Δέκα ελληνικές λέξεις που κάνουν καριέρα στο εξωτερικό!

Σαν ήμουν μαθητής της 2ας γυμνασίου, προκειμένου η φιλόλογος να μας πείσει για την σπουδαιότητα της ομηρικής γλώσσας, μάς ανέφερε τρία απλά παραδείγματα αγγλικών λέξεων που είχαν ελληνική ρίζα. Τρείς πασίγνωστες λέξεις, που το απαίδευτο ακόμη μυαλό μας, δεν θα μπορούσε να γνωρίζει.

Οι λέξεις ειπώθηκαν, το μάθημα συνεχίστηκε, το κουδούνι ακούστηκε, πανζουρλισμός για το διάλειμμα και την μπαγιάτικη ξαναζεσταμένη τυρόπιτα του κυλικείου και το πεντάλεπτο που είχε χρειαστεί για να μας κάνει να εκτιμήσουμε λίγο παραπάνω τον Όμηρο, πέρασε στην σχολική λήθη, επιβεβλημένη απ;o τα μαθήματα που ακολουθούσαν στο βασανιστικό επτάωρο σχολικό πρόγραμμα. Ίσως όχι εντελώς. Κατά καιρούς, η φωνή της καθηγήτριας και οι τρεiς λέξεις της, έκαναν σποραδικές εμφανίσεις, ειδικά την ώρα που ανοίγαμε ένοχα το λυσσάριο, όταν σκοντάφταμε σε ακατανόητες λέξεις μιάς πολύ μακρινής εποχής. Χαμένοι και εκνευρισμένοι μέσα στην δίνη των εξετάσεων, πανελληνίων ή ενδοσχολικών, το διακύβευμα παρέμενε πάντα το ίδιο· αν μια γλώσσα θεωρείται νεκρή, πώς μπορούν οι λέξεις της να είναι τόσο ζωντανές; Και όχι μόνο ζωντανές, αλλά να κάνουν και παγκόσμια καριέρα; Πριν μας απαντήσουν οι πιο ειδικοί επί του θέματος, ας δούμε εμείς δέκα λέξεις που έφυγαν απο την πατρική αγκαλιά και αναζήτησαν αλλού στέγη και θαρρώ πως τα κατάφεραν μια χαρά.

Turbo
Και ποιός δεν την ξέρει αυτήν την μικρή λεξούλα; Από τις ηλεκτρικές σκούπες μέχρι τα αγωνιστικά αυτοκίνητα, το turbo έχει χαρακτηρίσει την απόδοση πληθώρας συσκευών και κινητήρων.  Και όμως, προέρχεται απο την αρχαία ελληνική τύρβη που σημαίνει την κυκλική και ταραχώδη κίνηση. Εύκολα μπορεί να καταλάβει κανείς για ποιον λόγο καθιερώθηκε στα αγγλικά. Επικουρικά, Τύρβη ήταν και μια τοπική θρησκευτική εορτή προς τιμή του Διονύσου που περιελάμβανε έναν διθυραμβικό χορό.

Yes
Και αγγλικά να μην γνωρίζει κάποιος, το “yes” σίγουρα το ξέρει. Αυτό που ίσως δεν γνωρίζει είναι ότι προέρχεται απο αρχαιοελληνικό μόριο γε που έχει μεγάλο σημασιολογικό εύρος, μέσα σε αυτό και το “βεβαίως”. Το γε δίνει έμφαση στην λέξη που συνοδεύει και το συναντάμε συχνότατα στην ελληνιστική περίοδο.

Sponsor
Γνωστότατη σε όλους μας, με μερικούς εξ’ ημών να θεωρούν ότι ο σπόνσορας πρόκειται για ελληνοποιημένη λέξη της αντίστοιχης αγγλικής. Δεν θα είχαν και εντελώς άδικο, αν η λέξη δεν προόερχοταν απο το ρήμα σπένδω και το ομμόριζο σπονδή που σημαίνουν “προσφέρω” και “προσφορά” αντίστοιχα. Αλήθεια, πόσες φορές δεν πέσαμε πάνω στην λέξη σπονδή στα μαθητικά μας χρόνια;

Pause
Λέξη που προέρχεται απο την ελληνική παῦσις και σημαίνει το “σταμάτημα”. Η αγγλική λέξη διατήρησε αρκετά την ηχητική απόδοση της αντίστοιχης ελληνικής.

Carat
Η μονάδα μέτρησης των πολύτιμων λίθων έχει πιθανότατα ελληνική καταγωγή, καθώς προέρχεται απο την λέξη κεράτιον που κυριολεκτικά σημαίνει το μικρό κέρατο παράλληλα όμως ήταν και η μονάδα μέτρησης για αντικείμενα μικρού βάρους (το 1/3 του οβολού). Αληθινό διαμάντι η ανακάλυψή της!

Kiss
Η ετυμολογική της ιστορία είναι μάλλον περιπετειώδης και οι γλωσσολόγοι ερίζουν για το κατά πόσο η αγγλική λέξη kiss προέρχεται από το αρχαιοελληνικό ρηματικό τύπο κυνέω (μελλ. κῦσω) που σημαίνει “φιλώ”. Χωρίς να θέλουμε να μπούμε σε ξένα χωράφια, υπάρχουν μελετητές που υποστηρίζουν ότι υπήρχε η κοινή ινδο-ευρωπαϊκή ρίζα Ku, την οποία οι λατινογενείς γλώσσες – και κατ’ επέταση η αγγλική – χρησιμοποίησαν ως βάση για τις δικές τους λέξεις. Η θεωρία στηρίζεται στο γεγονός ότι η σημασία του φιλιού ήταν πρωτεύουσας θρησκευτικής σημασίας στην λατρεία όλων των λαών, εξ’ ου και η κοινή ρίζα.

