Βασικοί όροι της αρχαίας ελληνικής τραγωδίας

à AΓΓΕΛΟΣ / ΑΓΓΕΛΙΑΦΟΡΟΣ: Δευτερεύον πρόσωπο της τραγωδίας, συνήθως ανώνυμο, που αφηγείται στους ήρωες (και στους θεατές) γεγονότα που συνέβησαν εκτός σκηνής ή μέσα στο παλάτι· οι αγγελιαφόροι ονομάζονται στα αρχαία ἐξάγγελοι, όταν αναγγέλλουν γεγονότα που συνέβησαν μέσα στα ανάκτορα ή στο ναό, και ἄγγελοι, όταν τα γεγονότα που αναγγέλλουν συνέβησαν σε άλλο τόπο. (Bλ. και λήμμα ενότητα τόπου)

à ΑΜΟΙΒΑΙΑ Τραγούδια που τραγουδούν εναλλάξ τα πρόσωπα επί σκηνής: στα τραγούδια αυτά τουλάχιστον ένα πρόσωπο τραγουδά σε λυρικά μέτρα, για να εκφράσει τα έντονα συναισθήματά του, ενώ το άλλο πρόσωπο μπορεί να απαντά με απαγγελλόμενους στίχους ή και με τραγούδι. Τέτοιο αμοιβαίο έχουμε στη σκηνή της αναγνώρισης Μενέλαου-Ελένης (690-772). Όταν τα τραγούδια είναι θρηνητικά και τραγουδιούνται εναλλάξ από το Xορό και τα πρόσωπα επί σκηνής, τότε έχουμε κομμό (βλ. και λ. κομμός).

à ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗ : στοιχείο του μύθου της τραγωδίας· η μεταβολή, το πέρασμα από την άγνοια στη γνώση. Σύμφωνα με τον Αριστοτέλη η αναγνώριση ενός προσώπου μπορεί να γίνει: α) με σημάδια (όπως στην Οδύσσεια, όπου η Ευρύκλεια αναγνωρίζει τον Οδυσσέα από την ουλή στο πόδι του)· β) από τα ίδια τα γεγονότα (π.χ. στην Ιφιγένεια στη Xώρα των Tαύρων η ηρωίδα, ζώντας μακριά από την Ελλάδα, αποφασίζει να στείλει ένα γράμμα στον αδελφό της Ορέστη με έναν αιχμάλωτο Έλληνα· του δίνει το γράμμα και του λέει να το δώσει εκ μέρους της, της Ιφιγένειας, στον Ορέστη· έτσι ο Ορέστης αναγνωρίζει την Iφιγένεια)· γ) με ανάμνηση (π.χ. στην Οδύσσεια οι Φαίακες αναγνωρίζουν τον Οδυσσέα, όταν αυτός, ακούγοντας τον αοιδό Δημόδοκο να τραγουδάει για τον Tρωικό πόλεμο, θυμάται τα πάθη του και δακρύζει)· δ) με συλλογισμούς (η Ηλέκτρα στην ομώνυμη τραγωδία του Σοφοκλή αναγνωρίζει ότι έχει έλθει ο αδελφός της Ορέστης, όταν ανακαλύπτει στον τάφο του πατέρα τους τρίχες από τα μαλλιά του και συμπεραίνει ότι μόνο ο Ορέστης μπορεί να τις άφησε εκεί σε ένδειξη πένθους).

à ΑΝΤΙΛΑΒΗ: Σύντομη φράση που εκτείνεται σε ένα μόνο ημιστίχιο, έτσι ώστε ένας στίχος να μοιράζεται σε δύο πρόσωπα. Αντιλαβές χρησιμοποιούνται όταν ο διάλογος είναι ζωηρός και έντονος.

à ΑΠΟ ΜΗΧΑΝΗΣ ΘΕΟΣ Θεός που εμφανίζεται στο έργο με τη βοήθεια του μηχανήματος. Ο από μηχανής θεός παρεμβαίνει συνήθως, όταν το έργο έχει φτάσει σε αδιέξοδο, και δίνει λύση. Αποτελεί τυπικό γνώρισμα της ευριπίδειας τραγωδίας.

à ΔΙΑΝΟΙΑ Ένα από τα κατά ποιόν μέρη της τραγωδίας, σύμφωνα με τον Αριστοτέλη· οι ιδέες των ηρώων και του Xορού, όπως εμφανίζονται, όταν επιχειρηματολογούν ή όταν εκφράζουν γενικές σκέψεις με αφορμή κάποια συγκεκριμένα περιστατικά. Μέρος της διάνοιας είναι και οι αποφθεγματικές φράσεις, δηλ. ιδέες διατυπωμένες σύντομα, με καθολική συνήθως ισχύ. Τα αποφθέγματα χρησιμοποιεί ιδιαίτερα στα έργα του ο Ευριπίδης, που αρέσκεται στη διατύπωση απόψεων για διάφορα ζητήματα· γι’ αυτόν το λόγο ονομάστηκε και «ο από σκηνής φιλόσοφος».

