Θάλασσα

Ορισμός: η υδάτινη αλμυρή έκταση που καλύπτει το μεγαλύτερο μέρος της επιφάνειας της γης.

Ετυμολογία: πρόκειται για αρχαία λέξη, αγνώστου ετύμου, πιθανώς συνδεδεμένης με τη μακεδονική ιδιωματική λέξη «δαλάγχαν» και είναι προελληνική. Το θέμα mar- «θάλασσα» (από όπου λατιν. Μare, γαλλ. Μer, ιρλ. Muir, γερμ. Meer κ.α.) δεν απαντά στην Ελληνική, όπου αντιθέτως χρησιμοποιείται με γενική σημασία η λέξη θάλασσα και οι ποιητικές ἃλς, πόντος και πέλαγος.

Συνώνυμα: 

α) ωκεανός: μεγαλύτερη υδάτινη επιφάνεια από τη θάλασσα, τόση που να χωρίζει ηπείρους μεταξύ τους (π.χ. Ατλαντικός ωκεανός).

β) πέλαγος: ανοιχτή θάλασσα, μικρότερη συνήθως από αυτήν που δηλώνει η λέξη θάλασσα (π.χ. Αιγαίο πέλαγος)

γ) πόντος: αρχικά σήμαινε «θαλάσσιο πέρασμα» (λατ. pons/ pontis= γέφυρα). Σήμερα θεωρείται η κλειστή διαπλεύσιμη θάλασσα (π.χ. Εύξεινος Πόντος) ή θαλάσσια δίοδος (π.χ. Ελλήσποντος).

δ) (αι)γιαλός: η παράπλευρη προς την ακτή θάλασσα, τ’ αβαθή νερά όπου παραπλέουν μικρότερα σκάφη.

Θάλασσα - ἃλς: η αρχαία λέξη «ἃλς» σήμαινε τη θάλασσα όπως τη βλέπει κάποιος από μακριά – ιδίως στον Όμηρο. Η λέξη θάλασσα επηρέασε αναλογικά το γένος της λέξης ἃλς, που ως θηλυκό (ἡ ἃλς) δήλωνε τη θάλασσα ενώ ως αρσενικό (ὁ ἃλς) το αλάτι.

·  «Ψαρεύοντας έρχεται η θάλασσα»

·  «Πρόσεχε να προφέρεις καθαρά τη λέξη θάλασσα έτσι που να γυαλίσουν μέσα της όλα τα δελφίνια. Κι η ερημιά πολλή που να χωρά ο θεός»

·  «Έχοντας ερωτευτεί και κατοικήσει αιώνες μες στη θάλασσα, έμαθα γραφή και ανάγνωση.»[Οδυσσέας Ελύτης ( 1911-1996 , Ποιητής, Νόμπελ 1979)]

·  «Τα μυστικά της θάλασσας ξεχνιούνται στο ακρογιάλι»[Γιώργος Σεφέρης ( 1900-1971 , Έλληνας ποιητής, Νόμπελ 1963)]

Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας (Γ. Μπαμπινιώτη)

Φράσεις από τα Αρχαία Ελληνικά που χρησιμοποιούμε σήμερα

Αναδημοσίευση από: Πυγμή | Εικόνα: Πλωτίνος

Απάντηση στους ισχυρισμούς κάποιων ότι η νεοελληνική γλώσσα δεν έχει καμία σχέση με τα αρχαία ελληνικά δίνει η ίδια η γλώσσα. Πέρα από τον τεράστιο όγκο λέξεων που συνεχίζει να χαρακτηρίζει τον λόγο μας, υπάρχουν και πολλές φράσεις…

Δείτε μερικές από αυτές:

Αιδώς Αργείοι: όταν θέλουμε να καταδείξουμε αισθήματα ντροπής αναφερόμενοι σε κάποιον άλλο. Ειπώθηκε από τον Αίαντα (σε έντονο ύφος) προς τους Αργείους κατά τη διάρκεια του Τρωικού πολέμου, με σκοπό να τους ανυψώσει το ηθικό όταν ο Αχιλλέας αποχώρησε από τη μάχη. (Ομήρου Ιλιάδα – Ε 787)

Αντίπαλον δέος: όταν αναφερόμαστε σε ισχυρό αντίπαλο. (Θουκυδίδης – Γ 11)

Από μηχανής θεός: μη αναμενόμενη βοήθεια –λύση –συνδρομή σε κάποιο πρόβλημα ή δύσκολη κατάσταση. Προέρχεται από θεατρικό τέχνασμα στην αρχαία Ελλάδα που χρησιμοποιούσαν οι τραγικοί ποιητές όταν ήθελαν να δώσουν διέξοδο στη πλοκή του έργου και στο οποίο κατά τη διάρκεια της παράστασης εμφανιζόταν ένας Θεός επάνω σε εναέρια κατασκευή (γερανός).

Αρχή άνδρα δείκνυσι: η εξουσία δείχνει το ποιόν του ανθρώπου -δώσε του αξιώματα, για να δεις ποιος είναι. (Σοφοκλής, Αντιγόνη 62)

Ασκός του Αιόλου: σε περιπτώσεις επικείμενων δεινών – καταστροφών. Ο Αίολος έδωσε έναν ασκό στον Οδυσσέα ο οποίος περιείχε ανέμους. Όταν λοιπόν οι σύντροφοι του Οδυσσέα άνοιξαν τον ασκό, απελευθερώθηκαν οι άνεμοι και παρέσυραν το πλοίο στο νησί των Λαιστρυγόνων. (Ομήρου Οδύσσεια Κ 1-56)

Αχίλλειος πτέρνα: αδύνατο σημείο. Η φράση προέρχεται από το μύθο του Αχιλλέα, σύμφωνα με τον οποίο, όταν τον βύθιζε στο αθάνατο νερό η μητέρα του, επειδή τον κρατούσε από τη φτέρνα, στο συγκεκριμένο σημείο του σώματός του παρέμεινε θνητός.