Disaster
Aς βάλουμε και την αστρολογία στο παιχνίδι των λέξων. Η αγγλική λέξη για την “καταστροφή” προέρχεται απο τον συνδυασμό των λέξεων dis (λατ.) και  ἀστήρ και έχει την έννοια της αναποδιάς που προέρχεται από την δυσμενή θέση ενός πλανήτη.

Ajax
Την ξέρετε, είτε είστε νοικοκύρης, είτε λάτρης του αγγλικού ποδοσφαίρου. Η λέξη προέρχεται απο την ελληνική Αἴᾱς, τον μυθικό ήρωα του Τρωϊκού Πολέμου. Και αν μπορούμε να καταλάβουμε γιατί μια ποδοσφαιρική ομάδα πήρε το όνομά της απο έναν ήρωα, απορία προκαλεί η επιλογή του για να ονομαστεί ένα απορρυπαντικό.

Μarmalade
Με τόσο διάβασμα ίσως και να πεινάσατε οπότε, γιατί να μην βάλουμε στο άρθρο μας μια λαχταριστή λέξη; Η γνωστή σε όλους μας “μαρμελάδα”, έλκει την καταγωγή της απο το λατινικό “melimelum” το οποίο προέρχεται από τις ελληνικές λέξεις μέλι και μῆλον  (δωρ. μᾶλον) που σημαίνει το “μήλο” αν και είχε ευρύτερη σημασία καθώς σήμαινε γενικά τα φρούτα, ειδικά τα εξωτικά. Το οξύ που χρησιμοποιήθηκε για την διατήρηση των φρούτων τον 18ο αιώνα προερχόταν απο άγουρα μήλα. Κάνατε την σύνδεση;

Mentor
Δεν θέλει μετάφραση στα ελληνικά, όλοι γνωρίζουμε την σημασία του μέντορα. Αυτό που ίσως δεν θυμόμαστε είναι ότι ο Μέντωρ ήταν φίλος του Οδυσσέα και σύμβουλος του Τηλέμαχου όπως διαβάζουμε στην “Οδύσσεια” του Ομήρου. Με αυτήν την σημασία, του σοφού ανθρώπου, κάνει πλέον διεθνή καριέρα.

Μπορεί και να τις ξέρατε, μπορεί και όχι. Ίσως διαφωνείτε καθώς τέτοιες λίστες δεν γίνονται αποδεκτές απο όλους, ίσως όμως και να συμφωνείτε. Όποια και να είναι η δική σας θέση, το ταξίδι της γλώσσας μέσα στον χρόνο και γύρω απο τον κόσμο είναι πάντα συναρπαστικό και μας μαθαίνει ότι οι γλώσσες δεν είναι απαραίτητο να… χωρίζουν τους λαούς.

ΠΗΓΕΣ

• Οnline Etymology Dictionary
• Oxford University Press’s Academic Insights for the Thinking World
• Oxford English-Greek Learner’s Dictionary
• H.G. Liddell & R. Scott, Λεξικόν της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας

Cover photo: “Τoo Many Words” by Payana Dev

  Πηγή: thedailyowl

Αντικλείδι , http://antikleidi.com

Ο "Ελληνοέλληνας"

Όλα καλά και περίκαλα τά 'χουμε με την πατρίδα. Με το έθνος, την ιστορία μας, και τους «αρχαίους ημών πρόγονοι». Μόνο που ξεχάσαμε ένα. Πως εμείς οι νέοι με τους αρχαίους έλληνες έχουμε τόσα κοινά, όσα ο χασαποσφαγέας με τις κορδέλες, και η μοδίστρα με τα κριάρια. Κι από την άλλη φουσκώνουμε και κορδώνουμε, και ταρτουφίζουμε για «τσι γενναίοι προγονοί» σαν τι;

Όπως εκείνος ο τράγος του Σικελιανού- που εσήκωνε το απανω χείλι του, εβέλαζε μαρκαλιστικά, και οσφραινότανε όλο το δείλι την αρμύρα στη θάλασσα της Κινέττας. Αλλίμονο. Η δάφνη κατεμαράνθη. Έτσι δεν εψιθύριζε ο Σολωμός στο Διάλογο κλαίγοντας; Η δάφνη κατεμαράνθη... Όταν είσαι μέσα στο μάτι του κυκλώνα, είναι δύσκολο νά 'χεις εικόνα για τα γύρω σου. Και ζώντας μέσα στη χώρα δεν έχουμε εικόνα για τη σημερινή Ελλάδα.

Αρχές του 1993 έγινε μια εκδήλωση στο Παρίσι από Έλληνες καλλιτέχνες για την ασβολερή Κύπρο. Εκείνο το θαλασσοφίλητο νησί. Εκεί, ένας δημοσιογράφος ερώτησε τρεις τέσσερες έγκριτους 'Ελληνες που ζουν μόνιμα στη Γαλλία μια ερώτηση καίρια: "Για ειπέτε μου, τους είπε, εσείς που όντας μακρυά από την Ελλάδα βλέπετε με άλλο μάτι, το αληθινό του νοσταλγού και του πάσχοντα. Με το μάτι του Οδυσσέα. Τι γνώμη έχει το παγκόσμιο κοινό για τη σύγχρονη Ελλάδα; Τη βλέπει τάχατες και τη νομίζει όπως εμείς εκεί κάτου στο Κακοσάλεσι και την Αθήνα;"

Η απόκριση που του δώσανε και οι τέσσερες ξαναζωντάνεψε, τίμιε αναγνώστη, τις σπαθιές που δίνανε οι ντελήδες του Κιουταχή στη μάχη του Ανάλατου. Όταν πια είχε πέσει ο τρανός Καραϊσκάκης.: "Ποια Ελλάδα, μακάριε άνθρωπε", του είπανε. "Μιλάς για ίσκιους στη συννεφιά. Και για σύννεφα στην αιθρία. Για τον έξω κόσμο Ελλάδα δεν υπάρχει. Κανείς δε την ξέρει, κανείς δεν τη μελετάει, κανείς δεν τη συλλογάται. Δεν άκουσες το παλιό μοιρολόι;

"Κλάψε με, μάνα, κλάψε με, Και πεθαμένο γράψε με"...

