημαντική επίδραση στην σύγχρονη κουλτούρα. Και σύμφωνα με την Πάμελα Ράτλετζ, Ψυχολόγο των ΜΜΕ και διευθύντρια του "Media Psychology Research Center" στην Καλιφόρνια, τα social media έχουν έρθει για να μείνουν - είτε αν αρέσει στους ανθρώπους αρέσει η "selfie κουλτούρα" ή όχι.

"Γνωρίζοντας ότι δεν πρόκειται να φύγει αυτή η κουλτούρα, δεν μας κάνει και πολύ καλό να πούμε ότι είναι αρνητική," λέει η Ράτλετζ. "Ουσιαστικά δημιουργούμε τώρα μια γενιά που έχει φωνή και αναμένει ότι η φωνή της θα ακουστεί".

H Ράτλετζ μελετά τις κοινωνικές αλληλεπιδράσεις μέσω της τεχνολογίας και εργάζεται για να καταλάβει την online επικοινωνία. Oι παλαιότερες γενιές συμμετέχουν σε δικτυακούς τόπους όπως το Facebook, το Twitter και το Instagram, αλλά η "βαριά" χρήση των κοινωνικών δικτύων αποδίδεται σε εφήβους και νεαρούς ενήλικες. Η "selfie" έχει γίνει μια σύγχρονη εμμονή στους εφήβους, που ποστάρουν φωτογραφίες του εαυτού τους σε οποιαδήποτε συνθήκη.

Ενώ οι παλαιότερες γενιές δεν μπορούν να ενταχθούν στην selfie κουλτούρα, ως γονείς, είναι σημαντικό να κατανοήσετε το φαινόμενο και το κοινωνικό περιβάλλον του εφήβου σας.

Ποιός είναι ο σκοπός της selfie;

"Μια selfie δεν είναι κάτι διαφορετικό από την άφιξή σε μια συνέντευξη για δουλειά, έχοντας φροντίσει για την τέλεια παρουσίασή σας", αναφέρει η Ράτλετζ. Οι φωτογραφίες-selfie σκοπεύουν να παρουσιάσουν τον εαυτό σας με τον καλύτερο φωτισμό και στα κοινωνικά δίκτυα οι νέοι έχουν τη δύναμη και τα μέσα για να το κάνουν όποτε θέλουν. "Βλέπω τα selfies κυρίως ως μία μορφή επικοινωνίας που είναι πιο άμεση, πιο αυθεντική", λέει η Ράτλετζ. "Μας νοιάζει τι σκέφτονται οι άλλοι για εμάς και εμείς ενδιαφερόμαστε για την παρακολούθηση του κοινωνικού περιβάλλοντος... Έτσι παρουσιάζουμε τον εαυτό μας ως θέαμα".

Στην εφηβική ηλικία διαμορφώνεται η ταυτότητα του ατόμου μέσα από την κοινωνικοποίηση και στο σημερινό κόσμο οι κοινωνικές αλληλεπιδράσεις μπορεί να προκύψουν κάθε στιγμή μέσω των smartphones. "Στην πραγματικότητα, τα κοινωνικά δίκτυα βοηθούν πολλούς εσωστρεφείς έφηβους να γνωρίσουν άλλους εφήβους που δεν θα είχαν άλλο τρόπο", λέει ο Ντέιβιντ Προυστ, ψυχολόγος στο Ντάλας ο οποίος ειδικεύεται στην παιδική και εφηβική ψυχολογία.

"[Οι έφηβοι] είναι πολύ πιο στενά συνδεδεμένοι μεταξύ τους από ό, τι ήταν ποτέ", λέει ο Προυστ. "Δημοσιεύουν [selfies] για να τις δουν οι άλλοι άνθρωποι - για τον κόσμο που βλέπει. Υπάρχει ένας ορισμένος τύπος προσωπικής ενδυνάμωσης με αυτό, ώστε να μπορούν να επιλέξουν τι να κάνουν και πώς να παρουσιάσουν τον εαυτό τους".

Οι selfies συμβάλλουν στη δημιουργία online προσωπικοτήτων που οι έφηβοι δημιουργούν για τον εαυτό τους. Από τις φωτογραφίες μέχρι την ανανέωση της κατάστασής τους, κάθε συνιστώσα χτίζει τη διαδικτυακή τους ταυτότητα. Και ενώ αυτό μπορεί να φαίνεται υπερβολικά ιδιοτελές σε μερικούς ενήλικες, η Ράτλετζ λέει ότι οι έφηβοι σήμερα δεν ανησυχούν περισσότερο για τις εμφανίσεις τους από ό, τι οι έφηβοι του παρελθόντος. Είναι η ίδια κουλτούρα, μόλις παρουσιάστηκε σε μια νέα μορφή.