Βίος αβίωτος: ζωή ανυπόφορη. (Χίλων Ο Λακεδαιμόνιος)

Γαία πυρί μειχθήτω: χώμα και φωτιά ας αναμιχθούν - δηλώνει πλήρη αδιαφορία για τις όποιες εξελίξεις, ζαμανφουτισμό.

Γη και ύδωρ: υποδηλώνει περιπτώσεις υποταγής, πλήρους υποχώρησης, παράδοσης άνευ όρων. Η φράση προέρχεται από τον Ηρόδοτο, σύμφωνα με τον οποίο οι Πέρσες απεσταλμένοι ζήτησαν από τους Σπαρτιάτες γη και ύδωρ σε ένδειξη υποταγής. (Ηροδότου Ιστορία V 17-18)

Γόρδιος δεσμός: αναφέρεται σε περιπτώσεις δύσκολων προβλημάτων (άλυτων). Η φράση λέγεται σε περιπτώσεις δύσκολων καταστάσεων, όπως αυτή που αντιμετώπισε ο Μέγας Αλέξανδρος, όταν προσπάθησε να λύσει ένα πολύπλοκο κόμπο, το «γόρδιο δεσμό» τον οποίον σύμφωνα με τον χρησμό όποιος τον έλυνε θα γινόταν κυρίαρχος της Ασίας. (Αρριαννού 11 3)

Δαμόκλειος σπάθη: απειλητικές καταστάσεις. Η φράση προέρχεται από επεισόδιο που συνέβη μεταξύ του τυράννου των Συρακουσών Διονυσίου και του Δαμοκλή, ενός αυλικού κόλακα, όταν ο πρώτος θέλοντας να δείξει στο Δαμοκλή πόσο επικίνδυνο ήταν το αξίωμα του τυράννου τον έβαλε να καθίσει στο θρόνο, ενώ από πάνω του κρεμόταν ξίφος σε μια τρίχα αλόγου.

Δούρειος Ίππος: αναφέρεται σε περιπτώσεις δολιότητας, ή δώρων τα οποία υποκρύπτουν δόλο. Η φράση προέρχεται από τον Όμηρο και αναφέρεται κατά την περίοδο των Τρωικών πολέμων, τότε που οι Έλληνες, ενώ χάρισαν στους Τρώες ξύλινο άλογο μεγάλων διαστάσεων ως αφιέρωμα στους Θεούς, στο εσωτερικό του ήταν κρυμμένοι ο Οδυσσέας με τους συντρόφους του, οι οποίοι άνοιξαν τις πύλες της Τροίας στους υπόλοιπους Έλληνες. (Ομήρου Οδύσσεια λ 529)

Δρακόντεια μέτρα: αναφέρεται σε περιπτώσεις λήψης αυστηρών – σκληρών μέτρων. Η φράση προέρχεται από τον Δράκοντα (7ος αιώνας π.Χ.) αρχαίο νομοθέτη των Αθηνών, ο οποίος ήταν γνωστός για τους αυστηρούς και σκληρούς νόμους που επέβαλε.

Eξ απαλών ονύχων: αναφέρεται στη νηπιακή ηλικία κυριολεκτικά ή σε παλαιότερη χρονική περίοδο μεταφορικά. Η φράση χρησιμοποιείται για να προσδιορίσει τη νηπιακή ηλικία κατά την οποία ο άνθρωπος έχει μαλακά νύχια.

Έπεα πτερόεντα: αερολογίες, αβάσιμα επιχειρήματα. Ομηρική έκφραση βασισμένη στην αντίληψη ότι τα λόγια όταν εκστομίζονται τα παίρνει ο αέρας. (Ομήρου Ιλιάδα Α 201)

Επί ξυρού ακμής: στην κόψη του ξυραφιού, σε πολύ κρίσιμη κατάσταση, σε κρίσιμο σημείο. Ομηρική φράση η οποία ειπώθηκε από το Νέστορα στο Διομήδη στην προσπάθειά του να τον παροτρύνει για συμμετοχή στον πόλεμο εναντίον των Τρώων. (Ομήρου Ιλιάδα Κ 173)

Εκατόμβη: Θυσία με πολλά θύματα, μεγάλη απώλεια. Εκατόμβη στην αρχαία Ελλάδα ονόμαζαν την θυσία κατά την οποία γινόταν προσφορά από εκατό βόδια στους θεούς. (Ομήρου Ιλιάδα Α 65)

Ες αύριον τα σπουδαία: Αργότερα θα ασχοληθούμε με τα σοβαρά ζητήματα, αναβολή. Τη φράση είπε ο Θηβαίος Αρχίας, όταν έλαβε το γράμμα που τον προειδοποιούσε ότι κινδυνεύει από τον Πελοπίδα. (Πλουτάρχου Πελοπ. 10)

Ή ταν ή επί τας: Ή θα την φέρεις νικητής (ασπίδα) ή θα σε φέρουν επάνω της νεκρό - ή θα επιτύχουμε, ή θα αποτύχουμε. Τη φράση έλεγαν οι Σπαρτιάτισσες μητέρες στα παιδιά τους, όταν τους έδιναν την ασπίδα για τον πόλεμο. (Πλουτάρχου Λακεδαιμ. Αποφθ.16)

Ήξεις αφήξεις: Λέγεται όταν κάποιος αλλάζει συνεχώς γνώμη. Η φράση προέρχεται από το χρησμό του μαντείου των Δελφών «ήξεις αφήξεις ουκ εν πολέμω θνήξεις». Η θέση του κόμματος πριν ή μετά το αρνητικό μόριο "ουκ", καθορίζει και τη σημασία του χρησμού.