Άκουσε λοιπόν, και μάθε το. Και κει που θα γυρίσεις, να το ειπείς και να το μολογήσεις. Η Ελλάδα είναι σβησμένη από τον κατάλογο των εθνών. Αν στείλει κάποτε στους ξένους κανένα παράπονο ή κανένα παρακαλετό, το συζητούν πέντε δέκα άνθρωποι της διπλωματίας σε κάποιο γραφείο, και παίρνουνε την απόφαση, όπως εμείς παραγγέλνουμε καφέ στο καφενείο και στα μπιλιάρδα."

Αυτή είναι η εικόνα που έχουνε οι ξένοι για την Ελλάδα. Κι ο σουλτάνος το γομάρι δεν ξέρει τι του γίνεται. Έτσι δεν είπε ο πασάς της Σκόντρας, όταν ακούστηκε ότι οι ραγιάδες σηκωθήκανε στο Μοριά; Τώρα γυρίστηκε η τάξη. Σουλτάνος είναι ο έλληνας πολιτικός.

Λάβε τη σύγχρονη Ελλάδα σαν ποσότητα και σαν ποιότητα, για να μιλήσουμε με «κατηγορίες». Κι έλα να μας περιγράφεις τι βλέπεις. Σαν ποσότητα πρώτα. Αν αντικρύσουμε τον πληθυσμό της γης σε κλίμακα μικρογραφική ένα προς πέντε εκατομμύρια, 1: 5 χ ΙΟ6, θα βρούμε πως ο πληθυσμός του πλανήτη μας είναι ένα χωριό από χίλιους κατοίκους. Ανάμεσα σ' αυτούς τους χίλιους οι Έλληνες είμαστε δύο άνθρωποι, που τρεκλοπατάμε και αρκουδίζουμε μέσα στο πλήθος. Ζαλισμένοι και φουκαράδες ξετρέχουνε να συναντηθούν μεταξύ τους. Αν τα καταφέρουν να μη σκυλοφαγωθούν, ζητούν να συνεννοηθούν με τους άλλους. Σε μια γλώσσα που δε μιλιέται, και σε μια γραφή που δε διαβάζεται. Λίγο μουστάκι, λίγο πρικοιόύλι, χρώμα τέτζερη αγάνωτου, ζουνάρι, βέλεσι, φούντα, κι αμάν αμάν. Σερβιτόροι και αγωγιάτες όλοι μας. Και κακοί σαράφηδες του μάρμαρου, του ήλιου, και της θάλασσας.

Σαν ποιότητα ύστερα. Είμαστε ένας λαός χωρίς ταυτότητα. Με μια ιστορία που ο ίδιος τη νομίζει λαμπρή. Και απορεί, πώς και δεν πέφτουν οι ξένοι ξεροί μπροστά στο μεγαλείο της. Οι ξένοι όμως, σαν συλλογιούνται την ελληνική ιστορία, την αρχαία εννοώ, γιατί για τη νέα δεν έχουν ακούσει, και βάλουν απέναντι της εμάς τους νεοέλληνες, φέρνουν στο μυαλό τους άλλες παραστάσεις. Φέρνουν στο μυαλό τους κάποιους καμηλιέρηδες που περπατούν στο Καρνάκ και στη Γκίζα. Τι σχέση ημπορεί νά 'χουν, συλλογιούνται, ετούτοι οι φελλάχοι του Μισιριού σήμερα με τους αρχαίους Φαραώ, και το βασιλικό ήθος των πυραμίδων τους;

Την ίδια σχέση βρίσκουν οι ξένοι στους σημερινούς έλληνες με τους αρχαίους. Οι θεωρίες των διάφορων Φαλμε-ράυερ έχουν περάσει στους φράγκους. Εμείς θέλουμε να πιστεύουμε ότι τους αποσβολώσαμε με τους ιστορικούς, τους γλωσσολόγους, και τους λαογράφους μας. Λάθος. Κρύβουμε το κεφάλι με το λιανό μας δάχτυλο. Και βέβαια. Πώς μπορούσε να γίνει αλλιώς, αφού ο μέγας γλωσσολόγος Γ. Χατζιδάκις έλεγε αυτά που έλεγε, -ορθά- κι από την άλλη έβριζε το Σολωμό μας αγράμματο, και τη γλώσσα του σκύβαλα και μαλλιαρά μαλλιά;

Σχέση με τους αρχαίους έλληνες έχουμε εμείς, λένε οι γάλλοι, οι εγγλέζοι και οι γερμανοί. Εμείς, που τους ανακαλύψαμε, τους αναστυλώσαμε, τους εξηγήσαμε. Για τους ευρωπαίους οι νεοέλληνες είμαστε μια δράκα ανθρώπων απρόσωπη, ανάμεσα σε βαλκανιλίκι, τουρκο-λογιά και αράπηδες. Είμαστε οι "ορτοντόξ"...

Με το ρούσικο τυπικό στη γραφή, με τους κουμπέδες και τους τρούλλους πάνω από τα σπίτια των χωριών μας, με ακτινογραφίες σωμάτων και σκουληκόμορφες φιγούρες αγίων στους τοίχους των εκκλησιών. Οι ευρωπαίοι βλέπουνε τους πολιτικούς μας να ψηφίζουν στη Βουλή να μπει το «ορθόδοξος» στην ευρωπαϊκή μας ταυτότητα, κατά τη διαταγή των παπάδων, και κοιτάνε ανακατωμένοι και ναυτιάζοντας κατά το θεοκρατικό Ιράν και τους Αγιατολάχους. Τέτοιοι οι βουλευτές μας, ακόμη και της Αριστεράς. «Αυτοί οι πολιτικοί, αυτοί οι βουλεπταί εκατάστρεψαν το έθνος». Έτσι γράφει ο Παπαδιαμάντης.