"Πολλά από αυτά που βλέπετε στα προφίλ των εφήβων, είναι ο η προσωπική τους φιλοδοξία για να παρουσιάσουν τον καλύτερο εαυτό τους", λέει. "Αυτή η μετατόπιση στην ταυτότητα δεν είναι ασυνήθιστη, είναι ο τρόπος με τον οποίον οι άνθρωποι το γνωρίζουν τώρα".

Ο Προυστ λέει ότι όταν ένας έφηβος δημοσιεύσει μίαs selfie, η επιθυμία του/της για να κερδίσει like ή να έχει σχόλια, είναι μέρος της τη φυσικής επιθυμίας για έγκριση από τους ομηλίκους του/της. "Ανεβάζουν [μία selfie] στο διαδίκτυο, γιατί ψάχνουν για αυτή τη μορφή της διαδικασίας επιβεβαίωσης", λέει ο Προυστ. "Αυτός είναι ο κίνδυνος για τους εφήβους, όταν ψάχνουν υπερβολικά για την εν λόγω εξωτερική μορφή της επικύρωσης αντί να προσπαθούν να ενθαρρύνουν τον εσωτερικό τους κόσμο χτίζοντας την ταυτότητά τους από μέσα προς τα έξω και όχι από έξω προς τα μέσα".

Πότε δημιουργείται το πρόβλημα;

Η Μαίρη Γουέστ, μία 14χρονη μαθήτρια στη Β΄ Γυμνασίου σε σχολείο της Βόρειας Καρολίνας, λέει ότι ενώ τα κοινωνικά δίκτυα είναι διασκεδαστικά, αισθάνεται ότι έχει περισσότερες αρνητικές παρά θετικές συνέπειες στην κοινωνική ζωή της. Η Γουέστ απομακρύνθηκε από τα κοινωνικά δίκτυα στις διακοπές της και ανέφερε ότι η εμπειρία της ήταν εκπληκτικά απελευθερωτική.

"Ένιωσα τον εαυτό μου να ζει τη στιγμή με την οικογένειά μου, τηλεφώνησα στην πραγματικότητα στους φίλους μου και τους μίλησα και πραγματικά αλληλεπίδρασα με τους ανθρώπους", λέει, προσθέτοντας ότι απολάμβανε "την αίσθηση ότι δεν είναι συνδεδεμένη".

Η Γουέστ λέει ότι δεν ποστάρει selfies σε σελίδες κοινωνικής δικτύωσης επειδή τις θεωρεί αλαζονικές, αλλά λέει ότι πολλοί από τους συμμαθητές της ποστάρουν selfies και έχει γίνει μέρος της καθημερινής τους ζωής.

"Υπάρχει έρευνα που αναφέρει ότι οι άνθρωποι που ποστάρουν πάρα πολλές selfies αποξενώνουν τους φίλους τους - όμως και οι άνθρωποι που μιλούν πάρα πολύ για τον εαυτό τους επίσης αποξενώνουν τους φίλους τους," λέει η Ράτλετζ. "Αυτό που βλέπουμε είναι η οπτική εκδοχή αυτού".

Η Ράτλετζ και ο Προυστ συμφωνούν ότι οι selfies θα πρέπει να αναρτώνται με μέτρο. Αν και δεν υπάρχει ένας συγκεκριμένος αριθμός selfies που ένας έφηβος θα πρέπει ή δεν θα πρέπει να εμφανίσει, εφόσον γίνει έμμονη ιδέα, αυτός ή αυτή μπαίνουν συνεχώς να τις σκέφτονται και αυτό θα μπορούσε να δείχνει ένα εθισμό στα social media.

"Η χρήση των κοινωνικών δικτύων μπορεί να μετατραπεί σε ένα πρόβλημα, όταν η αίσθηση αυτοεκτίμησης ενός εφήβου βασίζεται στην έγκριση από ομηλίκους", λέει ο Προυστ. "Είτε ποστάρουν από τις κερκίδες ενός ποδοσφαιρικού αγώνα, είτε είναι σε οικογενειακές διακοπές, οι έφηβοι μπορούν να έχουν πρόσβαση στα social media οπουδήποτε και ανά πάσα στιγμή. Και λόγω της συνεχούς σύνδεσης, μπορεί να είναι επικίνδυνο για τους νέους να ανησυχούν υπερβολικά για τις γνώμες των άλλων. Ενδεχομένως αισθάνονται ότι δεν μπορούν να ξεφύγουν από το κοινωνικό περιβάλλον και έρχονται συνεχώς αντιμέτωποι με την πίεση των συνομηλίκων".