Κέρβερος: Σκληρός, ανυποχώρητος. Προέρχεται από το ομώνυμο τέρας που φύλαγε τον Άδη και δεν επέτρεπε την είσοδο.

Κέρας Αμαλθείας: Παραπέμπει σε πλούτο – αφθονία υλικών αγαθών. Η φράση προέρχεται από περιστατικό όπου η Αμάλθεια έτρεφε τον μικρό Δία με κέρατο κατσίκας γεμάτο γάλα και μέλι.

Κόπρος του Αυγείου: Συγκεντρωμένες ατασθαλίες – καταστάσεις οι οποίες δύσκολα διορθώνονται. Η φράση προέρχεται από άθλο του Ηρακλή, κατά τον οποίο καθάρισε την κοπριά από τους στάβλους του Αυγείου.

Ιδού η Ρόδος ιδού και το πήδημα: Λέγεται για όσους υπερηφανεύονται και καυχώνται για ανεπιβεβαίωτα κατορθώματα και καλούνται να αποδείξουν ότι λένε την αλήθεια. Η φράση προέρχεται από Αισώπειο μύθο σύμφωνα με τον οποίο κάποιος ισχυριζόταν ότι κάποτε στη Ρόδο έκανε ένα πολύ μεγάλο άλμα και του ζήτησαν να το επαναλάβει λέγοντάς του την παραπάνω φράση. (Αισώπου Μύθοι «Ανήρ Κομπαστής»)

Mηδένα προ του τέλους μακάριζε: Μην βιάζεσαι να μακαρίσεις κάποιον πριν το τέλος. Με αυτή τη φράση σχολίασε ο Σόλωνας τους θησαυρούς του Κροίσου, όταν ο τελευταίος τους έδειξε με υπερηφάνεια. (Ηροδότου Ι 32 7)

Κύκνειο άσμα: Η τελευταία ενέργεια – πράξη – έργο κάποιου. Προέρχεται από το τελευταίο τραγούδι του κύκνου πριν το θάνατό του. (Πλάτωνος Φαίδων 84 Ε)

Ιστός της Πηνελόπης: Λέγεται για έργο που δεν τελειώνει. Η φράση είναι από τον Όμηρο όπου στην Οδύσσεια αναφέρεται στην Πηνελόπη η οποία ύφαινε ένα ύφασμα την ημέρα και το ξήλωνε τη νύχτα, θέλοντας να ξεγελάσει τους μνηστήρες μέχρι να γυρίσει ο Οδυσσέας από την Τροία. (Ομήρου Οδύσσεια τ 149)

Κουτί της Πανδώρας: Εμφάνιση πολλών δεινών ταυτόχρονα. Η φράση προέρχεται από τη μυθολογία, σύμφωνα με την οποία ο Δίας για να τιμωρήσει τους ανθρώπους έδωσε στην Πανδώρα ως δώρο ένα κιβώτιο γεμάτο με όλες τις συμφορές, με αποτέλεσμα μόλις το άνοιξε να βγουν όλα τα δεινά, εκτός από την ελπίδα.

Προκρούστειος Κλίνη: Προσαρμογή κάποιας κατάστασης βάσει συμφέροντος. Προέρχεται από τον μυθικό κακούργο Προκρούστη, ο οποίος έδενε τα θύματά του σε κρεβάτι κι έπειτα τους έκοβε ή εξάρθρωνε τα πόδια, προκειμένου να τους φέρει σε ίσο μήκος με το κρεβάτι.

Μέμνησο των Αθηναίων: Μην ξεχνάς αυτόν που πρόκειται να εκδικηθείς. Τη φράση έλεγε καθημερινά ένας υπηρέτης στο Δαρείο (κατόπιν εντολής του) υπενθυμίζοντάς του ότι έπρεπε να τιμωρήσει τους Αθηναίους, διότι συμμετείχαν στην πυρπόληση των Σάρδεων. (Ηροδότου V 105)

Μερίς του λέοντος: Το μεγαλύτερο μερίδιο. (Αισώπου μύθοι «Λέων και αλώπηξ»)

Κομίζω γλαύκα εις Αθήνας: Όταν λέγονται ήδη γνωστά πράγματα. Η φράση λέγεται διότι στην Αθήνα η γλαύκα, η κουκουβάγια, ήταν γνωστή, σαν σύμβολο της Αθήνας και εικονιζόταν παντού, όπως στις στροφές των σπιτιών, στα νομίσματα κ.λπ. (Αριστοφάνη, Όρνιθες, 301)

www.egriechen.info

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΤΗΛΟΨΙΑ

Τα τελευταία χρόνια η ελληνική τηλοψία το έχει παρακάνει. Ενώ έχει γίνει «δάσκαλος της ελληνικής» για όλο τον λαό, στην πραγματικότητα είναι ένας κακός δάσκαλος... Που κάνει λάθη, τα οποία θα έπρεπε η ίδια να αποφεύγει. Δεν μιλώ βεβαίως για τα αγγλικά ή τα τουρκικά αλλά για τα ελληνικά. Βεβαίως η τηλοψία δεν είναι ανώνυμη.