Θέλεις νά 'χεις πιστή την εικόνα του νεοέλληνα; Λάβε το ράσο του γύπα και του κόρακα. Λάβε τις ασπιδωτές κοιλιές των ιερέων, το καλυμμαύκι Μακαρίου Β' της Κύπρου. Και τα γένεια τα καλογερικά, που κρύβουν το πρόσωπο, καθώς άκοσμοι αγκαθεροί φράχτες τους αγρούς. Και τις κουκουλωμένες καλόγριες, την άλλη έκδοση του φερετζέ της τούρκισσας, και έχεις το νεοέλληνα φωτογραφία στον τοίχο. Απέναντι σε τούτη τη μελανή και γανιασμένη φοβέρα, φέρε την εικόνα του αρχαίου έλληνα, για να μετρήσεις τη διαφορά.

Φέρε τις μορφές των νέων σωμάτων, τις ευσταλείς και τις διακριτές. Να ανεβαίνουν από την Ολυμπία και τους Δελφούς, καθώς λευκοί αργυρόηχοι κρότοι κυμβάλων. Τους ωραίους χιτώνες τους χειριδωτούς, και τα λευκά ιμάτια τα πτυχωτά και τα ποδήρη. Τα πέδιλα από δέρματα μαροκινά, αρμοσμένα στις δυνατές φτέρνες.

Φέρε την εικόνα που μας αφήσανε οι γυναίκες της αρχαίας Ελλάδας. Οι κοντυλογραμμένες, με τις λεπτές ζώνες, τον κυανό κεφαλόδεσμο, και το ζαρκαδένιο τόνο του κορμιού. Οι ελληνίδες του Αργούς και της Ιωνίας, οι λινές και οι φαινομηρίδες. Τρέχουνε στα όρη μαζί με την Αταλάντη. Και κοιμούνται στα κοιμητήρια σαν την Κόρη του Ευθυδίκου.

Όλες και όλοι στηριγμένοι χαρούμενα σε κάποια μαρμάρινη στήλη, σ' ένα λιτό κιονόκρανο, σε μια κρήνη λευκή της Αγοράς. Με περίγυρα τους ωραίους γεωμετρημένους ναούς, αναπαμένους στο φως και στην αιθρία. Άνθρωποι, και θεοί, και αγάλματα ένα.

Όλα ετούτα, για να συγκρίνεις την παλαιή και τη νέα Ελλάδα, να τα βάλεις και να τα παραβάλεις. Και στήσε τον Φράγκο από δίπλα, να τα κοιτάει και να τα αποτιμά. Με το δίκιο του θά 'χει να σου ειπεί: "άλλο πράμα η μέρα και το φως, και άλλο η νύχτα και οι μαύροι βρυκολάκοι". Δε γίνεται να βάλεις στο ίδιο βάζο υάκινθους και βάτα.

Και κάπου θα αποσώσουν επιτιμητικά την κρίση τους:
 - Ακούς αναίδεια; Να μας ζητούν κι από πάνω τα ελγίνεια μάρμαρα. Ποιοι μωρέ; Οι χριστιανοχομεΐνηδες;

Αλλά είναι καιρός από τις ασκήσεις επί χάρτου να περάσουμε στα πεδία των επιχειρήσεων. Να κοιτάξουμε την πυρκαγιά που αποτεφρώνει το σπιτάκι μας. Γιατί είμαστε σβησμένοι από τον κατάλογο των εθνών; Γιατί η Μακεδονία γίνεται Σκόπια, η Κύπρος γίνεται τουρκιά, το Αιγαίο διεκδικιέται ως το mare nostrum των Οθωμανών; Γιατί ο πρόεδρος της Τουρκίας είπε πρόσφατα στην Αθήνα, ότι είμαστε μια επαρχία του παλιού οθωμανικού κράτους, που αποσχίσθηκε και πρέπει να μας ξανα-προσαρτήσουν; Γιατί ο Μπερίσα της Αλβανίας έχει να λέει πως οι Έλληνες κάνουν διπλωματία που έρχεται από το Μεσαίωνα και τους παπάδες; Γιατί ο Αλέξανδρος βαφτίζεται Ισκεντέρ, και ο Όμηρος Ομέρ Βρυώνης; Γιατί οι διακόσιες χιλιάδες Έλληνες της Πόλης γίνανε χίλιοι, και οι Τούρκοι της Δυτικής Θράκης θρασομανούν, και γίνουνται όγκος κακοήθης που ετοιμάζει μεταστάσεις;

Γιατί δύο από τους πιο σημαντικούς ποιητές μας, ο μέτριος Σεφέρης κι ο μεγάλος Καβάφης, καταγράφουνται στις διεθνείς ανθολογίες και τους ποιητικούς καταλόγους μισό έλληνες μισό τούρκοι; Γιατί όλα τα αυτονόητα εθνικά μας δίκαια ευρωπαίοι και αλβανοί, βούλγαροι και εβραίοι, ορθόδοξοι και ρούσοι, τούρκοι και βουσμανοαμερικανοί τα βλέπουν σαν ανόητες και μίζερες προκλήσεις, σαν υλακές και κλεφτοεπαιτείες; Ποια τύφλωση μας φέρνει να μη βλέπουμε ότι στα μάτια των ξένων εκαταντήσαμε πάλι οι παλαιοί εκείνοι γραικολιγούρηδες; Οι esurientes graeculi του Γιουβενάλη και του Κικέρωνα;

