Η συγκλονιστική ζωή και το τραγικό τέλος της Πηνελόπης Δέλτα

Είναι η συγγραφέας που μας κράτησε από το χέρι και μας οδήγησε στη μαγεία στα παιδικά μας χρόνια: Παραμύθι χωρίς όνομα, Τον Καιρό του Βουλγαροκτόνου, Τα μυστικά του Βάλτου. Ομως η Πηνελόπη Δέλτα, αδελφή του Αντώνη Μπενάκη και προγιαγιά του πρώην πρωθυπουργού, Αντώνη Σαμαρά, είχε μια ζωή γοητευτική και δεμένη με την ιστορία του τόπου.

Βαθιά πατριώτισσα έβαλε τέλος στη ζωή της στις 2 Μαίου του 1941, μια μέρα μετά την εισβολή των Γερμανών στην Αθήνα. Γεννήθηκε στην Αλεξάνδρεια το 1874. Εκεί έζησε μέχρι και την εφηβεία, αν και ταξίδευε συχνά με την οικογένειά της στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Σύμφωνα με την καταγραφή της ζωής της στο Ιστορικό Αρχείο του Μουσείου Μπενάκη:

«Το μεγαλοαστικό περιβάλλον στο οποίο μεγάλωσε της παρείχε κάθε δυνατότητα για παιδεία και πνευματική καλλιέργεια, ενώ η αυταρχική ανατροφή, κυρίως της μητέρας της, διαμόρφωσε μία εύθραυστη προσωπικότητα που αρκετές φορές θεωρούσε ως μόνη διέξοδο το θάνατο.

Ο γάμος της με τον επιχειρηματία Στέφανο Δέλτα το 1895 ήταν η λύτρωση από το οικογενειακό περιβάλλον και ταυτόχρονα ο δρόμος για την πνευματική της ανάπτυξη και ωριμότητα. Από το γάμο αυτό απέκτησε τρεις κόρες, τη Σοφία, τη Βιργινία και την Αλεξάνδρα, τις οποίες ανέθρεψε υποδειγματικά.

Το έμφυτο συγγραφικό της ταλέντο εκδηλώθηκε ήδη από την παιδική της ηλικία. Η προσφορά της στην παιδική λογοτεχνία υπήρξε καθοριστική για την εξέλιξη του παιδικού βιβλίου, σε μια εποχή που το είδος του εξέλιπε. Τα έργα της, εμπνευσμένα κυρίως από τα εθνικά ιστορικά γεγονότα, γαλούχησαν πολλές γενιές ελληνοπαίδων και παραμένουν επίκαιρα μέχρι τις μέρες μας. Ανεξίτηλα στις παιδικές μας μνήμες έχουν μείνει τα «Παραμύθι χωρίς όνομα», «Τον Καιρό του Βουλγαροκτόνου», «Τα Μυστικά του Βάλτου», «Ο Μάγκας», και το πλέον αγαπητό, «Ο Τρελαντώνης», διήγημα για τον αδελφό της, Αντώνη Μπενάκη. Είχε γίνει μέλος σε πολλά επιστημονικά σωματεία και εταιρείες, συμβάλλοντας με κάθε μέσο στην προώθηση των γραμμάτων και του πολιτισμού.

Μεγάλη θεωρείται και η συμβολή της στη συγκέντρωση προφορικών πηγών της σύγχρονης ιστορίας. Ξεκινώντας με τις καταγραφές των απομνημονευμάτων των μακεδονομάχων, οι οποίες αποτελούν σήμερα πολύτιμες ιστορικές πηγές, κατόρθωσε να συλλέξει προφορικές μαρτυρίες και διηγήσεις για τα πιο σημαντικά, πολιτικά και πολεμικά, γεγονότα του καιρού της. Η ευαισθησία της στα εθνικά θέματα και η οικογενειακή της παράδοση δεν την άφηναν αμέτοχη στις δύσκολες στιγμές της χώρας. Το 1918 πήρε μέρος σε δύο αποστολές στην Ανατολική Μακεδονία για να βοηθήσει παλινοστούντες ομήρους από τη Βουλγαρία. Την ίδια ευαισθησία έδειξε κατά τη Μικρασιατική καταστροφή και τον Ελληνοϊταλικό πόλεμο του 1940.»