Έχει τα ονόματα των δημοσιογράφων που την εκπροσωπούν. Και όχι μόνο των νεαρών δημοσιογράφων, που δεν έμαθαν ελληνικά στο ελληνικό σχολείο, χωρίς να φταίνε. Κυρίως ομιλώ για πρωτοκλασάτα και ακριβοπληρωμένα ονόματα, τα οποία σε πολλές περιπτώσεις πρέπει να επιστρέψουν στις πρώτες γλωσσικές τάξεις του σχολείου.

Για το ότι η γλώσσα μας έχει σήμερα καταστραφεί, φταίνε βεβαίως οι εντολοδόχες μεταπολιτευτικές κυβερνήσεις που τα ψήφισαν, φταίμε όμως κι εμείς που τα ανεχθήκαμε και ξαναψηφίζαμε τους καταστροφείς. Κανένα κόμμα κατά την μεταπολίτευση δεν είδε την γλωσσική κατάντια και δεν έβαλε στόχο και πρόγραμμα για την αποκατάστασή της.

Καταργήθηκε η γ΄ κλίση, η επί 3000 χρόνια υπάρχουσα και περιλαμβανουσα το 70% των ελληνικών ονομάτων. Ουδείς αντέδρασε. 

Καταργήθηκε μεγάλο μέρος των προθέσεων.

Καταργήθηκε η ιστορική ορθογραφία, η ιστορική γραμματική και φυσικά το λογισμικό τής ελληνικής, το πολυτονικό.

 Άκρα τού τάφου πολιτική και επιστημονική σιωπή. Κακά τα ψέματα! Οι εντολοδόχοι ξεκίνησαν την αποδόμηση της γλώσσας υπακούοντας στις εντολές της παγκοσμιοποίησης, η οποία δεν θέλει εθνικές γλώσσες αλλά παγκόσμια κυριαρχία της αγγλικής. Όμως για την κατάντια της ελληνικής φταίει σχεδόν όλος ο ελληνικός λαός. Άφησε μεγαλοσχήμονες δημοσιογράφους «μεγάλων» διαύλων, υποτίθεται μορφωμένους, να χρησιμοποιούν μία γλώσσα, την οποία πριν πέντε δεκαετίες χρησιμοποιούσε μόνον ο αμόρφωτος και αγράμματος λαός.

Ας δούμε λοιπόν κάποια ελάχιστα από τα πολλές χιλιάδες λάθη, που έχω επισημάνει την τελευταία δεκαετία. Τα συνηθέστερα δε λάθη έχουν καταγραφεί πάνω από 2000 φορές το καθένα. Λάθη στις κλίσεις, στους προσδιορισμούς αλλά και αλλού. Για παράδειγμα, τα τελευταία χρόνια έκανε την εμφάνισή της μία λέξη, η οποία δεν υπάρχει σε κανένα ελληνικό λεξικό. Είναι η λέξη «διακύβευμα».

Αν ψάξετε σε οποιοδήποτε λεξικό, θα βρείτε το ρήμα «διακυβεύω», που σημαίνει «θέτω σε κίνδυνο κάτι, το παίζω στα ζάρια». Υπάρχει ακόμη και η λέξη «διακύβευση», που είναι «η διακινδύνευση». «Διακύβευμα», πουθενά! Και είναι πολύ φυσικό, μιας και η λέξη χρησιμοποιείται από τους αδαείς και τους μιμητές πιθηκίζοντες με την έννοια «του ζητουμένου». «Το διακύβευμα είναι η Ελλάδα…!», λένε. Δηλαδή η Ελλάδα μάλλον παίζεται … στα ζάρια!

Ένα συχνό ακόμη και συνηθισμένο λάθος προκαλεί η άγνοια των ρημάτων «άγω» και «έχω» και των συνθέτων τους. Ακούμε συνεχώς «να παράξει έργο», «να παράξουν το άλφα, το βήτα» κ.λπ. Όλοι αυτοί οι μεγαλοδημοσιογράφοι, υπουργοί, βουλευτές, κ.ά. που χρησιμοποιούν το «να παράξει», αγνοούν ότι ο μέλλων δεν έχει υποτακτική. Γι’ αυτόν τον λόγο χρησιμοποιείται πάντοτε η υποτακτική αορίστου με σημασία μέλλοντος. Και ναι μεν ο μέλλων του «άγω» κάνει «άξω» αλλά ο αόριστος δεν κάνει «ήξα» αλλά «ήγαγον» και στην νέα ελληνική «ήγαγα». Επομένως ο σωστός τύπος είναι «να παραγάγει» και όχι «να παράξει.

Σε ειδήσεις του MEGA, ανακοινώθηκε ότι "ο Αλέκος Σακελλάριος … στιγμάτισε τον ελληνικό κινηματογράφο!!!" Αλλά και πασίγνωστος «αειθαλής» τραγουδιστής στην εκπομπή «ΚΑΛΗΜΕΡΑ ΕΛΛΑΔΑ», είπε επίσης ότι «το μέγαρο Μουσικής … στιγμάτισε την καριέρα του». Ανοίξτε και ένα λεξικό ρε παιδιά. Διότι άλλο σημαίνει η έκφραση «δίνω το στίγμα μου» και άλλο το «στιγματίζω». Απλώς για την ιστορία αναφέρω τους δύο ορισμούς.

