Μιλῶ…(Μ. Αναγνωστάκης)

Μιλῶ γιὰ τὰ τελευταῖα σαλπίσματα τῶν νικημένων στρατιωτῶν

Γιὰ τὰ κουρέλια ἀπὸ τὰ γιορτινά μας φορέματα

Γιὰ τὰ παιδιά μας ποὺ πουλᾶν τσιγάρα στοὺς διαβάτες

Μιλῶ γιὰ τὰ λουλούδια ποὺ μαραθήκανε στοὺς τάφους καὶ τὰ σαπίζει ἡ βροχὴ

Γιὰ τὰ σπίτια ποὺ χάσκουνε δίχως παράθυρα σὰν κρανία ξεδοντιασμένα

Γιὰ τὰ κορίτσια ποὺ ζητιανεύουν δείχνοντας στὰ στήθια τὶς πληγές τους

Μιλῶ γιὰ τὶς ξυπόλυτες μάνες ποὺ σέρνονται στὰ χαλάσματα

Γιὰ τὶς φλεγόμενες πόλεις τὰ σωριασμένα κουφάρια σοὺς δρόμους

Τοὺς μαστρωποὺς ποιητὲς ποὺ τρέμουνε τὶς νύχτες στὰ κατώφλια

Μιλῶ γιὰ τὶς ἀτέλειωτες νύχτες ὅταν τὸ φῶς λιγοστεύει τὰ ξημερώματα

Γιὰ τὰ φορτωμένα καμιόνια καὶ τοὺς βηματισμοὺς στὶς ὑγρὲς πλάκες

Γιὰ τὰ προαύλια τῶν φυλακῶν καὶ γιὰ τὸ δάκρυ τῶν μελλοθανάτων.

Μὰ πιὸ πολὺ μιλῶ γιὰ τοὺς ψαράδες

Π᾿ ἀφήσανε τὰ δίχτυά τους καὶ πήρανε τὰ βήματά Του

Κι ὅταν Αὐτὸς κουράστηκε αὐτοὶ δὲν ξαποστάσαν

Κι ὅταν Αὐτὸς τοὺς πρόδωσε αὐτοὶ δὲν ἀρνηθῆκαν

Κι ὅταν Αὐτὸς δοξάστηκε αὐτοὶ στρέψαν τὰ μάτια

Κι οἱ σύντροφοί τους φτύνανε καὶ τοὺς σταυρῶναν

Κι αὐτοί, γαλήνιοι, τὸ δρόμο παίρνουνε π᾿ ἄκρη δὲν ἔχει

Χωρὶς τὸ βλέμμα τους νὰ σκοτεινιάσει ἢ νὰ λυγίσει

Ὄρθιοι καὶ μόνοι μὲς στὴ φοβερὴ ἐρημία τοῦ πλήθους.

Σαν σήμερα 10 Μαρτίου 1925 γεννιέται στη Θεσσαλονίκη ο Μανώλης Αναγνωστάκης

     

 Ἀναξιοπρεπής στάσις

Υπάρχουν  στιγμές που αναλογίζεσαι

τι είναι ο άνθρωπος…

Ένα έλλογο ον που στοχάζεται

για να ανέλθει την κλίμακα της ζωής;

Μια υπόσταση που αιωρείται στα λίθινα νέφη;

Ή μήπως κάποιος που καταδυναστεύεται  

από χαιρεκακία και εμπάθεια;

Κάποιος που νιώθει ηδονή αντικρίζοντας

τον αδελφό του να βασανίζεται,

να υποφέρει,

να καταποντίζεται…

Είναι μύριες οι σκέψεις…

Μάλλον είναι θέμα αρετής!

