ΠΑΡΟΙΜΙΕΣ

       Παροιμία: σύντομο λαϊκό απόφθεγμα, έμμετρο ή πεζό, που εκφράζει αλληγορικά ή

             σκωπτικά μια αλήθεια, που αποτελεί προϊόν μακρόχρονης πείρας και λέγεται για να

             παραδειγματίσει, να διδάξει ή να σχολιάσει μια κατάσταση.

      Ετυμολογικά προέρχεται από τις λέξεις παρά + οίμος (=οδός), από τα ρητά που

             γράφονταν επάνω στους οδοδείκτες (Ερμαί: στήλες με κεφαλή Ερμού, που 

             δήλωναν τις αποστάσεις ή την κατεύθυνση) στην αρχαία Αττική, για να

             διαβάζονται από τους οδοιπόρους. (Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας, 

             Γ. Μπαμπινιώτη)

             Όποιος σκορπάει τον καιρό του, δεν τον ξαναμαζεύει.
  Όποιος δουλεύει, δεν πεινάει κι αν πεινάσει, δεν πεθαίνει.
  Ο χρόνος και το ρεύμα δεν περιμένουν κανένα.
 Ιδρώτα και κόπο θέλει η αρετή.
  Η μάθηση είναι το μάτι του νου.
  Δούλευε να ζήσεις, σπείρε να θερίσεις.
  Η θέληση κι η πεθυμιά δίνουν φτερά στα πόδια.
  Τις περισσότερες γλώσσες στον κόσμο τις μιλάει το χρυσάφι.
  Όταν κόβεται το ένα δάχτυλο, όλα τα δάχτυλα γεμίζουν αίμα.
  Πιο ζούγκλα από τη ζωή η θάλασσα κι από τη θάλασσα η κοινωνία.
  Όπως σου παίζουν τη λύρα, χόρευε.
  Μην κάνεις, μη σου κάνουνε, μη πεις, να μη σου πούνε,
 την ξένη πόρτα αν θα χτυπάς, την ειδική σου σπούνε.
  Οι πολλές σκέψεις είναι καλύτερες από τη μια.
  Το ’να χέρι νίβει τ’ άλλο και τα δυο το πρόσωπο.
  Όποιος δεν ξέρει να βοηθάει
μένει κατάμονος και δυστυχάει.
 Τα γράμματα είναι το μάτι του νου.
 Όποιος ξέρει γράμματα έχει τρία μάτια κι όποιος δεν ξέρει, έχει ένα κι εκείνο στραβό.
 Η γνώση είναι θησαυρός κι η πράξη το κλειδί του.
 Μήτε δέντρο χωρίς ξεράδι, μήτε άνθρωπος χωρίς ψεγάδι.
 Ακαμάτης νέος, γέρος διακονιάρης.
 Ζωή χωρίς γιορτές, μακρύς δρόμος χωρίς πανδοχείο. (Δημόκριτος, 230)
 Για τον εχθρό που φεύγει, φτιάξε χρυσό γεφύρι.
 Δάσκαλε που δίδασκες και νόμο δεν εκράτεις.
 Έχεις παράδες; Σου κάνουν τεμενάδες.
 Ζήσε μαύρε μου να φας τριφύλλι, και τον Αύγουστο σταφύλι.
 Παλιός οχτρός φίλος δε γίνεται. 
 Ο κακός το πρωί, το βράδυ χειρότερος. 
 Κάθε κατεργάρης στον πάγκο του.
 Ίδιο πρόσωπο έρχεται, ίδιο μαντάτο φέρνει.
 Θέλει και την πίτα ολόκληρη και το σκύλο χορτάτο.
 Η ανάγκη κάνει το παλικάρι.
 Η αρχή είναι το ήμισυ του παντός.
 Η βιάση ψήνει το ψωμί, μα δεν το καλοψήνει.
 Θέρος, τρύγος, πόλεμος, στασιό δεν περιμένουν.
 Ώρα καλή στην πρύμνη σου κι αέρα στα πανιά σου.
 Ψαρεύει σε θολά νερά.
 Χιόνι πέφτει το Γενάρη, χαρές θα 'ν' τον Αλωνάρη.
 Χέρι που δεν μπορείς να δαγκάσεις, φίλα το.
 Φτηνός στο λάδι, ακριβός στο ξύδι.
 Φύλαγε τα ρούχα σου να έχεις τα μισά.
 Φωνάζει ο κλέφτης να φοβηθεί ο νοικοκύρης.
 Στερνή μου γνώση να σε είχα πρώτα.
 Τα λεφτά πάνε στα λεφτά.
 Τα λέω της πεθεράς, για να τ' ακούει η νύφη.
 Τα λίγα λόγια ζάχαρη και τα καθόλου μέλι.
 Στη βράση κολλάει το σίδερο.
 Στην γειτονιά τριαντάφυλλο και μεσ' το σπίτι αγκάθι. 
 Ράβε ξήλωνε δουλειά να μη σου λείπει.
 Περήφανος καλόγερος, άδεια τα σάκουλά του.
 Πρώτη βοήθεια του θεού, δεύτερη του γειτόνου.