Ο καταδικασμένος έρωτας με τον Ιωνα Δραγούμη

Το 1905 η Πηνελόπη Δέλτα γνώρισε τον Ίωνα Δραγούμη σε μια δεξίωση στην Αλεξάνδρεια και η έλξη μεταξύ τους υπήρξε αστραπιαία. Η Δέλτα ήταν ακόμη παντρεμένη και προσπάθησε να καταπνίξει τον έρωτα της, Δεν ήθελε να δημιουργήσει στην πράξη ένα «δεσμό» προτού χωρίσει με τον σύζυγό της. Αποφασίζοντας να είναι ειλικρινής μαζί του, του εξομολογήθηκε τον έρωτά της για τον Δραγούμη. Η ενέργειά της αυτή δυστυχώς δεν βοήθησε την κατάσταση: δεν κατάφερε να εξασφαλίσει ένα διαζύγιο και οδηγήθηκε σε αδιέξοδο. Η σκέψη και η απόπειρα της αυτοκτονίας εμφανιζόταν συχνά ως η μόνη λύση. Του έγραφε σε μια επιστολή:

«Μένω ακόμη ένα χρόνο, σου το έγραψα· αν με θέλεις ύστερα, αν δεν αλλάξεις, Ιων μου, αν θέλεις τότε, πάρε με... Και τώρα όμως αν με ήθελες δεν θα μπορούσα να σου πω πια όχι· τώρα δεν ξέρω πια τι θα πει τιμή και λόγος και όρκος· ξέρω πως στον κόσμο κάπου ζεις εσύ, πως μ' αγαπάς ακόμη, πως εσύ μπορείς να γίνεις δικός μου όποταν σε φωνάξω. Ιων μου, δεν σε φωνάζω· μα αν με θελήσεις ποτέ, ξέρεις πού είμαι· σε περιμένω πάντα και σ' αγαπώ σαν Μήδεια, είσαι το μόνο δίλημμα που ζει μέσα μου με φρικτή ένταση· τ' άλλα όλα πέθαναν, η αγάπη σου τα σκότωσε! Μη με φοβηθείς· αγαπώ άγρια, μα αγαπώ με φοβερή tendresse το χλωμό παιδί που με φίλησε στο στόμα εκεί στα πεύκα. Ιων μου, θα πεις πως είμαι τρελή, και το ξέρω, μα όπως εκείνο το βράδυ, που πρώτη φορά με ξανάβλεπες, ύστερα από την πρώτη απόπειρα, ήσουν "τρελός για μένα", έτσι κι εγώ είμαι τρελή για σένα... Και μεθώ και δεν ξέρω πια να λογαριάσω τι θα πει "τιμή" και "λόγος". Ξέρω μόνο πως σ' αγαπώ, τ' ακούς, Ιων; σ' αγαπώ άγρια και θέλω την αγκαλιά σου και το στόμα σου που φιλεί φρικτά, σε θέλω όλον, όλον, δικό μου για πάντα, και πονώ αλύπητα και ανυπόφορα, και μ' έρχεται να φύγω απόψε, πριν από το γράμμα μου, να μη σου μιλήσω πια, να μη σου γράψω "σ' αγαπώ", μόνο να έλθω εκεί, να ορμήσω στο σπίτι σου, να χυθώ στο λαιμό σου, και χωρίς λέξη, να πνίξω την αναπνοή σου, φιλώντας σε στο στόμα, ως που να κλείσεις τα μάτια σου και να πέσει το κεφάλι σου στον ώμο μου, χλωμό και αποκαμωμένο, μισοπεθαμένο από συγκίνηση και πόνο και χαρά που σκοτώνει. Το ξέρω πως είμαι τρελή· μα η αγάπη κάποιον τρελαίνει...» (27 Ιουλίου 1906).

Φωτογραφίες: Ιστορικό Αρχείο Μουσείο Μπενάκη

http://www.iefimerida.gr/

Ανδρέας Λασκαράτος  «Ο κακός μαθητής»

1. Να διακρίνετε το απόσπασμα σε τρεις νοηματικές ενότητες και να γράψετε έναν πλαγιότιτλο για την καθεμία.

2. Να εντοπίσετε τα βασικά χαρακτηριστικά του αφηγηματικού είδους των «χαρακτήρων» στο οποίο διακρίθηκε ο Κεφαλλονίτης συγγραφέας, Ανδρέας Λασκαράτος.

3. Ο κακός μαθητής προσπαθεί διαρκώς να διευκολύνει τη ζωή του, μην τηρώντας τις υποχρεώσεις του. Να εντοπίσετε τα σημεία του κειμένου που δηλώνουν αυτήν την στάση.

4. Πώς αντιμετωπίζει το κοινωνικό σύνολο τον απαίδευτο άνθρωπο κατά την παλαιότερη αλλά και τη σύγχρονη εποχή;

5. Να συγκρίνετε τη μαθητική ζωή της παλιάς και της νεότερης εποχής.

6. Να περιγράψετε τη γλώσσα και το ύφος του αποσπάσματος.