Λορέντζος Μαβίλης «Καλλιπάτειρα»

«Ἀρχόντισσα Ροδίτισσα, πῶς μπῆκες; 

Γυναῖκες διώχνει μιὰ συνήθεια ἀρχαία 

ἐδῶθε.» «Ἔχω ἕνα ἀνίψι, τὸν Εὐκλέα, 

τρία ἀδέρφια, γιό, πατέρα, Ὀλυμπιονίκες·

νὰ μὲ ἀφήσετε πρέπει, Ἑλλανοδίκες, 

κι ἐγὼ νὰ καμαρώσω μὲς τὰ ὡραῖα 

κορμιά, ποὺ γιὰ τὸ ἀγρίλι τοῦ Ἡρακλέα 

παλεύουν, θαυμαστὲς ψυχὲς ἀντρίκειες.

Μὲ τὲς ἄλλες γυναῖκες δὲν εἶμ᾿ ὅμοια· 

στὸν αἰῶνα τὸ σόι μου θὰ φαντάζει 

μὲ τῆς ἀντρειᾶς τ᾿ ἀμάραντα προνόμια·

μὲ μάλαμα γραμμένο τὸ δοξάζει 

σὲ ἀστραφτερὸ κατεβατὸ μαρμάρου 

ὕμνος χρυσός, τοῦ ἀθάνατου Πινδάρου.»

1. Ποιο είναι το θεματικό κέντρο του ποιήματος;

2. Ο ποιητής συνέθεσε το έργο του το 1899, δηλ. τρία χρόνια μετά την αναβίωση των Ολυμπιακών Αγώνων στην Αθήνα. Πιστεύετε ότι αυτό το γεγονός ενεργοποίησε την έμπνευση    του Λ. Μαβίλη; Να τεκμηριώσετε την απάντησή σας.

3. Η Ροδίτισσα αρχόντισσα, Καλλιπάτειρα, ήταν κόρη του ολυμπιονίκη Διαγόρα, θεία του ολυμπιονίκη Ευκλέα, αδελφή τριών ολυμπιονικών και μητέρα του ολυμπιονίκη Πεισίδωρου. Η συγγένειά της με τα παραπάνω πρόσωπα την έσωσε από βέβαιο θάνατο; Ναι ή όχι και γιατί; 

     

4. Γιατί στη δεύτερη στροφή οι αθλητές χαρακτηρίζονται από τον ποιητή ως «… θιαμαστές ψυχές αντρίκιες»;

5. Το συγκεκριμένο ποίημα έχει τη μορφή σονέτου, δηλ. έχει σταθερή μορφή που αποτελείται από δύο τετράστιχες και δύο τρίστιχες στροφές. Αποτελείται συνολικά από 14 στίχους με συγκεκριμένα σχήματα ομοιοκαταληξίας (σταυρωτή αββα στις δύο πρώτες στροφές και ποικίλοι συνδυασμοί στις δύο τελευταίες, πλεκτή ή ζευγαρωτή): να εντοπίσετε το προαναφερόμενο μοτίβο στο ποίημα.

6. Να χαρακτηρίσετε – με αιτιολόγηση -  το ύφος  του ποιήματος. 

7. Γιατί η επιλογή της διαλογικής μορφής για την περιγραφή του συγκεκριμένου ιστορικού περιστατικού θεωρείται ιδιαίτερα πετυχημένη;

8. Να αναλύσετε τις  ακόλουθες μεταφορές:

·      «διώχνει μια συνήθεια…»:

·      «τα αμάραντα προνόμια»:

·      «ύμνος χρυσός»:

9. Ποια ήταν τα ήθη της αρχαίας ανδροκρατικής κοινωνίας;

 10.  Στη σύγχρονη εποχή ποια είναι η σχέση της γυναίκας με τον αθλητισμό;

11. «… στον αιώνα το σόι μου θα φαντάζει»: Πώς θα χαρακτηρίζατε τα λόγια αυτά, αν είχαν πραγματικά ειπωθεί από την Καλλιπάτειρα;

12. Να περιγράψετε το ήθος και τη συναισθηματική κατάσταση της Καλλιπάτειρας:  