ΣΧΗΜΑΤΑ ΛΟΓΟΥ

Α) ΣΧΗΜΑΤΑ ΛΟΓΟΥ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΗ ΘΕΣΗ ΤΩΝ ΛΕΞΕΩΝ

v Υπερβατό: «άκρα του τάφου σιωπή στον κάμπο βασιλεύει»/«έτσι πήρε η αλεπού το στάρι η πονηρή» (διαταράσσεται η σωστή συντακτική σειρά)

v    Πρωθύστερο: «Ξεντύθη ο νιος, ξεζώθηκε και στο πηγάδι μπήκε» (τοποθετείται πρώτη η ενέργεια που είναι λογικά και χρονικά δεύτερη)

v  Χιαστό: «Μέρα και νύχτα περπατεί, νύχτα και μέρα λέγει» (επαναλαμβάνονται δύο λέξεις ή φράσεις με αντίστροφη σειρά σχηματίζοντας το γράμμα χ)

v   Κύκλος: «Μοναχή το δρόμο επήρες, εξανάλθες μοναχή» (με την ίδια λέξη αρχίζει και τελειώνει μια πρόταση)

v Παρονομασία: «Τραγούδι τραγουδήστε μου χιλιοτραγουδημένο» (λέξεις που μοιάζουν ηχητικά -συχνά ετυμολογικά συγγενείς- βρίσκονται κοντά η μία στην άλλη)

v  Παρήχηση: «τον όμορφο τρικύμισε και ξάστερον αέρα» (συναντιέται πολλές φορές ένας συγκεκριμένος φθόγγος –συνήθως σύμφωνο-/-ρ-,-τ-,-σ- κτλ.)

v   Ομοιοτέλευτο: «και βογκάει και βαριά μοιρολογάει» (στο τέλος διαδοχικών προτάσεων υπάρχουν λέξεις με καταλήξεις όμοιες ηχητικά/ σαν την ομοιοκαταληξία των ποιημάτων)

Β) ΣΧΗΜΑΤΑ ΛΟΓΟΥ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΗ ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ ΣΥΜΦΩΝΙΑ ΤΩΝ ΛΕΞΕΩΝ

v   Κατά το νοούμενο: «Ο κόσμος το ’χουν τούμπανο κι εμείς κρυφό καμάρι» (η σύνταξη ακολουθεί το νόημα κι όχι το γραμματικό τύπο)

v Σύμφυρση: «Ο Απρίλης με τον Έρωτα χορεύουν και γελούνε» (αναμιγνύονται δύο συντάξεις → «Ο Απρίλης με τον Έρωτα χορεύει και γελάει» και «Ο Απρίλης και ο Έρωτας χορεύουν και γελούνε»)