Η έκφραση λοιπόν «δίνω το στίγμα μου», που είναι η σωστή, μεταφορικά σημαίνει «η τοποθέτησή μου», «η στάση μου σε συγκεκριμένο ζήτημα». Το δε ρήμα «στιγματίζω», εκτός βεβαίως από την ακριβή σημασία, «σημειώνω με στίγματα», το λεξικό γράφει: «στιγματίζω =επικρίνω έντονα, καυτηριάζω». Επομένως ούτε ο Αλέκος Σακελλάριος … επέκρινε τον κινηματογράφο, ούτε ο πασίγνωστος τραγουδιστής πίστευε ότι … καυτηρίασε την καριέρα του…

Τι να πω δε για την χρήση του επιθέτου «τρεις (οι) – τρία (τα)», όταν συντίθεται με την λέξη «μισός»!!!

Χιλιάδες οι περιπτώσεις, όπου μεγαλοδημοσιογράφοι, πρωθυπουργοί, υπουργοί κ.λπ μιλούν για «τρεισήμισι … χρόνια», «τρεισήμισι εκατομμύρια», «δεκατρεισήμισι δισεκατομμύρια» κ.λπ. Μα οι τύποι του επιθέτου είναι: «τρεις (για το αρσενικό και θηλυκό) – τρία (για το ουδέτερο)». Επομένως, αν δεν είχαμε το … μισό να μας μπερδεύει, πώς θα ήταν η φράση; Φυσικά «τρία χρόνια», «τρία εκατομμύρια»… Κι αν βάλουμε και το μισό θα γίνει «τριάμισι χρόνια», «τριάμισι εκατομμύρια», κ.λπ. Σε «ντημπέϊτ» μάλιστα, μεγαλοδημοσιογράφος χρησιμοποίησε δύο φορές την φράση «τρεισήμισι χρόνια», και ακολούθησε ο τότε πρωθυπουργός με την ίδια φράση.

Αυτό το λάθος το κάνουν πολλοί χωρίς να ξέρουν τι ακριβώς λένε. Ας κάνουμε μία απλή δοκιμή για να διαπιστώσουμε την αλήθεια. Εάν από την λέξη «τρεισήμισι» βγάλουμε το μισή, μένει η λέξη «τρεις». Εάν σε αυτήν προσθέσουμε το χρόνια δημιουργείται η φράση «τρεις χρόνια».

Και ερωτώ: Στέκει αυτό λογικά; Η απάντηση φυσικά είναι όχι, διότι το «τρεις» είναι τύπος για αρσενικό και θηλυκό ενώ το «τρία» είναι για το ουδέτερο. Άρα το σωστό είναι «τρία» χρόνια και με το «μισή» «τριάμισι» χρόνια και όχι «τρεισήμισι». Οπότε να θυμόμαστε: «τρεισήμιση χιλιάδες» αλλά «τριάμισι εκατομμύρια», «τριάμισι χρόνια». 

Αγνοούν ακόμη την διαφορά μεταξύ «απλώς (= μόνο), και απλά (= με απλό, ανεπιτήδευτο τρόπο).

Σε ειδήσεις του MEGA ο εκφωνητής είπε ότι «καταστρέφεται το περιβαντολογικό πάρκο». Το ίδιο λάθος το άκουσα 38 φορές μέσα σε διάστημα οκτώ μηνών, χωρίς κανένας να έχει μάθει πια ότι από την λέξη «περιβάλλον» βγαίνει η λέξη «περιβαλλον-τικός» και όχι «περιβαντο-λογικός ». Ίδιο περίπου ποσοστό (32 φορές σε οκτώ περίπου μήνες) συνάντησα για την λέξη «αν-ενημέρωτος» που όλοι την έλεγαν «αν-ημέρωτος» (Προέκυψε μάλιστα στο διάστημα αυτό και σχετική διαφήμιση με γνωστό ηθοποιό που έλεγε πως δεν πρέπει να είσαι αν-ημέρωτος).

Ανέφερα αυτά τα λίγα παραδείγματα, για να δείξω ότι η ελληνική γλώσσα, όχι μόνο έχει καταστραφεί αλλά διαρκώς καταστρέφεται μέσω της τηλοψίας. Το συμπέρασμα είναι αμείλικτο. Αν κάποιος ακούει την τηλοψία, θα πάψει να μιλά καλά ελληνικά. 

Και το αντίστροφο: «Όποιος την κλείσει και ανοίξει ένα καλό βιβλίο, θα σώσει την γλώσσα»!

Αντωνίου Α. Αντωνάκου

Καθηγητού – Κλασσικού Φιλολόγου

Ιστορικού – Συγγραφέως

Φιλία! Η ισχύς εν τη ενώσει…

Φιλία ονομάζεται η εσωτερική σχέση, ο ιδιαίτερος σύνδεσμος μεταξύ δύο ή περισσότερων ανθρώπων που προϋποθέτει κοινωνία και έχει ως βασικά χαρακτηριστικά την αμοιβαία πλατωνική αγάπη, την αφοσίωση και την κατανόηση, χωρίς την ύπαρξη συμφέροντος, κινήτρου ή  οποιουδήποτε απώτερου στόχου.