à ΔIΘYPAMBOΣ Eίδος της χορικής λυρικής ποίησης με περιεχόμενο που είχε σχέση με τις περιπέτειες του θεού Διονύσου και της λατρείας του. Δημιουργός του διθύραμβου θεωρείτο ο ποιητής Aρίων από την Kόρινθο.

à ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ Ο τρόπος με τον οποίο διαρθρώνεται ο μύθος της τραγωδίας, έτσι ώστε το ένα γεγονός να προκύπτει από το άλλο.

à ΕΛΕΟΣ Η συμπόνια και ο πόνος που αισθάνεται ο θεατής βλέποντας τον ήρωα να υποφέρει.

à ΕΜΒΟΛΙΜΟ ΑΣΜΑ Λυρικό άσμα που δεν έχει άμεση σχέση με το μύθο της τραγωδίας. Ορισμένοι μελετητές ισχυρίζονται ότι το Β' Στάσιμο της Ελένης είναι εμβόλιμο άσμα.

à ΕΝΟΤΗΤΑ ΜΥΘΟΥ Στην αρχαία τραγωδία η υπόθεση του έργου, ο μύθος, έχει ενότητα, παρουσιάζει δηλαδή από την αρχή ως το τέλος ένα μόνο σημαντικό περιστατικό από τη ζωή και τη δράση του ήρωα/των ηρώων, και όχι ολόκληρη τη ζωή του/τους και τη δράση του/τους.

à ΕΝΟΤΗΤΑ ΤΟΠΟΥ Βασική αρχή της αρχαίας τραγωδίας, σύμφωνα με την οποία η υπόθεση, ο μύθος, διαδραματίζεται στον ίδιο χώρο (συνήθως μπροστά σε ένα ανάκτορο ή ένα ναό)· τα γεγονότα που διαδραματίζονται σε άλλο χώρο τα πληροφορούνται οι ήρωες και οι θεατές από τους αγγελιαφόρους. Στο σύγχρονο θέατρο με την αλλαγή σκηνικών μπορούμε να παρακολουθήσουμε γεγονότα που υποτίθεται συμβαίνουν σε εντελώς διαφορετικούς τόπους. Στην Ελένη όλο το έργο εξελίσσεται μπροστά στα ανάκτορα του Πρωτέα· για όσα συμβαίνουν έξω από αυτό τον τόπο μάς πληροφορούν οι Αγγελιαφόροι.

àΕΝΟΤΗΤΑ ΧΡΟΝΟΥ Βασική αρχή της αρχαίας τραγωδίας, σύμφωνα με την οποία η υπόθεση, ο μύθος του έργου, εκτυλίσσεται κατά κανόνα μέσα σε είκοσι τέσσερις το πολύ ώρες. Αντίθετα, στο σύγχρονο θέατρο μπορούμε να παρακολουθήσουμε γεγονότα που εκτυλίσσονται σε πολύ μεγάλα χρονικά διαστήματα (ακόμα και μια ολόκληρη ζωή).

à ΕΞΟΔΙΟ ΑΣΜΑ Το άσμα που τραγουδά ο χορός στο τέλος της τραγωδίας, όταν αποχωρεί από την ορχήστρα.

à ΕΞΟΔΟΣ Το τελευταίο από τα κατά ποσόν (βλ. λήμμα) διαλογικά μέρη, με το οποίο κλείνει η τραγωδία.

à ΕΠΕΙΣΟΔΙΑ (< ἐπὶ + εἴσοδος) Κατά ποσόν, επικό/διαλογικό μέρος, ανάμεσα σε δύο χορικά. Στα επεισόδια, όπου έχουμε εξέλιξη της δράσης, μιλούν και δρουν κυρίως τα πρόσωπα του δράματος (οι υποκριτές) και ο Κορυφαίος/Κορυφαία του Χορού.

à ΕΠΙΒΡΑΔΥΝΣΗ ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ Η επιβράδυνση της πορείας προς ένα γεγονός, που περιμένουν –συνήθως με αγωνία– να συμβεί οι ήρωες και οι θεατές. Π.χ. στην Ελένη έχουμε επιβράδυνση, όταν η ηρωίδα αντικρίζει το Μενέλαο· οι θεατές αναμένουν ότι θα επέλθει η αναγνώριση και η ηρωίδα θα τρέξει να τον αγκαλιάσει· όμως αυτή, τρομαγμένη από την όψη του, το βάζει στα πόδια, με αποτέλεσμα να αναβάλλεται (επιβραδύνεται) η αναγνώριση.

à ΕΠΙΠΑΡΟΔΟΣ Το τραγούδι που τραγουδά ο Xορός, όταν επανέρχεται στην ορχήστρα μετά τη μετάστασή του.

