Φιλία! Η ισχύς εν τη ενώσει…

Φιλία ονομάζεται η εσωτερική σχέση, ο ιδιαίτερος σύνδεσμος μεταξύ δύο ή περισσότερων ανθρώπων που προϋποθέτει κοινωνία και έχει ως βασικά χαρακτηριστικά την αμοιβαία πλατωνική αγάπη, την αφοσίωση και την κατανόηση, χωρίς την ύπαρξη συμφέροντος, κινήτρου ή  οποιουδήποτε απώτερου στόχου.

Σύμφωνα με τον Αριστοτέλη τα είδη της φιλίας είναι τρία και βασίζονται αντίστοιχα σε τρία διαφορετικά κίνητρα:

1.     Το χρήσιμο (=η ωφέλεια, το συμφέρον)

2.     Το ηδύ (=η ηδονή, η ευχαρίστηση)

3.     Το αγαθό (=η ηθική ποιότητα, η αρετή, η ανθρωπιά)

Τα δύο πρώτα είδη φιλικών σχέσεων είναι φιλίες τυχαίες, εφήμερες και πρόσκαιρες… Το τρίτο είδος αποτελεί την τέλεια μορφή φιλίας. Θεμέλιο και εγγύηση της ιδανικής φιλίας είναι η αρετή που θεωρείται κάτι μόνιμο και σταθερό. Η έννοια της αρετής έχει πολύπλευρη σημασία. Στα αρχαία χρόνια ταυτιζόταν με τη γενναιότητα και την πολεμική ανδρεία. Με το πέρασμα των χρόνων απέκτησε τη σημασία της ανθρώπινης προσπάθειας για το ατομικό καλό (δηλ. την προσωπική βελτίωση) καθώς και της συμβολής στη ευρύτερη αναβάθμιση του επιπέδου της κοινωνίας.

Γνωρίσματα-προϋποθέσεις τέλειας φιλίας: ισότητα, ομοιότητα, αμοιβαιότητα, ειλικρίνεια, ανοχή, συνέπεια, απλότητα, αυθορμητισμός, ταπεινότητα, καταδεκτικότητα, πνεύμα θυσίας και προσφοράς, ανιδιοτέλεια, σταθερότητα, αγαθότητα. (Η ιδανική φιλία δεν είναι άπληστη αλλά εκδηλώνεται έμπρακτα και ενεργά).

Για να διερευνήσουμε τα κίνητρα της φιλίας αξίζει να μελετήσουμε τις απόψεις του Ευάγγελου Παπανούτσου περί της ανθρώπινης ένδειας: ο άνθρωπος είναι ενδεής από τη φύση του και αγωνίζεται συνεχώς να υπερνικήσει με κάθε τρόπο την ελλειπτικότητα του. Η ένδεια αυτή είναι τριπλή:

· φυσική (λείπουν στον άνθρωπο οι φυσικές ικανότητες προκειμένου να πετύχει όσα χρειάζεται, δεν είναι επαρκείς οι σωματικές του δυνάμεις, δεν του χάρισε ο Θεός μεγάλη μυϊκή δύναμη)

· ηθική (είναι ανίσχυρος απέναντι στον πειρασμό και ταυτόχρονα επιρρεπής να αδικεί τους άλλους και ενίοτε και τον εαυτό του)

· μεταφυσική (αντικρίζει με δέος το Σύμπαν, αισθάνεται τη μικρότητα του, έχει μεταφυσικό άγχος)

Ο Αριστοτέλης, εξάλλου, λέει: «Εκείνος, που από αυτάρκεια δεν είναι ενδεής κανενός πράγματος, είναι ή θηρίο ή Θεός».  

Αξία της φιλίας:

α) σε ατομικό επίπεδο, ο φίλος αποτελεί προέκταση του εαυτού μας. Μας βοηθάει να αντιληφθούμε καλύτερα τον εσωτερικό μας κόσμο. Η φιλία εξευγενίζει και ολοκληρώνει. Είναι «μέσο» για την αντιμετώπιση της ρουτίνας, της μοναξιάς, του ελεύθερου χρόνου. Με τον έπαινο και την ενθάρρυνση ωθεί σε δράση και δημιουργία. Στέκεται δίπλα μας τόσο στην ευτυχία όσο και τη δυστυχία. Μας συμβουλεύει, μας συγκρατεί, παρηγορεί, υποστηρίζει, αποτρέπει…

β) σε κοινωνικό επίπεδο, η φιλία είναι ευεργετική δύναμη. Σ’ αυτή στηρίζονται οι ειρηνευτικοί σκοποί και οι μορφωτικές προσπάθειες. Συντελεί στην υγιή κοινωνικότητα, την κοινωνικοποίηση και την αδελφοσύνη.

Χαρακτηριστικά παραδείγματα φίλων αποτελούν οι Αχιλλέας-Πάτροκλος και οι Ορέστης-Πυλάδης.