Πηνελόπη Δέλτα «Πρώτες ενθυμήσεις»

 

1. Το απόσπασμα που διαβάσατε προέρχεται από ένα αυτοβιογραφικό κείμενο. Μπορείτε να σημειώσετε τις συμβάσεις-αρχές του αυτοβιογραφικού λόγου γενικότερα;

2. Σύμφωνα με την εύστοχη διατύπωση του Παν. Μουλλά, αυτοβιογραφούμαι σημαίνει «υπακούω στο παιδί που ζει μέσα μου και που δε λέει να μεγαλώσει». Συμφωνείτε μ’ αυτήν την άποψη; Ναι ή όχι και γιατί;

3. Η εικόνα του πατέρα της αφηγήτριας ποιες δύο αντιθετικές όψεις περικλείει; Η αυτοβιογραφική αφήγηση επιλέγει τελικά μία από τις δύο όψεις ως επικρατέστερη;

4. Ο αυτοβιογραφικός μονόλογος της Δέλτα προβάλλει τελικά την προσωπικότητα και τη συμπεριφορά του πατέρα της ή φανερώνει περισσότερα για το δικό της τραυματισμένο ψυχισμό; Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας.

5. Το περιστατικό με τα στρείδια δείχνει τη σημασία που έχει μια καθημερινή λεπτομέρεια στα μάτια ενός παιδιού; Μπορεί μελλοντικά  κάτι τέτοιο να αποτελέσει ένα κομβικό σημείο στη ζωή του ως ενήλικας;

6. Να σχολιάσετε τη γλώσσα και το ύφος του κειμένου.

7. Μπορείτε να εντοπίσετε τις τεχνικές αφήγησης που χρησιμοποιεί η Πηνελόπη Δέλτα;

8. Να περιγράψετε τις σχέσεις της αφηγήτριας με τον πατέρα και τη μητέρα της. Γενικότερα πώς διαφαίνονται οι σχέσεις γονιών και παιδιών της εποχής των παιδικών χρόνων της Πηνελόπης Δέλτα;

9. Να αντιστοιχίσετε τα δεδομένα της Στήλης Α’ με τα ορθά σχήματα λόγου της Στήλης Β’:

Στήλη Α’	Στήλη Β’
«Τον τρέμαμε»	1. Παρομοίωση
«… μ’ ένα χαμόγελο που πήγαινε ως τ’ αυτιά του…»	2. Ασύνδετο σχήμα
«Θυμούμαι… ένας στρειδάς άνοιγε στρείδια…»	3. Μεταφορά
«Και λάτρεψα τον πατέρα μου σαν κάτι ανώτερο.»	4. Επανάληψη
«Ο πατέρας μου ήταν βίαιος, θυμώδης, αυθαίρετος, κοτζαμπάσης.»	5. Προσωποποίηση
«Θυμούμαι το θαυμασμό … και συνάμα τη βία…»	6.Οπτικοακουστική εικόνα
«Οι μπάτσοι στο πρόσωπο ήταν συχνοί…»	7. Αντίθεση

 

Το σπίτι της Πηνελόπης Δέλτα στην Κηφισιά

Παραδοσιακή και νεότερη ποίηση

Τα ποιητικά έργα της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας εντάσσονται σε δύο βασικές κατηγορίες: την παραδοσιακή και τη νεότερη ποίηση.