Το πράγμα έχει και περιγραφή και ερμηνεία. Μέσα στη χώρα, μέσα στην παιδεία δηλαδή και την παράδοση μας, εμείς περνάμε τους εαυτούς μας λιοντάρια, εκεί που οι έξω από τη χώρα μας βλέπουνε ποντίκια. Θαρρούμε πως είμαστε τα παιδόγγονα του Αριστοτέλη και του Αλέξανδρου. Οι ξένοι όμως σε μας βλέπουνε τις μούμιες που βρεθήκανε σε κάποια ασήμαντα Μασταβά. Γιατί; Τα διότι είναι πολλά. Όλα όμως συρρέουν σε μια κοίτη. Σε μια απλή εξίσωση με δύο όρους και ένα ίσον. Είναι ότι: νεοέλληνες ίσον ελληνοεβραίοι.

Αν εφαρμόσουμε αυτή την εξίσωση στα πράγματα, θα μας δώσει δύο γινόμενα. Το πρώτο είναι ότι ζούμε σε εθνική πόλωση. Το δεύτερο, ακολουθία του πρώτου, ότι ζούμε χωρίς εθνική ταυτότητα. Ότι οι νεοέλληνες είμαστε ελληνοεβραίοι σημαίνει το εξής: ενώ λέμε και φωνάζουμε και κηρύχνουμε ότι είμαστε Έλληνες, στην ουσία κινιόμαστε και υπάρχουμε και μιλάμε σα να είμαστε εβραίοι. Αυτή είναι η αντίφαση. Είναι η σύγκρουση και η αντινομία που παράγει την πόλωση. Και η πόλωση στην πράξη γίνεται απώλεια της εθνικής ταυτότητας. Και το τελευταίο τούτο σημαίνει πολλά. Στην πιο απλή διατύπωση, σημαίνει νά 'σαι τουρκόγυφτας, και να ζητάς να σε βλέπουν οι άλλοι πρίγκιπα. Σημαίνει νά 'σαι η μούμια των Μασταβά, και να ζητάς από τους ευρωπαίους να σε βλέπουν ιδιοκτήτη της Ακρόπολης. Σημαίνει να σε θωρείς λιοντάρι, και οι ξένοι να σε λογαριάζουνε πόντικα. Απώλεια της εθνικής ταυτότητας είναι να σε βλέπουν οι άλλοι αρκουδόρεμα, και συ να τους φωνάζεις πως ντε και καλά είσαι η Ολυμπία. Και ύστερα να τους ζητάς Ολυμπιακούς αγώνες στην καλογρέζα. Χλευαστικό του καλογριά.

Είναι μεγάλη ιστορία να πιαστώ να σε πείσω, ότι οι νεοέλληνες από τους αρχαίους έχουμε μόνο το τομάρι που κρέμεται στο τσιγκέλι του σφαγέα, θέλει κότσια το πράμα. Θέλει καιρό και κόπο. Θέλει σκύψιμο μέσα μας, και σκάψιμο βαθύ. Και κυρίως αυτό: θέλει το μεγάλο πόνο.

Θα σε καλέσω όμως σ' έναν απλό περίπατο. Θα κάνουμε ένα πείραμα, που λένε οι φυσικοί. Για νά 'χουμε αποτέλεσμα έμπεδο. Και η γνώση που θα κερδίσουμε νά 'ναι σίγουρη. Θα επιχειρήσουμε μια στατιστική έρευνα. Θα διατρέξουμε τη χώρα απ' άκρη σ' άκρη. Θα ρωτήσουμε νεοέλληνες απ' όλες τις τάξεις και όλα τα επίπεδα. Γυναίκες και άντρες, γερόντους και παιδιά, αγράμματους και επιστήμονες, φτωχούς και πλούσιους να μας ειπούν τι γνωρίζουν για την αρχαία Ελλάδα. Ζητούμε μια γνώση σοβαρή και υποψιασμένη. Όχι φολκλόρ και γραφικότητες. Όχι δηλαδή ο Ηρακλής μωρό έπνιξε τα φίδια· ότι ο Αρχιμήδης εχάραζε κύκλους στην άμμο- ούτε τάν ή επί τάς, μέτρον άριστον και τον Μινώταυρος στην Κρήτη. Αλλα να μας ειπούνε, δηλαδή, αν έχουνε ακουστά τα ονόματα Εμπεδοκλής, Αναξίμανδρος, Αριστόξενος ο Ταραντίνος, Διογένης Λαέρτιος, Αγελάδας, Λεύκιππος, Πυθαγόρας ο Ρηγίνος, Πυθέας.

Να μας ειπούνε, πόσοι φιλόλογοι, έξω από τα σχολικά κολυβογράμματα, έχουν διαβάσει στο πρωτότυπο τρεις διάλογους του Πλάτωνα, δύο Νεμεόνικους του Πινδάρου, την Ωδή στην αρετή του Αριστοτέλη, έναν Ομηρικό Ύμνο. Να μας πουν αν ξέρουν ότι στη διάλεξη του για την αρετή ο Πλάτων έκαμε στους ακροατές του ένα μάθημα γεωμετρίας, ότι η Ακρόπολη των Αθηνών είναι δωρικό, και όχι ιωνικό καλλιτέχνημα, ότι η διδασκαλία τραγωδίας στο θέατρο ήταν κήρυγμα από άμβωνος, ότι η θρησκεία των ελλήνων ήταν αισθητική προσέγγιση των φυσικών φαινομένων.

Δε νομίζω, αναγνώστη μου, ότι σε όλα αυτά τα επίπεδα η έρευνα μας θα δώσει ποσοστά γνώσης και κατοχής σε βάθος του κλασικού κόσμου από τους νεοέλληνες που να υπερβαίνουν τους δύο στους χίλιους.
Τι φωνάζουμε τότε, και φουσκώνουμε, και χτυπάμε το κούτελο στο μάρμαρο ότι είμαστε έλληνες; Για το θεό δηλαδή. Παράκρουση και παραφροσύνη...