à ΗΘΟΣ Ένα από τα κατά ποιόν μέρη της τραγωδίας, σύμφωνα με τον Αριστοτέλη· ο χαρακτήρας και η στάση ζωής των ηρώων,όπως εκδηλώνεται με τους λόγους, τις πράξεις και τις επιλογές τους, όταν βρίσκονται σε δίλημμα ή κινδυνεύουν. Ο Αριστοτέλης πιστεύει ότι τα ήθη πρέπει να είναι χρηστά, να εκφράζουν δηλ. ευγένεια και αγαθή προαίρεση, ἁρμόττοντα, να συμφωνούν δηλαδή με την ηλικία, το φύλο και την κοινωνική τάξη των ηρώων, και ὅμοια καὶ ὁμαλά, δηλ. οι ήρωες να μην παρουσιάζουν απότομες και αδικαιολόγητες μεταπτώσεις (ο Αχιλλέας π.χ. δεν επιτρέπεται να παρουσιάζεται ξαφνικά και χωρίς λόγο δειλός).

à ΘΕΟΛΟΓΕΙΟ Ένα είδος εξέδρας, μπαλκονιού, στη στέγη της σκηνής, δηλ. του σκηνικού οικοδομήματος. Εκεί εμφανίζονταν οι θεοί, όταν απευθύνονταν στους ήρωες. Διαφορετικά, οι θεοί εμφανίζονταν στο έργο με τη βοήθεια της «μηχανής».

à ΚΑΘΑΡΣΗ Πολυσυζητημένη έννοια, που αναφέρεται στον αριστοτελικό ορισμό της τραγωδίας ([…] δι’ ἐλέου καὶ φόβου περαίνουσα τὴν τῶν τοιούτων παθημάτων κάθαρσιν). Σύμφωνα με μια ερμηνεία, ο θεατής παρακολουθώντας τα παθήματα των ηρώων αισθάνεται λύπηση, έλεος γι’ αυτούς και φόβο. Στο τέλος όμως του έργου αισθάνεται ανακούφιση και ψυχική ηρεμία, είτε γιατί ο ήρωας δικαιώθηκε είτε γιατί έχει αποκατασταθεί η ηθική τάξη.

à ΚΑΤΑ ΤΟ ΕΙΚΟΣ ΚΑΙ ΑΝΑΓΚΑΙΟΝ Βασική αισθητική αρχή που, σύμφωνα με τον Αριστοτέλη, πρέπει να διέπει το μύθο και την πλοκή μιας τραγωδίας: ο ποιητής δηλαδή πρέπει να παρουσιάζει πράγματα αληθοφανή, που θα μπορούσαν να συμβούν, και δικαιολογημένα από ψυχολογική και δραματική άποψη.

à ΚΑΤΑ ΠΟΙΟΝ ΜΕΡΗ Τα μέσα που χρησιμοποιεί ο τραγικός ποιητής, ώστε να πετύχει με το έργο του τη μίμηση (ἔστιν οὖν τραγῳδία μίμησις πράξεως…)· σύμφωνα με τον Αριστοτέλη είναι: ὁ μῦθος, τὸ ἦθος, ἡ λέξις, ἡ διάνοια, ἡ μελοποιία (τὸ μέλος) και ἡ ὄψις.

à ΚΑΤΑ ΠΟΣΟΝ ΜΕΡΗ Τα μέρη, τα τμήματα στα οποία χωρίζεται μια τραγωδία. Διακρίνουμε δυο κατηγορίες: 1) Τα επικά – διαλογικά μέρη: ο πρόλογος, τα επεισόδια και η έξοδος· γραμμένα σε στίχο με μέτρο, απαγγέλλονται από τους υποκριτές του έργου και τον Κορυφαίο/α του Χορού, χωρίς να συνοδεύονται από μουσική· 2) Τα λυρικά μέρη: η πάροδος και τα στάσιμα· γραμμένα σε λυρικά μέτρα συνοδεύονται από μουσική, εκτελούνται από το Xορό του δράματος (γι’ αυτό ονομάζονται και χορικάμέρη). Σε ορισμένα δράματα υπάρχουν και οι κομμοί, οι μονωδίες και οι διωδίες των προσώπων του δράματος, που ανήκουν επίσης στα λυρικά μέρη.

à ΚΟΜΜΟΣ (<κόπτομαι = χτυπώ το κεφάλι και το στήθος με τα χέρια μου σε ένδειξη πένθους και θλίψης· πρβ. τη λέξη κοπετός). Θρηνητικό άσμα που τραγουδούν εναλλάξ ο Xορός και τα πρόσωπα επί σκηνής. Μερικές φορές ο κομμός παίρνει τη θέση της παρόδου, όπως στην Ελένη.

à ΛΕΞΙΣ Ένα από τα κατά ποιόν μέρη της τραγωδίας σύμφωνα με τον Αριστοτέλη· η γλώσσα που χρησιμοποιεί ο ποιητής και οι εκφραστικοί τρόποι και σχήματα, π.χ. τα επίθετα, οι μεταφορές, οι προσωποποιήσεις, οι εικόνες κ.λπ. Η λέξις πρέπει να είναι προσαρμοσμένη στην ηλικία, το φύλο και την κοινωνική τάξη των ηρώων. Ο λόγος π.χ. των Αγγελιαφόρων στην Ελένηφανερώνει την κοινωνική τους τάξη.