Παραδοσιακή ποίηση (αρχές της – 1930)

Τα κυριότερα χαρακτηριστικά της διακρίνονται σε εξωτερικά και εσωτερικά. Συγκεκριμένα:

Εξωτερικά - μορφικά στοιχεία

· Αυστηρή στιχουργική μορφή, δηλ. στροφές με προκαθορισμένο κάθε φορά αριθμό στίχων

· Στίχοι με προκαθορισμένο αριθμό συλλαβών

· Αυστηρά μετρικά σχήματα (π.χ. μέτρο ιαμβικό, τροχαϊκό, αναπαιστικό, δακτυλικό, μεσοτονικό)

· Ομοιοκαταληξία (ζευγαρωτή ααββ/ πλεχτή αβαβ/ σταυρωτή αββα/ ζευγαροπλεχτή ααβγγβ/ μικτή)

· Ρυθμός δηλ. ακουστικό αίσθημα που δημιουργεί και κάποιο αντίστοιχο ευχάριστο συναίσθημα

Εσωτερικά γνωρίσματα

· Καθαρότητα των νοημάτων

· Έλλογη και λυρική διατύπωσή τους, δηλ. υπάρχει λογική αλληλουχία των νοημάτων

· Είδη ποιημάτων που καλλιεργήθηκαν: μπαλάντα, ύμνος, λυρικό τραγούδι, σονέτο, ποιήμα γνωμικό, αφηγηματικό, αλληγορικό…

Νεότερη ποίηση (1930 κ.ε.)

Εξωτερικά – μορφικά γνωρίσματα:

· Ο ελεύθερος στίχος, δεν υπάρχουν δηλ. στροφές με προκαθορισμένο αριθμό στίχων ούτε στίχοι με προκαθορισμένο αριθμό συλλαβών

· Πεζολογική ποιητική μορφή, δηλ. δεν υπάρχει μέτρο ούτε ομοιοκαταληξία

· Αν υπάρχει διάκριση σε στροφικές ενότητες, συνήθως είναι άνισες μεταξύ τους σε έκταση

· Υπάρχουν κάποιες περιπτώσεις ποιημάτων της νεότερης ποίησης που έχουν και μέτρο και ομοιοκαταληξία και στροφές

Εσωτερικά γνωρίσματα

· Συνειρμική εκδίπλωση (=ξετύλιγμα) νοημάτων και συναισθημάτων

· Σκοτεινή διατύπωση

· Ελλειπτικότητα

· Πύκνωση (=οικονομία) του λόγου

Ο ΗΛΙΟΣ (Οδυσσέας Ελύτης)

Τι να σας πω γυναίκες τι να μη σας πω

παρηγοριά κι αλήθεια που να μην ντραπώ.

Μόνο να σας ακούω πότε θλίβομαι

πιάνω τα σκοτεινά στα νέφη κρύβομαι.

Πότε μα το Θεό περηφανεύομαι

βάζω τα κόκκινά μου και πορεύομαι.

[Στα χώματα όπου η ρίζα μ' αφουγκράστηκε

γύρισε τ' άνθος κι από μένα πιάστηκε.

Με το φαρμάκι δένει κόμπο στα κρυφά

το γιατρικό που σώζει κι όλ' η ομορφιά.

Το φως οπού σηκώνω και τον έρωτα

έννοια σας μήτ' εγώ δεν τα 'χω απλέρωτα.

Μέσα μου ρίχνει ο χρόνος ασταμάτητα

του κόσμου όλα τα βρώμικα και τ' άπλυτα.

Κι όσον καιρό κρεμιέμαι πάνω απ' τα νερά

κι όσον περνώ στα μακρινά τα Τάρταρα]

Τυράγνιες ζηλοφθόνιες φόνους παιδεμούς

τ' αλέθω για τους χρόνους τους μελλούμενους.

Τ' αλέθω τα γυρίζω και τα πάω στη γη

που 'δωσε το σκοτάδι φως για να το πιει.

Η συγκλονιστική ζωή και το τραγικό τέλος της Πηνελόπης Δέλτα

Είναι η συγγραφέας που μας κράτησε από το χέρι και μας οδήγησε στη μαγεία στα παιδικά μας χρόνια: Παραμύθι χωρίς όνομα, Τον Καιρό του Βουλγαροκτόνου, Τα μυστικά του Βάλτου. Ομως η Πηνελόπη Δέλτα, αδελφή του Αντώνη Μπενάκη και προγιαγιά του πρώην πρωθυπουργού, Αντώνη Σαμαρά, είχε μια ζωή γοητευτική και δεμένη με την ιστορία του τόπου.