Σύμφωνα με τον Αριστοτέλη τα είδη της φιλίας είναι τρία και βασίζονται αντίστοιχα σε τρία διαφορετικά κίνητρα:

1.     Το χρήσιμο (=η ωφέλεια, το συμφέρον)

2.     Το ηδύ (=η ηδονή, η ευχαρίστηση)

3.     Το αγαθό (=η ηθική ποιότητα, η αρετή, η ανθρωπιά)

Τα δύο πρώτα είδη φιλικών σχέσεων είναι φιλίες τυχαίες, εφήμερες και πρόσκαιρες… Το τρίτο είδος αποτελεί την τέλεια μορφή φιλίας. Θεμέλιο και εγγύηση της ιδανικής φιλίας είναι η αρετή που θεωρείται κάτι μόνιμο και σταθερό. Η έννοια της αρετής έχει πολύπλευρη σημασία. Στα αρχαία χρόνια ταυτιζόταν με τη γενναιότητα και την πολεμική ανδρεία. Με το πέρασμα των χρόνων απέκτησε τη σημασία της ανθρώπινης προσπάθειας για το ατομικό καλό (δηλ. την προσωπική βελτίωση) καθώς και της συμβολής στη ευρύτερη αναβάθμιση του επιπέδου της κοινωνίας.

Γνωρίσματα-προϋποθέσεις τέλειας φιλίας: ισότητα, ομοιότητα, αμοιβαιότητα, ειλικρίνεια, ανοχή, συνέπεια, απλότητα, αυθορμητισμός, ταπεινότητα, καταδεκτικότητα, πνεύμα θυσίας και προσφοράς, ανιδιοτέλεια, σταθερότητα, αγαθότητα. (Η ιδανική φιλία δεν είναι άπληστη αλλά εκδηλώνεται έμπρακτα και ενεργά).

Για να διερευνήσουμε τα κίνητρα της φιλίας αξίζει να μελετήσουμε τις απόψεις του Ευάγγελου Παπανούτσου περί της ανθρώπινης ένδειας: ο άνθρωπος είναι ενδεής από τη φύση του και αγωνίζεται συνεχώς να υπερνικήσει με κάθε τρόπο την ελλειπτικότητα του. Η ένδεια αυτή είναι τριπλή:

· φυσική (λείπουν στον άνθρωπο οι φυσικές ικανότητες προκειμένου να πετύχει όσα χρειάζεται, δεν είναι επαρκείς οι σωματικές του δυνάμεις, δεν του χάρισε ο Θεός μεγάλη μυϊκή δύναμη)

· ηθική (είναι ανίσχυρος απέναντι στον πειρασμό και ταυτόχρονα επιρρεπής να αδικεί τους άλλους και ενίοτε και τον εαυτό του)

· μεταφυσική (αντικρίζει με δέος το Σύμπαν, αισθάνεται τη μικρότητα του, έχει μεταφυσικό άγχος)

Ο Αριστοτέλης, εξάλλου, λέει: «Εκείνος, που από αυτάρκεια δεν είναι ενδεής κανενός πράγματος, είναι ή θηρίο ή Θεός».  

Αξία της φιλίας:

α) σε ατομικό επίπεδο, ο φίλος αποτελεί προέκταση του εαυτού μας. Μας βοηθάει να αντιληφθούμε καλύτερα τον εσωτερικό μας κόσμο. Η φιλία εξευγενίζει και ολοκληρώνει. Είναι «μέσο» για την αντιμετώπιση της ρουτίνας, της μοναξιάς, του ελεύθερου χρόνου. Με τον έπαινο και την ενθάρρυνση ωθεί σε δράση και δημιουργία. Στέκεται δίπλα μας τόσο στην ευτυχία όσο και τη δυστυχία. Μας συμβουλεύει, μας συγκρατεί, παρηγορεί, υποστηρίζει, αποτρέπει…

β) σε κοινωνικό επίπεδο, η φιλία είναι ευεργετική δύναμη. Σ’ αυτή στηρίζονται οι ειρηνευτικοί σκοποί και οι μορφωτικές προσπάθειες. Συντελεί στην υγιή κοινωνικότητα, την κοινωνικοποίηση και την αδελφοσύνη.

Χαρακτηριστικά παραδείγματα φίλων αποτελούν οι Αχιλλέας-Πάτροκλος και οι Ορέστης-Πυλάδης.

Οι εχθροί της φιλίας είναι η ιδιοτέλεια, ο φθόνος, η αντιζηλία, ο εγωισμός, η καχυποψία, η νοσηρή φιλοδοξία, η υποκρισία, η κολακεία, η φαυλότητα, η ανηθικότητα..

Δυστυχώς το πνεύμα της εποχής δεν επιτρέπει την ανάπτυξη της αληθινής φιλίας. Επικρατούν το συμφέρον, ο ωφελιμισμός, η ιδιοτέλεια, η υποκρισία.

Παρ’ όλα αυτά οι φιλίες είναι γεγονός ότι αποτελούν ένα σημαντικό και αναπόσπαστο μέρος της ζωής των ανθρώπων.

Τέλος ας μην ξεχνάμε ότι η φιλία για να επιβιώσει χρειάζεται αγάπη, χρόνο, προσοχή και εμπιστοσύνη. Με αυτό τον τρόπο μπορεί να αποτελέσει βασικό εφόδιο και  βασική υποστήριξη στις πολλαπλές δυσκολίες της καθημερινής ζωής.

«Φιλία ἐστί μία ψυχή ἐν δυσί σώμασιν ἐνοικουμένη»(=Φιλία είναι μια ψυχή που κατοικεί σε δύο σώματα) είχε πει ο Σωκράτης.