Θα μου ειπείτε:
- Μήπως και οι ευρωπαίοι γνωρίζουν σε τέτοιο βάθος την αρχαία Ελλάδα;

Θα σας ειπώ:
-Όχι. Αλλά οι ευρωπαίοι δεν καυχιούνται ότι είναι Έλληνες, όπως εμείς. Καυχιούνται ότι είναι Γάλλοι, και Ιταλοί, και Βέλγοι.

Γιατί αυτό είναι στην ουσία της η αρχαία Ελλάδα. Δεν είναι τα πασουμάκια του Ηρακλή στο παλάτι της Ομφάλης. Ούτε ο Οδυσσέας με το παλούκι του στη σπηλιά του Κύκλωπα. Η αρχαία Ελλάδα είναι ένας πολιτισμός ασύγκριτος. Μια κοσμοθεωρία πλήρης. Ένας τρόπος ζωής ολοκληρωμένος και τέλειος. Είναι η πιο κοντά στη φύση και στη φυσική αϊδιότητα κοινωνία, που έσωσε να δημιουργήσει ο άνθρωπος. Δεν είναι τυχαίο που λέξεις ελληνικές, όπως μουσική, θέατρο, οργασμός, φιλοσοφία, μαθηματικά, φυσική, δημοκρατία, γεωμετρία, πολιτική, περάσανε σε όλες τις γλώσσες των εθνών του OHE σήμερα. Και με τις λέξεις αυτές ζουν και δηλώνουν τις βαθύτερες ουσίες του ανθρώπινου βίου τα δισεκατομμύρια του πλανήτη. Δεν είναι τυχαίο, που όχι μόνο ο πλανήτης αλλά και ο ουρανός, το σύμπαν ολόκληρο είναι κατάσπαρτο με τις ελληνικές λέξεις και με τα ελληνικά γράμματα που ονομάζουν διεθνώς τους αστερισμούς, και τους φωτεινότερους αστέρες του κάθε αστερισμού. Κοίτα πρόχειρα το εξώφυλλο της "Γκέμμας".

Όχι. Δεν είναι καθόλου τυχαίο. Εκείνο που είναι τυχαίο, είναι πως ο λαός που κατοικεί σήμερα στη χώρα που παλαιά την εκατοίκησαν οι έλληνες, ονομάζουνται έλληνες. Η έρευνα μας έδειξε ότι μόνο έλληνες δεν είναι. 
Γιατί τους έλληνες ούτε τους βλέπουν ούτε τους γνωρίζουν.

Από το Ελληνικό ερχόμαστε στό Εβραίικο. Ερωτάμε το ίδιο στατιστικό δείγμα, το ευρύ και το πλήρες, αν έχουν ακουστά τα ονόματα Μωϋσής, Αβραάμ, Ησαΐας, Ηλίας με το άρμα, Νώε, Βαφτιστής, Εύα η πρωτόπλαστη, Ιώβ, ο Δαναήλ στο λάκκο, η Σάρα που γέννησε με εξωσωματική. Και όχι μόνο τα ονόματα, αλλά και τις πράξεις ή τις αξίες που εκφράζουν αυτά τα ονόματα.

Υπάρχει γριά στην επικράτεια που να μην τους ξεύρει τούτους τους εβραίους; Δεν υπάρχει ούτε γριά, ούτε ορνιθοκλόπος στις Σποράδες, ούτε κλεφτογιδάς στην Κρήτη. Εδώ τα ποσοστά αντιστρέφουνται. Στους χίλιους νεοέλληνες τα ναι γίνουνται ενιακόσια τόσα, και τα όχι δύο. Και δεν ξεύρουν μόνο τα ονόματα, αλλά είναι έτοιμοι να σου κάνουν αναλύσεις στην ουνιβερσιτά και στην ακαντέμια για τις ηθικές και άλλες αξίες που εκφράζει το κάθε όνομα.

Μ' ένα λόγο, ο μέγας και ο βαθύς εβραίικος πολιτισμός -δεν ειρωνεύομαι, κυριολεκτώ- μέσα από τη χριστιανική του μετάλλαξη, κι αυτή πια δεν είναι ούτε μεγάλη ούτε βαθιά, πέρασε ως το μυελό των οστών και στη διπλή σπείρα του DNA όλων των νεοελλήνων. Ένα μόνο δε γνωρίζουν. Ότι ο σπουδαίος αυτός πολιτισμός είναι εντελώς αντίθετος με τον πολιτισμό της κλασικής Ελλάδας. Το αρνί και ο λύκος. Ο πάμφωτος ναός της Αφαίας στην Αίγινα, και το μονύδριο της αγίας Ελεούσας στο νησί της λίμνης των Ιωαννίνων, με την αγράμματη καλόγρια που κυνηγά τις έγκυες και τις λεχώνες, γιατί 'ναι μαγαρισμένες, λέει.