à ΜΕΛΟΣ / ΜΕΛΟΠΟΙΙΑ Ένα από τα κατά ποιόν μέρη της τραγωδίας. Η μουσική των λυρικών, των αδόμενων μερών της τραγωδίας. Δε μας έχει σωθεί η μουσική από τις τραγωδίες· σύμφωνα όμως με τον Αριστοτέλη, έπρεπε οι τραγικοί ποιητές να τη χρησιμοποιούν, ώστε να είναι πιο έντονα τα συναισθήματα που θα ένιωθαν οι θεατές.

à ΜΕΤΑΣΤΑΣΗ ΧΟΡΟΥ Η αποχώρηση του χορού από την ορχήστρα κατά τη διάρκεια του έργου.

à ΜΗΧΑΝΗ Ή ΑΙΩΡΑ Μηχάνημα του θεάτρου, ένα είδος γερανού, με το οποίο εμφανίζεται «ὁ ἀπὸ μηχανῆς θεός».

à ΜΟΝΩΔΙΑ Τραγούδι που τραγουδά ένας ηθοποιός, όπως η Ελένη στο τέλος της Παρόδου (στην ομώνυμη τραγωδία).

à ΜΥΘΟΣ Ένα από τα κατά ποιόν μέρη της τραγωδίας, σύμφωνα με τον Αριστοτέλη· είναι η υπόθεση, το «σενάριο» της τραγωδίας. Οι υποθέσεις των τραγωδιών (οι μύθοι τους) είναι παρμένες συνήθως από τις περιπέτειες του θεού Διονύσου ή μυθικών προσώπων, όπως του Ηρακλή, του Θησέα, των ηρώων του Tρωικού πολέμου κ.λπ. Kατά κανόνα οι τραγικοί ποιητές ακολουθούν στο μύθο της τραγωδίας τους τη μυθική παράδοση, στα βασικά της τουλάχιστον στοιχεία, είναι δυνατόν όμως και να αποκλίνουν· στην Ελένηο τραγικός ποιητής επινοεί νέα πρόσωπα (τη Θεονόη και το Θεοκλύμενο) ή αλλάζει κάποια στοιχεία (π.χ. μαθαίνουμε ότι η Λήδα αυτοκτόνησε από ντροπή για τις πράξεις της κόρης της, μολονότι αυτό δεν αναφέρεται σε κανένα μύθο).

à ΟΡΧΗΣΤΡΑ Μέρος του θεάτρου· ο κυκλικός χώρος, όπου ορχείται (> ορχήστρα), χορεύει δηλαδή ο Χορός.

à ΟΨΙΣ Ένα από τα κατά ποιόν μέρη της τραγωδίας, σύμφωνα με τον Αριστοτέλη· πρόκειται για τα οπτικά στοιχεία της παράστασης,ό,τι δηλαδή βλέπει ο θεατής παρακολουθώντας το έργο· για παράδειγμα, ο τρόπος με τον οποίο υποκρίνονται οι ηθοποιοί, η σκευή τους, η σκηνογραφία κ.λπ. Το σκηνικό συνήθως ήταν απλό και παρίστανε την πρόσοψη ενός ανακτόρου ή ναού. Στην Ελένη το σκηνικό είναι η πρόσοψη ενός ανακτόρου και ο τάφος του Πρωτέα.

à ΠΑΡΟΔΟΣ α) Ένα από τα κατά ποσόν (βλ. λήμμα) λυρικά μέρη της τραγωδίας. Το τραγούδι που τραγουδάει ο Xορός, όταν μπαίνει στη σκηνή για πρώτη φορά. β) Η αριστερή και δεξιά είσοδος στην ορχήστρα· σύμφωνα με τη σύμβαση του αρχαίου θεάτρου, από τη δεξιά είσοδο εισέρχεται ένα πρόσωπο ερχόμενο από το λιμάνι ή από την πόλη και από την αριστερή, όταν έρχεται από την ύπαιθρο, τους αγρούς.

à ΠΕΡΙΠΕΤΕΙΑ Στοιχείο του μύθου· η μεταβολή της κατάστασης στο αντίθετο από αυτό που επιδιώκει ένα πρόσωπο του δράματος με τις ενέργειές του.

à ΠΡΟΑΓΩΝΑΣ Μια δυο μέρες πριν παρουσιαστούν επίσημα στο θέατρο οι τραγωδίες, οι χορηγοί, οι δραματικοί ποιητές, οι ηθοποιοί και οι Xοροί, εμφανίζονταν στο Ωδείο (ένα στεγασμένο κτίριο δίπλα στο Θέατρο του Διονύσου) και ανακοίνωναν τους τίτλους και τις υποθέσεις των έργων τους. Η εκδήλωση αυτή, που προηγείτο των δραματικών αγώνων, ονομαζόταν προάγων ή προαγών.