7. Πιστεύετε ότι ο εκπαιδευτικός –ο δάσκαλος εν γένει- θα μπορούσε να κάνει κάτι για να προσεγγίσει τους "κακούς" μαθητές και να τους ενεργοποιήσει το ενδιαφέρον για μάθηση; 

Διονύσιος Σολωμός «Ελεύθεροι Πολιορκημένοι»

   1.Στο πρώτο απόσπασμα του Β΄ Σχεδιάσματος με ποιες δύο εικόνες επιτυγχάνει ο ποιητής να δείξει τη νεκρική σιγή που επικρατεί στο στρατόπεδο των πολιορκημένων Μεσολογγιτών;

   2.Να εντοπίσετε το σχήμα λόγου που χρησιμοποιείται στον 1^ο στίχο («Άκρα του τάφου σιωπή στον κάμπο βασιλεύει»)

   3.Να αναλύσετε το ομοιοτέλευτο και την παρήχηση στο 2^ο στίχο του πρώτου αποσπάσματος («λαλεί πουλί, παίρνει σπυρί…»).

   4.Τι προσωποποιεί ο Σουλιώτης στο στίχο 5 (1^ο απόσπασμα) και γιατί;

   5.Στο πρώτο και το δεύτερο απόσπασμα δίνεται μια εντελώς διαφορετική εικόνα της φύσης. Διαβάστε προσεκτικά τους σχετικούς στίχους και προσπαθήστε να εξηγήσετε την πλήρη διαφοροποίησή τους.

   6.Στο 2^ο απόσπασμα να εντοπίσετε τις λυρικές περιγραφές και τις λεπτομέρειες που αναδεικνύουν το γλυκό ζωικό αναβρασμό (ακόμα και στις αμελητέες υπάρξεις και τη νεκρή φύση). 

   7.Να εντοπίσετε και να παρουσιάσετε τον εσωτερικό διχασμό των πολιορκημένων στο 2^ο απόσπασμα:

   8.«Όποιος πεθαίνει σήμερα χίλιες φορές πεθαίνει»: με ποιο τρόπο αναδεικνύεται η δραματική εσωτερική σύγκρουση που οδηγεί τελικά τους Μεσολογγίτες στην ηρωική έξοδο, παρά τη φαινομενική χαλαρότητα της ψυχής που διαβλέπει εδώ ο ποιητής;

   9.Να σχολιάσετε τη γλώσσα, το ύφος και τη μορφή της ομοιοκαταληξίας των αποσπασμάτων. 

   10.Πώς εκδηλώνεται ο πειρασμός στα ποιήματα του Σολωμού και του Καρυωτάκη; Συγκρίνετε πώς αντιμετωπίζει ο κάθε ποιητής το ηθικό δίλημμα των ηρώων του.

Μέρα τ' Απρίλη.
Πράσινο λάμπος,
γελούσε ο κάμπος
με το τριφύλλι.

Ως την εφίλει
το πρωινό θάμπος,
η φύση σάμπως
γλυκά να ομίλει.

Εκελαδούσαν
πουλιά, πετώντας
όλο πιο πάνω.

Τ' άνθη ευωδιούσαν.
Κι είπε απορώντας:
«Πώς να πεθάνω;»

Κ.Γ. Καρυωτάκης, «Διάκος», Ελεγεία και σάτιρες (1927)

ΓΙΑΝΝΗΣ ΜΑΚΡΥΓΙΑΝΝΗΣ «ΑΠΟΜΝΗΜΟΝΕΥΜΑΤΑ»

1.Να αποδώσετε έναν πλαγιότιτλο σε καθεμιά από τις πέντε ενότητες του αποσπάσματος:

2.Γιατί από την εισαγωγή των απομνημονευμάτων του ο Μακρυγιάννης προσδιορίζει ακριβώς το χρόνο σύνθεσης του έργου του;

3.Στην πρώτη ενότητα προβάλλονται οι λόγοι που οδήγησαν το Μακρυγιάννη στη συγγραφή των απομνημονευμάτων του. Να τους εντοπίσετε και να τους καταγράψετε. 

4.Γιατί ο Μακρυγιάννης φέρνει το συγγραφικό του εαυτό σε αντίθεση με τους «μεγάλους άντρες και σοφούς της κοινωνίας»; Τι θέλει να πετύχει;

5.Γιατί η τιμιότητα της διαγωγής και της κοινωνικής συμπεριφοράς του Μακρυγιάννη προτείνεται ως τεκμήριο της αξιοπιστίας του; (2^η ενότ. «Αν είμαι τίμιος άνθρωπος, θέλω γράψει την αλήθεια») 

6.Ποια είναι, σύμφωνα με το συγγραφέα, τα τρία θεμελιώδη ανθρώπινα ιδεώδη; Συμφωνείτε ή όχι με αυτήν την  αντίληψη;

7.Ποιους καταγγέλλει ο στρατηγός Μακρυγιάννης και ποιες κατηγορίες εξαπολύει εναντίον τους; Νιώθετε πως βρισκόμαστε σ’ ένα πεδίο εμφύλιας διαμάχης, όπου καταβάλλονται προσπάθειες για οριστικό ξεκαθάρισμα εκκρεμοτήτων και λογαριασμών;

8.«Ότι κρικέλα δεν έχει η γης να την πάρει κανείς εις την πλάτην του.» Πώς καταλαβαίνετε αυτή τη φράση του Μακρυγιάννη;

9. «Κατοικίσαμεν τους κατοίκους μέσα στα σπήλαια και ζούνε με τα θερία, και ‘ρημώσαμε τους τόπους και εγίναμε η παραλυσία του κόσμου». Σε τι αναφέρεται αυτή η πρόταση;

      10. Να περιγράψετε τη γλώσσα και το ύφος του συγγραφέα. 