Αποφθέγματα περί φιλίας

«Φίλος και ίππος εν ανάγκη δοκιμάζονται» Αίσωπος, 620-560 π.Χ., Αρχαίος μυθοποιός, δούλος εκ Φρυγίας

«Λίγοι άνθρωποι το έχουν στη φύση τους αυτό: να τιμούν χωρίς φθόνο τον ευτυχισμένο φίλο τους» Αισχύλος, 525-456 π.Χ., Αρχαίος τραγικός ποιητής 

«Αν δεν μπορείς να έχεις έναν πιστό φίλο, να είσαι ο ίδιος φίλος του εαυτού σου»

Πυθαγόρας  580-490 π.Χ., Αρχαίος Έλληνας φιλόσοφος

«Το γέλιο δεν είναι καθόλου άσχημη αρχή για μια φιλία. Και είναι μακράν το καλύτερο για να τελειώσεις μια φιλία» Oscar Wilde, 1854-1900, Ιρλανδός συγγραφέας

«Αν γίνεις φίλος με τον εαυτό σου, δεν θα είσαι ποτέ μόνος» Maxwell Maltz, 1899-1975, Αμερικανός συγγραφέας αυτοβοήθειας

«Είμαστε όλοι φίλοι των ευτυχούντων, ενώ των δυστυχούντων δεν είναι φίλος ούτε ο πατέρας» Αριστοτέλης, 384-322 π.Χ., Αρχαίος Έλληνας φιλόσοφος

«Οι σιωπές κάνουν τις πραγματικές συζητήσεις μεταξύ φίλων. Αυτό που μετράει δεν είναι να μιλάς, αλλά να μη χρειάζεται να μιλήσεις» Margaret Lee Runbeck, 1905-1956, Αμερικανίδα συγγραφέας

«Ο έρωτας ξεγυμνώνει τα σώματα. Η φιλία ξεγυμνώνει τους χαρακτήρες» C.S. Lewis, 1898-1963, Ιρλανδός συγγραφέας

«Αληθινός φίλος είναι αυτός που παραβλέπει τις αποτυχίες σου και αντέχει τις επιτυχίες σου» Doug Larson, 1926-, Αμερικανός αρθρογράφος

«Το να περπατάς με ένα φίλο στο σκοτάδι είναι καλύτερο από το να περπατάς μόνος στο φως» Helen Keller, 1880-1968, Αμερικανίδα συγγραφέας

«Ένας φίλος σ’ ολόκληρη τη ζωή είναι αρκετός. Δύο είναι πολλοί. Τρεις είναι σχεδόν αδύνατον» Henry Adams, 1838-1918, Αμερικανός ιστορικός

«H μεγάλη διαφορά μεταξύ αγάπης και φιλίας είναι ότι δεν μπορείς να έχεις φιλία χωρίς ανταπόδοση» Michel Tournier, 1924-, Γάλλος συγγραφέας

«Μην αποφεύγεις ούτε τους φίλους να κατακρίνεις ούτε τους εχθρούς να επαινείς» Αναξαγόρας, π.500-427 π.Χ., Προσωκρατικός φιλόσοφος & αστρονόμος

«Η απώλεια ενός φίλου είναι σαν την απώλεια ενός μέλους του σώματος: Ο χρόνος μπορεί να απαλύνει τον πόνο της πληγής, αλλά η απώλεια δεν μπορεί να αποκατασταθεί» Robert Southey, 1774-1843, Άγγλος ποιητής

«Ένας φίλος πάντα αγαπάει, αλλά εκείνος που αγαπάει δεν είναι πάντα φίλος» Σενέκας, 4 μ.Χ-65 μ.Χ., Ρωμαίος φιλόσοφος

Οικογένεια… Θα επιζήσει άραγε αυτός ο θεσμός;

Κατά τις τελευταίες δεκαετίες παρατηρείται μια έντονη αμφισβήτηση του θεσμού της οικογένειας με αποτέλεσμα ο θεμελιακός αυτός κοινωνικός θεσμός να διέρχεται μια βαθιά κρίση ιδιαίτερα στις προηγμένες κοινωνίες. Ας μη λησμονούμε ότι διανύουμε μια εποχή ριζικά αναθεωρητική και καθαρά αντιπαραδοσιακή, εποχή που διακρίνεται για την αναθεώρηση αξιών και αυθεντιών.

       Η κρίση του θεσμού της οικογένειας εστιάζεται κυρίως:

·στον αυξανόμενο αριθμό διαζυγίων

·στη μείωση των γάμων

·στην προτίμηση συμβίωσης και μη απόκτησης τέκνων

·στην εγκατάλειψη της οικογενειακής εστίας από τους νέους (μολονότι κατά τα τελευταία χρόνια λόγω οικονομικής κρίσης πολλοί νέοι δεν αποφασίζουν ενίοτε να μετοικίσουν…)

Είναι κοινή διαπίστωση πως η οικογένεια αποτελεί βασικό κύτταρο του κοινωνικού οργανισμού ενώ παράλληλα θεωρείται πρωτογενής φορέας κοινωνικοποίησης. Δημιουργήθηκε από πραγματιστική αναγκαιότητα, αφού η εξέλιξη της κοινωνίας και της ζωής γενικότερα συνδεόταν με την ύπαρξη της οικογένειας.