à ΠΡΟΛΟΓΟΣ Ένα από τα κατά ποσόν (βλ. λήμμα) διαλογικά μέρη της τραγωδίας. Είναι η αρχή του έργου· μπορεί να έχει μονολογικήαλλά και διαλογική μορφή. Στην Ελένη, το πρώτο μέρος του Προλόγου είναι ένας μονόλογος της Ελένης και το δεύτερο ένας διάλογος της Ελένης με τον Τεύκρο. Με τον πρόλογο οι θεατές μαθαίνουν για τον τόπο, τα πρόσωπα και τα βασικά στοιχεία του μύθου του έργου.

à ΣΚΕΥΗ Τα κουστούμια, η μάσκα (το προσωπείο) και ό,τι γενικά φορούσαν ή κρατούσαν οι ηθοποιοί σε μια παράσταση.

à ΣΤΑΣΙΜΑ Κατά ποσόν (βλ. λήμμα) λυρικά μέρη της τραγωδίας. Τα τραγούδια του Xορού, όταν έχει πάρει πια τη θέση του στην ορχήστρα (στάσιμον < στάσις < ἵσταμαι). Συνήθως τα στάσιμα αποτελούνταν από στροφές, αντιστροφές και επωδούς. Yποστηρίζεται ότι τη στροφή (<στρέφ-ω/ομαι) την τραγουδούσε το ένα ημιχόριο (δηλαδή ο μισός χορός) κινούμενο προς μια κατεύθυνση, ενώ την αντιστροφή το άλλο ημιχόριο κινούμενο προς την αντίθετη. Με την επωδό τέλειωνε το στάσιμο. Σε ορισμένα στάσιμα υπάρχει κι ένα εισαγωγικό άσμα, η προωδός.

à ΣΤΙΧΟΜΥΘΙΑ Ο διάλογος ανάμεσα σε δύο πρόσωπα με μονόστιχα· ο διάλογος με δίστιχα λέγεται διστιχομυθία. Χρησιμοποιείται συνήθως όταν υπάρχουν σκηνές έντονου πάθους, διαξιφισμών, και γενικά όταν τα συναισθήματα των ηρώων είναι έντονα, ή όταν το ένα πρόσωπο προσπαθεί να αντλήσει πληροφορίες από το συνομιλητή του.

à ΤΡΑΓΙΚΗ ΕΙΡΩΝΕΙΑ Η κατάσταση κατά την οποία τα πρόσωπα (οι ήρωες, ο Xορός) αγνοούν πράγματα που γνωρίζουν τα άλλα πρόσωπα και οι θεατές ή μόνον οι θεατές της τραγωδίας, με αποτέλεσμα τα λόγια τους να παίρνουν γι’ αυτούς που γνωρίζουν την αλήθεια διαφορετικό νόημα. Όταν π.χ. η Ελένη στην ομώνυμη τραγωδία βλέπει το ρακένδυτο Μενέλαο, αγνοώντας ότι είναι ο ποθητός σύζυγός της, το βάζει στα πόδια και φωνάζει για βοήθεια· πιστεύει ότι ο Μενέλαος είναι άνθρωπος του Θεοκλύμενου. Η στάση της και τα λόγια της είναι παράδειγμα τραγικής ειρωνείας.

à TPAΓIKΩMΩΔIA: Θεατρικό έργο στο οποίο αναμειγνύονται στοιχεία και τραγικά και κωμικά. Tον όρο χρησιμοποίησε πρώτος ο Λατίνος ποιητής Πλαύτος, για να χαρακτηρίσει το δράμα του Amphitryon. Kάποια έργα του Eυριπίδη, όπως η Eλένη, χαρακτηρίζονται από ορισμένους μελετητές ως τραγικωμωδίες.

à ΤΡΑΓΙΚΟΣ ΗΡΩΑΣ: Ο ήρωας που πάσχει, υποφέρει. Η τραγικότητα δημιουργείται κατά κανόνα:
α. όταν ο ήρωας πάσχει εξαιτίας μιας αναπόφευκτης μοίρας, (π.χ. η Ελένη στην ομώνυμη τραγωδία υποφέρει στην Αίγυπτο, γιατί έτσι όρισαν οι θεοί, που για τους δικούς τους σκοπούς την απομάκρυναν από τη Σπάρτη)

β. όταν υποπίπτει σε σφάλμα από λάθος υπολογισμούς (ἁμαρτία) ή από υπερβολική αυτοπεποίθηση και αλαζονεία (ὕβρις)· 

γ. όταν έρχεται αντιμέτωπος με δυνάμεις υπέρτερες (π.χ. η Ελένη στην ομώνυμη τραγωδία, όταν πιέζεται να παντρευτεί παρά τη θέλησή της το Θεοκλύμενο)· 

δ. όταν βρίσκεται στην ανάγκη να επιλέξει ανάμεσα σε δυο λύσεις, που και οι δυο θα τον πληγώσουν·

ε. όταν ο ήρωας μεταπίπτει από την ευτυχία στη δυστυχία (π.χ. στην Ελένη ο Μενέλαος, ο νικητής της Τροίας, παρουσιάζεται ως επαίτης ναυαγός).