Βαθιά πατριώτισσα έβαλε τέλος στη ζωή της στις 2 Μαίου του 1941, μια μέρα μετά την εισβολή των Γερμανών στην Αθήνα. Γεννήθηκε στην Αλεξάνδρεια το 1874. Εκεί έζησε μέχρι και την εφηβεία, αν και ταξίδευε συχνά με την οικογένειά της στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Σύμφωνα με την καταγραφή της ζωής της στο Ιστορικό Αρχείο του Μουσείου Μπενάκη:

«Το μεγαλοαστικό περιβάλλον στο οποίο μεγάλωσε της παρείχε κάθε δυνατότητα για παιδεία και πνευματική καλλιέργεια, ενώ η αυταρχική ανατροφή, κυρίως της μητέρας της, διαμόρφωσε μία εύθραυστη προσωπικότητα που αρκετές φορές θεωρούσε ως μόνη διέξοδο το θάνατο.

Ο γάμος της με τον επιχειρηματία Στέφανο Δέλτα το 1895 ήταν η λύτρωση από το οικογενειακό περιβάλλον και ταυτόχρονα ο δρόμος για την πνευματική της ανάπτυξη και ωριμότητα. Από το γάμο αυτό απέκτησε τρεις κόρες, τη Σοφία, τη Βιργινία και την Αλεξάνδρα, τις οποίες ανέθρεψε υποδειγματικά.

Το έμφυτο συγγραφικό της ταλέντο εκδηλώθηκε ήδη από την παιδική της ηλικία. Η προσφορά της στην παιδική λογοτεχνία υπήρξε καθοριστική για την εξέλιξη του παιδικού βιβλίου, σε μια εποχή που το είδος του εξέλιπε. Τα έργα της, εμπνευσμένα κυρίως από τα εθνικά ιστορικά γεγονότα, γαλούχησαν πολλές γενιές ελληνοπαίδων και παραμένουν επίκαιρα μέχρι τις μέρες μας. Ανεξίτηλα στις παιδικές μας μνήμες έχουν μείνει τα «Παραμύθι χωρίς όνομα», «Τον Καιρό του Βουλγαροκτόνου», «Τα Μυστικά του Βάλτου», «Ο Μάγκας», και το πλέον αγαπητό, «Ο Τρελαντώνης», διήγημα για τον αδελφό της, Αντώνη Μπενάκη. Είχε γίνει μέλος σε πολλά επιστημονικά σωματεία και εταιρείες, συμβάλλοντας με κάθε μέσο στην προώθηση των γραμμάτων και του πολιτισμού.

Μεγάλη θεωρείται και η συμβολή της στη συγκέντρωση προφορικών πηγών της σύγχρονης ιστορίας. Ξεκινώντας με τις καταγραφές των απομνημονευμάτων των μακεδονομάχων, οι οποίες αποτελούν σήμερα πολύτιμες ιστορικές πηγές, κατόρθωσε να συλλέξει προφορικές μαρτυρίες και διηγήσεις για τα πιο σημαντικά, πολιτικά και πολεμικά, γεγονότα του καιρού της. Η ευαισθησία της στα εθνικά θέματα και η οικογενειακή της παράδοση δεν την άφηναν αμέτοχη στις δύσκολες στιγμές της χώρας. Το 1918 πήρε μέρος σε δύο αποστολές στην Ανατολική Μακεδονία για να βοηθήσει παλινοστούντες ομήρους από τη Βουλγαρία. Την ίδια ευαισθησία έδειξε κατά τη Μικρασιατική καταστροφή και τον Ελληνοϊταλικό πόλεμο του 1940.»