Ο Προυστ λέει ότι η κατανάλωση πολύ χρόνου κάθε μέρα στην ενημέρωση του προφίλ σας ή κοιτάζοντας τα προφίλ των άλλων, θα μπορούσε να φανερώσει ένα εθισμό ή να επηρεάσει την ψυχική υγεία σας. "Υπάρχει ο κίνδυνος εδώ ότι ένα αρνητικό σχόλιο μπορεί να σας οδηγήσει στο φαύλο κύκλο του εμπαιγμού και της κατάθλιψης", επισημαίνει ο ίδιος.

Προσθέτει ότι οι γονείς θα πρέπει να ψάξουν για τις αλλαγές στη συμπεριφορά ή αν ένας έφηβος φαίνεται στρεσάρεται από τα κοινωνικά δίκτυα. Ενώ είναι χαρακτηριστικό για τους εφήβους να απομονώνονται με τα τηλέφωνά τους, οι δραστικές αλλαγές στη διάθεση τους μπορεί να είναι ένα καμπανάκι που χρειάζεται να επισημανθεί από τους γονείς.

"Τα αποτελέσματα στην ψυχική υγεία από τον εθισμό στα κοινωνικά δίκτυα που αρχίζουμε να βλέπουμε τώρα, είναι διαταραχές όπως η διαταραχή δυσμορφίας σώματος, η ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή, η κατάθλιψη και το άγχος", λέει ο Προυστ. "Αρχίζουμε να βλέπουμε αυτά τα πράγματα να διογκώνονται και να σχετίζονται με τις συνθήκες της υπερβολικής χρήσης [των social media]" .

Τι μπορούν να κάνουν οι γονείς;

Επειδή οι παλαιότερες γενιές συχνά δεν καταλαβαίνουν τα φωτογραφικά φίλτρα και τα hashtags όπως #ΤΒΤ (ThrowbackThursday – μία παρελθοντική φωτογραφία που ποστάρεται την Πέμπτη), οι νέοι διερευνούν νέες κοινωνικές περιοχές χωρίς καθοδήγηση ή όρια. Πλοηγούμενοι μόνοι σε αυτήν τη νέα ανεξερεύνητη περιοχή, μερικοί μπορεί να συναντήσουν προβλήματα.

Σε μία μέτρια κατάσταση, οι selfies και τα κοινωνικά δίκτυα μπορεί να είναι θετικά εργαλεία για την αυτο-έκφραση. Ο Προυστ λέει ότι οι γονείς μπορούν να βοηθήσουν τους έφηβος να αποκτήσουν μια θετική διαδικτυακή εμπειρία επιτρέποντας την πρόσβαση στα κοινωνικά δίκτυα όταν αισθάνονται ότι ο γιος ή η κόρη τους φτάσει σε μια ηλικία που μπορούν να το χειριστούν. Ως γονέας χρειάζεται να γνωρίζετε πόσο καιρό ο έφηβος σας ξοδεύει στο διαδίκτυο και είναι επίσης σημαντικό να διασφαλίσετε ότι δεν ξοδεύουν υπερβολικό χρόνο στα κοινωνικά δίκτυα.

Ενώ τα σχολεία μπορούν να διδάξουν για το cyberbullying και τους κακόβουλους διαδικτυακούς χρήστες, είναι σημαντικό για τους γονείς να εκπαιδεύσουν τους εφήβους σχετικά με τους ψυχικούς κινδύνους της εξάρτησης των κοινωνικών δικτύων και να τους συμβουλεύουν να μην δημοσιεύουν κάτι πάρα πολύ προσωπικό ή στοιχεία αναγνώρισης, όπως αριθμό κινητού τηλεφώνου ή διεύθυνση.

"Για τους γονείς, θα έλεγα ότι είναι πολύ σημαντικό να μιλήσουν με τα παιδιά τους και να μην τους κάνουν μάθημα", λέει η Ράτλετζ. "Το κήρυγμα στους περισσότερους εφήβους, δεν λειτουργεί σχεδόν τόσο καλά, όσο το να γνωρίζεις ως γονέας να διαπραγματεύεσαι μαζί τους". Οι γονείς θα πρέπει επίσης να βοηθήσουν τους εφήβους να δημιουργήσουν μια ταυτότητα ανεξάρτητα από το διαδικτυακό προφίλ τους. "Ενισχύστε τους να εξερευνήσουν τις δυνάμεις τους και να αναπτύξουν τις δεξιότητές τους", λέει ο Προυστ. Επειδή οι ικανότητες λήψης αποφάσεων στους εφήβους είναι ακόμα σε εξελικτική φάση, είναι επιτακτική η ανάγκη να κρατούν πάντα ανοικτή τη συζήτηση σχετικά με την ψυχική διαδικτυακή υγεία.

"Όλα αφορούν στην ισορροπία - στην ισορροπία του σκοπού, καθώς και στην ισορροπία της χρήσης", σημειώνει η Ράτλετζ.

 Πηγή: Discovery Fit and Health