Έλληνες θα ειπεί δύο και δύο τέσσερα στη γη. Όχι δύο και δύο είκοσι δύο στον ουρανό.
Έλληνες θα ειπεί να τελείς στους νεκρούς τις χοές της Ηλέκτρας. Όχι κεριά στους νεκρόλακκους, και δηνάρια στο σακούλι του τουρκόπαπα.
Έλληνες θα ειπεί να προσκυνάς τακτικά στους Δελφούς το "γνώθι σαντόν". Όχι να κάνεις την εξομολόγηση στους αγράμματους πνευματικούς και στους μαύρους ψυχοσώστες.
Έλληνες θα ειπεί να σταθείς μπροστά στη στήλη του Κεραμεικού και να διαβάσεις το επιτύμβιο: "στάθί και οϊκτιρον". Σταμάτα, και δάκρυσε· γιατί δε ζω πιά. Κι όχι να σκαλίζεις πάνω σε σταυρούς κορακίστικα λόγια και νοήματα: προσδοκώ ανάσταση νεκρών.
Έλληνες θα ειπεί το πρωί να γελάς σαν παιδί. Το μεσημέρι να κουβεντιάζεις φρόνιμα. Και το δείλι να δακρύζεις περήφανα. Κι όχι το πρωί να κάνεις μετάνοιες στα τούβλα. Το μεσημέρι να γίνεσαι φοροφυγάς στο κράτος και επίτροπος στην ενορία σου. Και το βράδυ να κρύβεσαι στην κώχη του φόβου σου, και να ολολύζεις σα βερέμης.

Ακόμη κι ο Ελύτης, καθώς εγέρασε, τό 'ριξε στους αγγέλους και στα σουδάρια. Τι απογοήτεψη...

Έλληνες θα ειπεί όσο ζεις, να δοξάζεις με τους γείτονες τον ήλιο και τον άνθρωπο. Και να παλεύεις με τους συντρόφους τη γη και τη θάλασσα. Και σαν πεθάνεις, να μαζεύουνται οι φίλοι γύρω από τη μνήμη σου, να πίνουνε παλιό κρασί, και να σε τραγουδάνε:

Τρεις αντρειωμένοι εβούλησαν να βγουν από τον Άδη,

Ένας το Μάη θέλει να βγει κι άλλος τον Αλωνάρη,

Κι ο Δήμος τ' αγια-Δημητριού ν' ανοίξει γιοματάρι. 

Μια λυγερή τους άκουσε, γυρεύει να την πάρουν.

Κόρη, βροντούν τ' ασήμια σου, το φελλοκάλιγό σου,

και τα χρυσά γιορντάνια σου, θα μας ακούσει ο Χάρος.

Δημήτρης Λιαντίνης
(Αποσπάσματα απο το βιβλίο του "ΓΚΕΜΜΑ")

Κ.Γ.Καρυωτάκης  «Βράδυ»

      1. Το συγκεκριμένο ποίημα γράφτηκε το 1927 και αποτελεί ένα δείγμα γραφής από τη νεοσυμβολιστική περίοδο του ποιητή. Ποια είναι τα βασικά χαρακτηριστικά της;

    2. Η λέξη – κλειδί του ποιήματος είναι ο ίδιος ο τίτλος, δηλ. το «Βράδυ». Ποιες οι σημασίες που λαμβάνει; Απαντάται και σε άλλα σημεία του ποιήματος;

3. Το πιο χαρακτηριστικό στοιχείο του ποιήματος και της νεοσυμβολιστικής τάσης του Καρυωτάκη είναι το στήσιμο εικόνων που επενδύονται και με ήχους. Να εντοπίσετε αυτές τις εικόνες και να τις παρουσιάσετε. 

4. Ο ποιητής δημιουργεί σκόπιμα μια παράξενη ατμόσφαιρα. Ποιο είναι το χαρακτηριστικό της; Πώς προβάλλονται ο χρόνος, ο χώρος και οι διάφοροι ήχοι;

5. Η χρήση του πρώτου προσώπου φέρνει στο μυαλό του αναγνώστη το ίδιο το ποιητικό υποκείμενο; Αυτό έχει ως αποτέλεσμα το ποίημα να αποκτά μια προσωπική και ρομαντική χροιά; Ναι ή όχι και γιατί; 

6. Ποιος ο χώρος του ποιήματος; Είναι αστικός ή τοποθετείται στην περιφέρεια; Πώς συνδέεται με τη ψυχική διάθεση του ποιητή;

7. Το ποίημα που ακολουθεί έχει τίτλο «Βράδυ σ’ ένα χωριό» (Σκιές, 1920) και δημιουργός του είναι ο ποιητής Λάμπρος Πορφύρας. Πρόκειται για ένα ποίημα παρόμοιας θεματικής, συνάμα όμως παρουσιάζει σημεία διαφοροποίησης από το αντίστοιχο ποίημα του Κ. Καρυωτάκη. Να εξετάσετε τις ομοιότητες αλλά και τις διαφορές τους ως προς το ύφος, την τεχνοτροπία και τις ιδέες.

Γαληνεμένη, ξάστερη, γαλάζια πέρα ὡς πέρα,

κρουστάλλινη ἀπ’ τὸν ὄρθρο της ὡς τὸν ἑσπερινό της

κι εἶχε πλανέψει καὶ τ’ ἀχνὸ χρυσὸ φεγγάρι ἡ μέρα

κι ἀργοταξίδευε ἄγρυπνο κι αὐτὸ στὸν οὐρανό της.

Τώρα ἀποκάτω ἀπ’ τὰ βουνὰ τὰ θεϊκά, ποὺ ἰσκιῶσαν,

μαζῶξαν τὰ κοπάδια τους ἀπ’ τὰ λιβάδια οἱ στάνες,

τοῦ κάμπου τὰ μικρόπουλα σωπάσανε· θολῶσαν

τὰ στενορύμια τοῦ χωριοῦ κι οἱ αὐλές τους μὲ τὶς δράνες.

Πλῆθος οἱ ὁλόχαρες φωνές· καὶ σβῆσαν λίγο λίγο··

κάποια τζιτζίκια μοναχὰ λαλοῦν καὶ πρὸς τ’ ἀμπέλια

κάποιες κοπέλες ξένοιαστες, γυρνώντας ἀπ’ τὸν τρύγο,

σκορπᾶνε ἀκόμα στὴν ἐρμιὰ τὰ δροσερά τους γέλια.