ΡΗΓΑΣ ΒΕΛΕΣΤΙΝΛΗΣ «ΘΟΥΡΙΟΣ»

 

1. Να αποδώσετε έναν πλαγιότιτλο σε καθεμιά από τις τέσσερις ενότητες του αποσπάσματος:

2. Ποιος είναι ο χαρακτήρας του Θούριου και ποιος ο σκοπός συγγραφής του;

3. Ποια συναισθήματα θέλει να εκφράσει ο Ρήγας με τη φράση «Ως πότε» και γιατί αποκαλεί τους συμπατριώτες του «παλικάρια»; 

4. Σε ποιους στίχους του ποιήματος συμπυκνώνεται ολόκληρο το νόημα του ύμνου;

5. Στη δεύτερη ενότητα να εντοπίσετε και να παρουσιάσετε  την ιεραρχική κλιμάκωση των δεινών των υπόδουλων Ελλήνων: 

6. Να  χαρακτηρίσετε τη γλώσσα και το ύφος του Θούριου: Ποιες οι συμβουλές του Ρήγα στους υπόδουλους στην τρίτη ενότητα;

7. Να εντοπίσετε στονΎμνο μια μεταφορά, μια σύγκριση-αντίθεση, μια μετωνυμία, μια υπερβολή και μια προσωποποίηση.

8. Να συγκρίνετε το περιεχόμενο του Όρκου που ενσωματώνει στο Θούριο ο Ρήγας, με τον όρκο της Φιλικής Εταιρείας. Να βρείτε τα βασικά κοινά σημεία και να επισημάνετε τις διαφορές τους:

   «Τέλος πάντων ορκίζομαι εις σε, ω ιερά πλην τρισάθλια πατρίς, ορκίζομαι εις τοὺς πολυχρονίους βασάνους Σου, ορκίζομαι εις τα πικρά δάκρυα, τα ὁποῖα τόσους αιώνας ἔχυσαν και χύνουν τα ταλαίπωρα τέκνα Σου, εἰς τὰ ἴδιά μου δάκρυα, χυνόμενα κατά ταύτην την στιγμήν, καὶ εἰς τὴν μέλλουσα ἐλευθερίαν τῶν ομογενών μου, ὅτι αφιερώνομαι ὅλως εἰς Σέ. Εἰς τὸ εξής Σὺ θέλεις εἶσαι ἡ αἰτία καὶ ὁ σκοπὸς τῶν διαλογισμών μου. Τὸ όνομα Σου ὁ ὁδηγὸς τῶν πράξεών μου και ἡ ευτυχία Σου ἡ ανταμοιβή τῶν κόπων μου….»

ΒΙΤΣΕΝΤΖΟΣ ΚΟΡΝΑΡΟΣ  «ΕΡΩΤΟΚΡΙΤΟΣ»

 

1.    Να αποδώσετε έναν πλαγιότιτλο στις τέσσερις ενότητες του αποσπάσματος:

2.    Γιατί ο Πεζόστρατος χρησιμοποιεί πολλά «ξόμπλια» και παραβολές πριν μιλήσει στο βασιλιά για το προξενιό;

3.     Γιατί είναι δύσκολο το εγχείρημα που έχει αναλάβει ο Πεζόστρατος για χάρη του γιου του;  

4.    Ποια είναι η αντίδραση του βασιλιά στα λόγια του Πεζόστρατου και πού οφείλεται;

5.    Ποιες διαταγές έδωσε ο Ηράκλης στον Πεζόστρατο; Τι πιστεύει ότι θα πετύχει ο βασιλιάς με τον  εξορισμό του  Ερωτόκριτου;  

6.    Να  χαρακτηρίσετε τη γλώσσα και το ύφος του αποσπάσματος:

7.    Ποιος είναι ο ρόλος του ποιητή;

8.    Να   εντοπίσετε  στο    απόσπασμα    μια   μεταφορά, μια    σύγκριση-αντίθεση,  μια   επανάληψη, μια παρήχηση του «α», μια προσωποποίηση  και μια εικόνα.

 

9.    Ποια είναι η προσωπική σας άποψη για τους γάμους από προξενιά;