à ΦΟΒΟΣ: Ο φόβος που αισθάνεται ο θεατής βλέποντας τον ήρωα να πάσχει. Το συναίσθημα του φόβου επιτείνεται, γιατί ο θεατής σκέφτεται συχνά ότι θα μπορούσε να βρεθεί σε παρόμοια θέση με τους ήρωες του έργου.

à ΧΟΡΟΣ: Ομάδα δώδεκα και αργότερα (από την εποχή του Σοφοκλή) δεκαπέντε ατόμων που τραγουδούσε, ενώ παράλληλα χόρευε τα χορικά (που ανήκουν στα λυρικά μέρη της τραγωδίας). Ο Αριστοτέλης πιστεύει ότι οι τραγικοί ποιητές πρέπει να παρουσιάζουν το Χορό ως ένα από τα πρόσωπα της τραγωδίας· στον Ευριπίδη όμως ο Χορός δεν έχει συνήθως ουσιαστική συμμετοχή στη δράση, αλλά με τα άσματά του αντικαθρεφτίζει τα πάθη των ηρώων και στοχάζεται με αφορμή τις περιπέτειες και τα πάθη τους για θέματα, όπως είναι η ευτυχία, ο θεός, η τύχη κ.λπ.

Γνωμικά του Σωκράτη που οφείλουμε να γνωρίζουμε...

Ο Σωκράτης ήταν ο σπουδαιότερος κλασικός Έλληνας φιλόσοφος και θεωρείται ως ένας από τους ιδρυτές της δυτικής φιλοσοφίας. 

Είναι μια αινιγματική φιγούρα γνωστή κυρίως μέσω των έργων των κλασικών συγγραφέων, ειδικά τα γραπτά των μαθητών του Πλάτωνα και του Ξενοφώντα και τα έργα του Αριστοφάνη. Κυρίως, οι Διαλόγοι του Πλάτωνα είναι το πιο σημαντικό έργο εκ του οποίου η φιλοσοφία του Σωκράτη επιβίωσε απο την αρχαιότητα εως σήμερα. Ας θυμηθούμε τη σοφία του, διαβάζοντας 24 διάσημα αποσπάσματα του: 

1) “Η μόνη αληθινή σοφία είναι η γνώση οτι δε ξέρεις τίποτα.” 

2) “Η ζωή δεν αξίζει όταν δεν είναι αφιερωμένη σε κάποιο σκοπο 

3) “Υπάρχει μόνο ένα καλό, η γνώση, και ένα κακό, η άγνοια.» 

4) “Δεν μπορώ να διδάξω τίποτα σε κανέναν. Μπορώ μόνο να τον μάθω να σκέφτεται” 

5) “Να είσαι ευγενικός,κάθε άνθρωπος που συναντάς μάχεται μια σκληρή μάχη’ 

6) “Τα σπουδαία μυαλά συζητούν ιδέες, τα μέτρια μυαλά συζητούν τα γεγονότα, τα αδύναμα μυαλά συζητούν για τους άλλους.” 

7) “Αν παντρευτείς μια καλή σύζυγο, θα γίνεις ευτυχισμένος.Αν παντρευτείς μια κακή, θα γίνεις φιλόσοφος.

8) “Αυτός που δεν είναι ευχαριστημένος με αυτό που έχει, δεν θα είναι ευχαριστημένος ακόμη και με με ό,τι θα ήθελε να έχει. 

9) “Αν δεν πάρεις αυτό που θέλεις, θα υποφέρεις. Αν πάρεις κατι που δεν θέλεις, πάλι θα υποφέρεις.Ακόμη και όταν παίρνεις ακριβώς αυτό που θέλεις, μπορεί ακόμα να υποφέρεις επειδή δεν μπορείς να το κρατήσεις για πάντα. Το μυαλό μας είναι προγραμματισμένο να δυσάρεστείται. Θέλει να είναι ελεύθερο από την αλλαγή. Χωρίς πόνο, χωρίς τις υποχρεώσεις της ζωής και του θανάτου. Αλλά η αλλαγή είναι ο νόμος και κανένα ποσό προσποίησης δεν θα αλλάξει αυτή την πραγματικότητα. 

10) “Μερικές φορές χτίζουμε τοίχους οχι για να κρατήσουν τους ανθρώπους έξω, αλλά για να δούμε ποιος ενδιαφέρεται αρκετά για να τους γκρεμίσει.” 

11) “H αρχή της σοφίας είναι η αναζήτηση.” 

12) “Για να βρείτε τον εαυτό σας, σκεφτείτε για τον εαυτό σας. 

13) “Η εκπαίδευση είναι το άναμμα της φλόγας,όχι το γέμισμα ενός βάζου. 

14) “Γνώθι σ ‘αυτόν’ 

15) “Αυτός που θέλει να αλλάξει τον κόσμο πρέπει να αλλάξει πρώτα τον εαυτό του. 