῎Ω! σὰν ἀρχίση γύρω μου γιὰ πάντα νὰ νυχτώνη,

δὲ θέλω τὰ ξερόφυλλα νὰ τρεμοφτερουγίζουν

στὸ δρόμο μου κι ἀπάνω μου οἱ ὀρφανεμένοι κλῶνοι

μ’ ἕνα βραχνὸ παράπονο νὰ μὲ καλονυχτίζουν.

Θέλω τὸ βράδυ, ποὺ θαρθῆ νὰ μ’ ἀγκαλιάση, νάναι

εἰρηνικὸ σὰν τ’ ἀγαθό, σὰν τ’ ἅγιο ἐτοῦτο βράδυ,

πὼς πέφτ’ ἡ νύχτα τὰ τρελὰ τζιτζίκια νὰ ξεχνᾶνε

καὶ νὰ μοῦ λένε γιὰ τὸ φῶς καὶ μέσα στὸ σκοτάδι.

Θέλω οἱ θαμπές μου οἱ θύμησες στὸ βάθος νὰ περνοῦνε

σὰν τὶς κοπέλες τοῦ χωριοῦ κι ἐκεῖνες· νάχω γείρει

στὴ γριὰν ἐλιά μας, νὰ γρικῶ σκυφτὸς ν’ ἀχολογοῦνε

τὰ γέλια τους ἀπ’ τῆς ζωῆς μακριὰ τὸ πανηγύρι...

Άσκηση Εμπέδωσης στις Δευτερεύουσες Επιρρηματικές Προτάσεις

Στις προτάσεις που ακολουθούν να εντοπίσετε τις δευτερεύουσες επιρρηματικές προτάσεις, να υπογραμμίσετε το σύνδεσμο εισαγωγής και να δηλώσετε το συντακτικό τους ρόλο:

1. Εάν δε διαβάσεις τα αυριανά σου μαθήματα, δε θα πάμε πουθενά.

2. Μόλις έμαθε το δυσάρεστο γεγονός, ήλθε αμέσως κοντά της. 

3. Κι αν σου μιλάει άσχημα και σε προσβάλλει, εσύ πρέπει να αδιαφορήσεις.

4. Αφού του μίλησες με τέτοιο τρόπο, καλά έκανε και έφυγε.

5. Ήταν τόσο σκληρός και αδιάλλακτος, που έμεινε τελικά χωρίς κανένα φίλο.

6. Μολονότι είχε πυρετό, πήγε στη σχολή του γιατί έπρεπε να παραδώσει μια εργασία.

7. Αγόρασε ένα πολύ ζεστό παλτό για να μην κρυώνει.

8. Θα σου τα πω όλα όταν έρθεις από τη δουλειά.

9. Δεν είναι τόσο ανόητος, για να δεχτεί αυτές τις απαράδεκτες προτάσεις.

10. Μια και ήρθες, έλα να φάμε, να πιούμε και να θυμηθούμε τα παλιά.

11. Ο πατέρας ξεκίνησε για τη δουλειά, πριν να χαράξει ο ήλιος.

12. Αμφιβάλλω αν θα πετύχει το πρόγραμμά του.

13. Χάρηκα, που σε είδα ύστερα από τόσα χρόνια.

14. Δε θα καταφέρει να με μεταπείσει ακόμα και αν με παρακαλέσει.

15. Καθώς περπατούσα σ’ ένα κεντρικό δρόμο της πόλης, συνάντησα ένα παλιό συμμαθητή μου.

16. Καθώς δεν είχε βρέξει πολύ καιρό, η σοδειά καταστράφηκε.

17. Απέφυγα να τον ρωτήσω γιατί άργησε να γυρίσει, επειδή τον είδα θυμωμένο.

18. Δε συμπεριφέρεσαι όπως πρέπει.

19. Έπρεπε να τον τιμωρήσεις, να μην το ξανακάνει.

20. Μιλούσε τόσο σιγά, που δύσκολα τον άκουγες.

21. Δε νομίζω ότι είναι τόσο αφελής, για να δεχτεί τους όρους του συνεταίρου του.

22. Δεν έχετε δικαίωμα να πάρετε μέρος στις εξετάσεις.

23. Αν δεν καταλαβαίνεις, να μη μιλάς.

24. Όταν βρισκόταν σε μικρή ηλικία, ξενιτεύτηκε χωρίς να αφήσει ίχνη πίσω του.

25. Θα είχες δίκιο να θυμώσεις, αν συμπεριφερόμουν τόσο άσχημα.

26. Θα αντισταθούμε αν και δεχόμαστε πολλές πιέσεις.

27. Έχουν συμπληρωθεί δύο χρόνια, που έφυγε για την Αμερική.

28. Ανησυχούσα, γιατί δεν ήξερα πού βρισκόσουν.

29. Έτρεχε αμέσως όπου τον καλούσαν.

30. Και πατέρας του να ήταν, δε θα το ανεχόταν.

31. Μια στιγμή να ξέφευγε από την προσοχή σου, θα την έκανε τη ζημιά.

32. Έκανε ό,τι μπορούσε για να πετύχει στην αποστολή του.

33. Με θύμωσε τόσο πολύ και παραφέρθηκα.

34. Σας υπόσχομαι να είμαι πάντα προσεκτικός και επιμελής.

35. Με συγχωρείτε, που έφυγα βιαστικά.

36. Προσπαθεί να σε βοηθήσει γιατί σ’ αγαπάει.

37. Έγινε μούσκεμα, μια και έβρεχε.

38. Αν και είχε προετοιμαστεί καλά για τις εξετάσεις, δεν έγραψε καλά.

39. Σας παρακάλεσα να δείξετε κατανόηση, ακόμη κι αν δεν μπορείτε.

40. Δε θα σου απαντήσει, διότι αυτή τη στιγμή απουσιάζει.