Γιατί, όμως, σήμερα τείνει να συρρικνωθεί;

Το πρόβλημα είναι πολυδιάστατο και κυρίως συνδέεται με τους εξής παράγοντες:

·Η σύγχρονη «κατολίσθηση» αξιών, το αντιπαραδοσιακό κλίμα εποχής και η ηθική απελευθέρωση έχουν περιορίσει σημαντικά την ισχύ της οικογένειας: παλαιότερα υπήρχε αυστηρή κριτική για τους ανθρώπους που είτε δεν παντρεύονταν είτε χώριζαν. Αντίθετα σήμερα οι σχέσεις μεταξύ των δύο φύλων είναι πιο ελεύθερες κι έχουν αποδεσμευτεί από την «κατακραυγή» της κοινής γνώμης.

·Η οικογένεια έχει χάσει πολλές από τις λειτουργίες που κατείχε παλαιότερα (π.χ. την αγωγή, την περίθαλψη, την εκπαίδευση) ενώ ταυτόχρονα έχει πάψει να αποτελεί τον αποκλειστικό φορέα κοινωνικοποίησης.

·Οι ψυχικοί δεσμοί μεταξύ των μελών έχουν χαλαρώσει ενώ η ανάγκη αλληλοκάλυψης περιορίζεται. Ψυχική πλαδαρότητα και συναισθηματική δυσκαμψία βασανίζουν τα μέλη της οικογένειας επειδή αφενός οι γονείς είναι πλέον φορείς πολλαπλών κοινωνικών ρόλων, συχνά αλληλοσυγκρουόμενων  και αφετέρου επειδή τα νεότερα μέλη έχουν αναλάβει ένα μεγάλο αριθμό δραστηριοτήτων.

·Η οικονομική ανεξαρτητοποίηση των νέων ή η απομάκρυνσή τους λόγω σπουδών διαφοροποιούν τις ισορροπίες εντός της οικογένειας.

·Η χειραφέτηση της γυναίκας την οδήγησε σε διαφορετικούς στόχους και σκοπούς.

·Η τεχνολογική εξέλιξη είτε με τη μορφή του «νοικοκυριού» του σπιτιού είτε με την έννοια των σύγχρονων ηλεκτρικών συσκευών (π.Χ. τηλεόραση, Η/Υ, ηλεκτρονικά παιχνίδια…) απομακρύνουν ψυχικά τα μέλη της οικογένειας που δεν επικοινωνούν μεταξύ τους.

·Η σύγχρονη οικονομική κρίση προκαλεί τριβές στα θεμέλια της οικογένειας με ποικίλους τρόπους.

Απαιτείται αναπροσαρμογή της οικογένειας στις νέες συνθήκες ζωής όπως παλαιότερα από εκτεταμένη-πολυμελής έγινε πυρηνική-ολιγομελής.

Ας μη λησμονούμε πως οι λειτουργίες που επιτελεί η οικογένεια σε σχέση ιδιαίτερα με το παιδί είναι αδιαπραγμάτευτες:

1)Φροντίδα για την ικανοποίηση των βασικών βιολογικών αναγκών και τη σωματική ακεραιότητα του παιδιού

2)Μέριμνα για την κοινωνικοποίηση του παιδιού (εκμάθηση κανόνων κοινωνικής συμπεριφοράς)

3)Οικοδόμηση υγιούς προσωπικότητας, ενίσχυση και διατήρηση της συναισθηματικής ισορροπίας, της κοινωνικής προσαρμογής και της εν γένει ψυχικής υγείας του παιδιού

4)Ανάπτυξη γνωστικών ικανοτήτων, δηλ. εξασφάλιση ενός περιβάλλοντος πλούσιου σε μορφωτικά ερεθίσματα για την πλήρη ενεργοποίηση και αξιοποίηση των νοητικών ικανοτήτων του παιδιού.

Αποφθέγματα για την οικογένεια

«Η πατρότητα και η μητρότητα είναι το τελευταίο πεδίο στο οποίο απασχολούνται ερασιτέχνες.» (Alvin Toffler, 1928-, Αμερικανός συγγραφέας & μελλοντολόγος)

«Η οικογένεια είναι το κύτταρο του πολιτισμού.» (Will Durant, 1885-1981, Αμερικανός ιστορικός & φιλόσοφος)

«Η οικογένεια είναι ο θεσμός για τη συστηματική παραγωγή διανοητικών ασθενειών.» (Ashley Montagu, 1905-1999, Αγγλοεβραίος ανθρωπολόγος)

«Μια οικογένεια, αν και δεν είναι κάτι απαραίτητο, είναι η υπέρτατη πολυτέλεια.» (Eric Pio, Αμερικανός ηθοποιός)

«Κανένας άνθρωπος δεν μπορεί να ξέρει τι σημαίνει ζωή, δεν μπορεί να ξέρει τι σημαίνει κόσμος, τι σημαίνει οτιδήποτε, ώσπου ν’ αποκτήσει ένα παιδί και να τ’ αγαπάει.» (Λευκάδιος Χερν, 1850-1904, Ελληνοϊρλανδός συγγραφέας)

«Το παιδί δεν πρέπει ν’ ακούει προσβολές, γιατί μόνο έτσι μεγαλώνοντας θ’ αποκτήσει αξιοπρέπεια.» (Friedrich Engels, 1820-1895, Γερμανός πολιτικός φιλόσοφος)

«Τα παιδιά χρειάζονται περισσότερα πρότυπα παρά κριτικές.» (Joseph Joubert, 1754-1824, Γάλλος γνωμικογράφος)