Ο καταδικασμένος έρωτας με τον Ιωνα Δραγούμη

Το 1905 η Πηνελόπη Δέλτα γνώρισε τον Ίωνα Δραγούμη σε μια δεξίωση στην Αλεξάνδρεια και η έλξη μεταξύ τους υπήρξε αστραπιαία. Η Δέλτα ήταν ακόμη παντρεμένη και προσπάθησε να καταπνίξει τον έρωτα της, Δεν ήθελε να δημιουργήσει στην πράξη ένα «δεσμό» προτού χωρίσει με τον σύζυγό της. Αποφασίζοντας να είναι ειλικρινής μαζί του, του εξομολογήθηκε τον έρωτά της για τον Δραγούμη. Η ενέργειά της αυτή δυστυχώς δεν βοήθησε την κατάσταση: δεν κατάφερε να εξασφαλίσει ένα διαζύγιο και οδηγήθηκε σε αδιέξοδο. Η σκέψη και η απόπειρα της αυτοκτονίας εμφανιζόταν συχνά ως η μόνη λύση. Του έγραφε σε μια επιστολή:

«Μένω ακόμη ένα χρόνο, σου το έγραψα· αν με θέλεις ύστερα, αν δεν αλλάξεις, Ιων μου, αν θέλεις τότε, πάρε με... Και τώρα όμως αν με ήθελες δεν θα μπορούσα να σου πω πια όχι· τώρα δεν ξέρω πια τι θα πει τιμή και λόγος και όρκος· ξέρω πως στον κόσμο κάπου ζεις εσύ, πως μ' αγαπάς ακόμη, πως εσύ μπορείς να γίνεις δικός μου όποταν σε φωνάξω. Ιων μου, δεν σε φωνάζω· μα αν με θελήσεις ποτέ, ξέρεις πού είμαι· σε περιμένω πάντα και σ' αγαπώ σαν Μήδεια, είσαι το μόνο δίλημμα που ζει μέσα μου με φρικτή ένταση· τ' άλλα όλα πέθαναν, η αγάπη σου τα σκότωσε! Μη με φοβηθείς· αγαπώ άγρια, μα αγαπώ με φοβερή tendresse το χλωμό παιδί που με φίλησε στο στόμα εκεί στα πεύκα. Ιων μου, θα πεις πως είμαι τρελή, και το ξέρω, μα όπως εκείνο το βράδυ, που πρώτη φορά με ξανάβλεπες, ύστερα από την πρώτη απόπειρα, ήσουν "τρελός για μένα", έτσι κι εγώ είμαι τρελή για σένα... Και μεθώ και δεν ξέρω πια να λογαριάσω τι θα πει "τιμή" και "λόγος". Ξέρω μόνο πως σ' αγαπώ, τ' ακούς, Ιων; σ' αγαπώ άγρια και θέλω την αγκαλιά σου και το στόμα σου που φιλεί φρικτά, σε θέλω όλον, όλον, δικό μου για πάντα, και πονώ αλύπητα και ανυπόφορα, και μ' έρχεται να φύγω απόψε, πριν από το γράμμα μου, να μη σου μιλήσω πια, να μη σου γράψω "σ' αγαπώ", μόνο να έλθω εκεί, να ορμήσω στο σπίτι σου, να χυθώ στο λαιμό σου, και χωρίς λέξη, να πνίξω την αναπνοή σου, φιλώντας σε στο στόμα, ως που να κλείσεις τα μάτια σου και να πέσει το κεφάλι σου στον ώμο μου, χλωμό και αποκαμωμένο, μισοπεθαμένο από συγκίνηση και πόνο και χαρά που σκοτώνει. Το ξέρω πως είμαι τρελή· μα η αγάπη κάποιον τρελαίνει...» (27 Ιουλίου 1906).

Φωτογραφίες: Ιστορικό Αρχείο Μουσείο Μπενάκη

http://www.iefimerida.gr/