16) “Το μυστικό της ευτυχίας, βλέπετε, δεν βρίσκεται στην αναζήτηση περισσότερο, αλλά στην ανάπτυξη της ικανότητας να ικανοποιείσαι με όσο το δυνατόν λιγότερα. 

17) “Το μυστικό της αλλαγής είναι να επικεντρώσεις όλη την ενέργειά σου, όχι στο πως να πολεμήσεις το παλιό, αλλά στην κατασκευή του νέου. 

18) “Δεν είμαι Αθηναίος ή Έλληνας, αλλά πολίτης του κόσμου. 

19) “Προτιμήστε τις γνώσεις από τον πλούτο, γιατί το πλούτος είναι παροδικός,ενώ η γνώση παντοτινή. 

20) “Η κατανόηση της ερώτησης είναι η μισή απάντηση” 

21) “Η αληθινή σοφία έρχεται στον καθένα μας όταν συνειδητοποιήσουμε πόσο λίγα γνωρίζουμε για τη ζωή, τους εαυτούς μας και τον κόσμο γύρω μας” 

22) “Ο πλουσιότερος είναι αυτός ο οποίος είναι ικανοποιημένος με όσο το δυνατόν λιγότερα’ 

23) “Το να υπάρχεις σημαίνει να πράττεις ” 

24) “Το μυαλό είναι το παν. Γινόμαστε τελικά ό,τι σκεφτόμαστε περισσότερο “ 

ΠΗΓΗ RELATED ITEMS:ΑΠΟΦΘΕΓΜΑΤΑ, ΣΩΚΡΑΤΗΣ

1. Ο  Ιουστινιανός και το έργο του

à Η πολιτική του Ιουστινιανού συνοψίζεται στο τρίπτυχο: ένα κράτος, μια Εκκλησία, μια νομοθεσία.
  Εσωτερική πολιτική:

Ως προς το Κράτος:

·     Στάση του Νίκα (532): καταστολή της εξέγερσης των δήμων του Ιπποδρόμου και του λαού της Κωνσταντινούπολης.

·     Περιορισμός της δύναμης των γαιοκτημόνων και των δήμων προς όφελος των ελεύθερων αγροτών, που πληρώνουν φόρους.

Ως προς την Εκκλησία:

·     Καταδιώκονται αιρετικοί και εθνικοί (ειδωλολάτρες)

·     Κλείνει η Νεοπλατωνική Ακαδημία στην Αθήνα (529)

·     Ιεραποστολική διάδοση του Χριστιανισμού σε Καύκασο και Ανατολική Αφρική

 

Ως προς τη Νομοθεσία:

·        Εκδίδεται ο Ιουστινιάνειος Κώδικας (συλλογή παλαιότερων αυτοκρατορικών  νόμων)

·        Πανδέκτης (γνωμοδοτήσεις ρωμαίων νομικών)

·        Εισηγήσεις: εγχειρίδιο για τους φοιτητές της Νομικής

·        Νεαρές: νέοι νόμοι, γραμμένοι στα Ελληνικά (καινοτομία)

 

   

Εξωτερική πολιτική:

Ø  Στη Δύση στοχεύει στην ανόρθωση της ρωμαϊκής εξουσίας

·        Καταλύει το Βανδαλικό κράτος στη Βόρεια Αφρική

·        Πολεμά σκληρά κατά των Οστρογότθων στην Ιταλία

·        Ανακαταλαμβάνει τμήμα του Βησιγοτθικού Βασιλείου στην Ισπανία

Ø  Στην Ανατολή στοχεύει στην επανάκτηση Βυζαντινών εδαφών

·     Πόλεμος κατά του Χοσρόη Α’, βασιλιά των Περσών

·     Συνθηκολόγηση το 562 μ.Χ. (αποκατάσταση ισορροπίας)

Ø  Στο Δούναβη για να αποκρούσει εισβολές

·        Χτίζει φρούρια

·        Εξαγοράζει την ειρήνη με τεράστια ποσά

·        Δεν καταφέρνει όμως να αναχαιτίσει τους Σλάβους και άλλους εισβολείς

 

Ø  Αρνητικές συνέπειες της εξωτερικής πολιτικής του Ιουστινιανού

·        Άδειασαν τα κρατικά ταμεία

·        Απογυμνώθηκαν οι ευρωπαϊκές επαρχίες από στρατό

·        Εξασθένισε η διεθνής θέση του Βυζαντίου

·        Ολέθριες επιπτώσεις στην εδαφική ακεραιότητα του κράτους τα επόμενα χρόνια

     Κτίσματα του Ιουστινιανού – Αγία Σοφία

·        Το λαμπρότερο κτίσμα της Βυζαντινής τέχνης

·        Βασιλική μετά τρούλου (συνδυασμός βασιλικής και περίκεντρου κτιρίου)

·        Αρχιτέκτονες: Ανθέμιος (από Τράλλεις) και Ισίδωρος (από Μίλητο)

·        Η κατασκευή διαρκεί πέντε χρόνια (532-537 μ.Χ.)