Οι εχθροί της φιλίας είναι η ιδιοτέλεια, ο φθόνος, η αντιζηλία, ο εγωισμός, η καχυποψία, η νοσηρή φιλοδοξία, η υποκρισία, η κολακεία, η φαυλότητα, η ανηθικότητα..

Δυστυχώς το πνεύμα της εποχής δεν επιτρέπει την ανάπτυξη της αληθινής φιλίας. Επικρατούν το συμφέρον, ο ωφελιμισμός, η ιδιοτέλεια, η υποκρισία.

Παρ’ όλα αυτά οι φιλίες είναι γεγονός ότι αποτελούν ένα σημαντικό και αναπόσπαστο μέρος της ζωής των ανθρώπων.

Τέλος ας μην ξεχνάμε ότι η φιλία για να επιβιώσει χρειάζεται αγάπη, χρόνο, προσοχή και εμπιστοσύνη. Με αυτό τον τρόπο μπορεί να αποτελέσει βασικό εφόδιο και  βασική υποστήριξη στις πολλαπλές δυσκολίες της καθημερινής ζωής.

«Φιλία ἐστί μία ψυχή ἐν δυσί σώμασιν ἐνοικουμένη»(=Φιλία είναι μια ψυχή που κατοικεί σε δύο σώματα) είχε πει ο Σωκράτης.

Αποφθέγματα περί φιλίας

«Φίλος και ίππος εν ανάγκη δοκιμάζονται» Αίσωπος, 620-560 π.Χ., Αρχαίος μυθοποιός, δούλος εκ Φρυγίας

«Λίγοι άνθρωποι το έχουν στη φύση τους αυτό: να τιμούν χωρίς φθόνο τον ευτυχισμένο φίλο τους» Αισχύλος, 525-456 π.Χ., Αρχαίος τραγικός ποιητής 

«Αν δεν μπορείς να έχεις έναν πιστό φίλο, να είσαι ο ίδιος φίλος του εαυτού σου»

Πυθαγόρας  580-490 π.Χ., Αρχαίος Έλληνας φιλόσοφος

«Το γέλιο δεν είναι καθόλου άσχημη αρχή για μια φιλία. Και είναι μακράν το καλύτερο για να τελειώσεις μια φιλία» Oscar Wilde, 1854-1900, Ιρλανδός συγγραφέας

«Αν γίνεις φίλος με τον εαυτό σου, δεν θα είσαι ποτέ μόνος» Maxwell Maltz, 1899-1975, Αμερικανός συγγραφέας αυτοβοήθειας

«Είμαστε όλοι φίλοι των ευτυχούντων, ενώ των δυστυχούντων δεν είναι φίλος ούτε ο πατέρας» Αριστοτέλης, 384-322 π.Χ., Αρχαίος Έλληνας φιλόσοφος

«Οι σιωπές κάνουν τις πραγματικές συζητήσεις μεταξύ φίλων. Αυτό που μετράει δεν είναι να μιλάς, αλλά να μη χρειάζεται να μιλήσεις» Margaret Lee Runbeck, 1905-1956, Αμερικανίδα συγγραφέας

«Ο έρωτας ξεγυμνώνει τα σώματα. Η φιλία ξεγυμνώνει τους χαρακτήρες» C.S. Lewis, 1898-1963, Ιρλανδός συγγραφέας

«Αληθινός φίλος είναι αυτός που παραβλέπει τις αποτυχίες σου και αντέχει τις επιτυχίες σου» Doug Larson, 1926-, Αμερικανός αρθρογράφος

«Το να περπατάς με ένα φίλο στο σκοτάδι είναι καλύτερο από το να περπατάς μόνος στο φως» Helen Keller, 1880-1968, Αμερικανίδα συγγραφέας

«Ένας φίλος σ’ ολόκληρη τη ζωή είναι αρκετός. Δύο είναι πολλοί. Τρεις είναι σχεδόν αδύνατον» Henry Adams, 1838-1918, Αμερικανός ιστορικός

«H μεγάλη διαφορά μεταξύ αγάπης και φιλίας είναι ότι δεν μπορείς να έχεις φιλία χωρίς ανταπόδοση» Michel Tournier, 1924-, Γάλλος συγγραφέας

«Μην αποφεύγεις ούτε τους φίλους να κατακρίνεις ούτε τους εχθρούς να επαινείς» Αναξαγόρας, π.500-427 π.Χ., Προσωκρατικός φιλόσοφος & αστρονόμος

«Η απώλεια ενός φίλου είναι σαν την απώλεια ενός μέλους του σώματος: Ο χρόνος μπορεί να απαλύνει τον πόνο της πληγής, αλλά η απώλεια δεν μπορεί να αποκατασταθεί» Robert Southey, 1774-1843, Άγγλος ποιητής

«Ένας φίλος πάντα αγαπάει, αλλά εκείνος που αγαπάει δεν είναι πάντα φίλος» Σενέκας, 4 μ.Χ-65 μ.Χ., Ρωμαίος φιλόσοφος