·        Δίνεται έμφαση στον καθ’ ύψος άξονα

A.    Από τη Ρώμη στη Νέα Ρώμη

Ta μέτρα του Κωνσταντίνου Α’ για την ανόρθωση του Ρωμαϊκού κράτους

1) Ίδρυση Κωνσταντινούπολης

2) Δικαίωμα στους Χριστιανούς να λατρεύουν το Θεό τους

3) Διαχωρισμός πολιτικής-στρατιωτικής εξουσίας

4) Κυκλοφορία χρυσού νομίσματος

à Ίδρυση Κωνσταντινούπολης (324μ.Χ.): μεταφορά της πρωτεύουσας της Ρωμαϊκής    Αυτοκρατορίας από τη Δύση (Ρώμη) στην Ανατολή (Βυζάντιο).

Η επιλογή της θέσης οφείλεται:

1) Στη γεωπολιτική της σημασία (σταυροδρόμι Ασίας, Ευρώπης & Μεσογείου)

2) Στη σπουδαιότητα για το εμπόριο.

Λόγοι ίδρυσης της Κωνσταντινούπολης

1) Η Ανατολή είχε ισχυρή οικονομία και μεγάλο πληθυσμό

2)  Οι Χριστιανοί, στους οποίους στηριζόταν πολιτικά ο Κωνσταντίνος Α΄, ήταν πολυπληθέστεροι στην Ανατολή.

3) Στις πόλεις της Ανατολής είχαν ξεσπάσει πολλές θρησκευτικές συγκρούσεις (κυρίως λόγω των αιρέσεων)

4) Η θέση βοηθούσε στην απόκρουση των εχθρών, Γότθων στο Δούναβη και Περσών στον Ευφράτη.

à Η Κωνσταντινούπολη οικοδομήθηκε  με πρότυπο τη Ρώμη (τείχη, λεωφόροι, πλατεία (forum), έργα τέχνης απ’ όλη την αυτοκρατορία, το Ιερόν Παλάτιον, το κτίριο της Συγκλήτου, δεξαμενές, λουτρά αλλά και εκκλησίες/ 11-05-330 μ.Χ.: εγκαίνια Κων/λης ( ή Νέας Ρώμης)

à Υπήρξε ραγδαία ανάπτυξη πληθυσμού: αρχές 5^ου αιώνα: 150.000 κάτοικοι à μέσα 6^ου αιώνα: 300.000 κάτοικοι τουλάχιστον

à Θρησκευτική πολιτική του Κωνσταντίνου Α’. Ευνόησε τους χριστιανούς διότι πίστευε ότι ο Χριστιανισμός θα ξανάφερνε την ενότητα στο Ρωμαϊκό κράτος. Για αυτό προχώρησε σε ορισμένα μέτρα υπέρ των Χριστιανών , που είναι τα εξής:

1)     Το Χριστόγραμμα στα νομίσματα

2)     Νομοθετικές ρυθμίσεις

3)     Διάταγμα των Μεδιολάνων (313) : εξίσωση Χριστιανών με πιστούς άλλων θρησκειών

4)     Παύση διωγμών (324)

5)     Καταδίκη αιρέσεων με την Οικουμενική Σύνοδο της Νίκαιας (325) που φέρει ειρήνη στην Εκκλησία και την Αυτοκρατορία.

à Ο συγκρητισμός της εποχής, δηλαδή η διαδικασία ανάμειξης και συγχώνευσης στοιχείων από διάφορες θρησκείες επηρέασε και τον Κωνσταντίνο Α’, ο οποίος υποστήριξε το Χριστιανισμό, αν  και ως το τέλος της ζωής του διατήρησε τον τίτλο του pontifex maximus (μεγάλου αρχιερέα) των ειδωλολατρών, βαφτίστηκε χριστιανός τη χρονιά που πέθανε, ενώ παράλληλα είχε προσχωρήσει και στη λατρεία του Μίθρα (θεού των Περσών).

1                                                                                                                         Ζεστασιάς άρωμα

Η ματιά σου φεγγοβολάει στον κήπο της Εδέμ…

Προσηνές και δοτικό βλέμμα.

Η μορφή αέρινη και τρυφερή,

αέναα βηματίζει.

Αναδύουν τα χείλη ζέση και προσμονή.

Αεικίνητα χέρια, ήρεμα, τρυφερά.

Η κούραση σε χαλυβδώνει,

οι άγρυπνες νύχτες σε πεισμώνουν.

Εκπορεύονται τα λόγια αγόγγυστα,

μια μετουσίωση αγγελική.

Τα πέτρινα γκρίζα νέφη υπερπηδάς…

Νιώθεις την αγάπη, την αγαλλίαση, την εξιλέωση.

Η αγαθότητα μέσα από το μόχθο,

η νίκη μέσα από την ταπεινότητα…

Αύγουστος 2017

... για την Αλεξάνδρα