v Ανακόλουθο: «Η κυρα-Ρήνη του Κριτού του Δούκα η θυγατέρα, χρόνου της γράφουν τα προικιά…» (κάποιες λέξεις δε βρίσκονται σε συντακτική συμφωνία/ αντί: Της κυρα-Ρήνης)

v   Καθολικό και μερικό: «Παίρνει τον κατήφορο, την άκρη το ποτάμι»/ αντί «την άκρη του ποταμιού»

v Έλξη: «Τιμούμε όλους όσους αγωνίστηκαν για την πατρίδα»/ αντί «όσοι» (ένας όρος πρότασης επηρεάζεται/έλκεται από κάποιον άλλο)

v  Υπαλλαγή: «Τ’ αντρειωμένα κόκαλα ξεθάψτε του γονιού σας»/ αντί «ξεθάψτε τα κόκαλα του αντρειωμένου γονιού σας» ( ο επιθετικός προσδιορισμός μιας γενικής συμφωνεί με το ουσιαστικό που προσδιορίζει η γενική)

v Πρόληψη: «Ποιος είδε τον αμάραντο σε τι γκρεμό φυτρώνει»/ αντί «Ποιος είδε σε τι γκρεμό φυτρώνει ο αμάραντος» (το υποκείμενο ρήματος δευτερεύουσας πρότασης μπαίνει ‘προληπτικά’ ως αντικείμενο στο ρήμα της κύριας)

Β) ΣΧΗΜΑΤΑ ΛΟΓΟΥ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΗΝ ΠΛΗΡΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΛΟΓΟΥ

v   Έλλειψη/βραχυλογία: «Περασμένα ξεχασμένα»/ αντί «  τα περασμένα ας είναι ξεχασμένα» (παραλείπονται λεκτικά στοιχεία που εννοούνται εύκολα)

v   Αποσιώπηση: «Ήμουν έξω από το χρόνο …» (διακόπτεται ο λόγος και παραλείπονται όσα θα ακολουθούσαν)

v Ασύνδετο: «έρχεστε, λάμπετε, σβήνετε μακριά μας» (χρησιμοποιούνται κόμματα μεταξύ δύο ή περισσότερων όμοιων όρων ή όμοιων προτάσεων)

v Ζεύγμα: «πάει να ποτίσει τ’ άλογο κρύο νερό και δροσερό χορτάρι»/ «να το ποτίσει νερό-να το ταΐσει χορτάρι» (συνήθως δύο αντικείμενα αποδίδονται σ’ ένα ρήμα, όμως το δεύτερο δεν ταιριάζει σ’ αυτό αλλά σε άλλο ρήμα.

v  Παραλληλία: «να λησμονείς και να μη θυμάσαι…» (ένα νόημα εκφράζεται ταυτόχρονα και καταφατικά και αρνητικά με δύο ισοδύναμες αντίθετες εκφράσεις)

v Περίφραση/Αντονομασία: «ο Γέρος του Μοριά»/αντί «ο Κολοκοτρώνης» (μία έννοια εκφράζεται με δύο ή περισσότερες λέξεις, ενώ μπορούσε να εκφραστεί με μία)

v  Επανάληψη: «Δεν είν’ αλήθεια, δεν είν’ αλήθεια» (μια έννοια ή ένα νόημα εκφράζεται δύο φορές στη σειρά με την ίδια λέξη ή φράση)

v  Αναδίπλωση: «Απρίλη, Απρίλη δροσερέ…» (μια λέξη ή φράση επαναλαμβάνεται αμέσως μετά, για δεύτερη φορά, συνήθως με έναν πρόσθετο προσδιορισμό)

v Αναφώνηση: «Χαμένην, αλίμονον!» (μια λέξη ή φράση επιφωνηματική, που κάποτε φανερώνει τη συναισθηματική κατάσταση εκείνου που μιλάει)

v Άρση και θέση: «Εγώ δεν είμαι Τούρκος ουδέ Κόνιαρος, είμαι καλογεράκι απ’ ασκηταριό» (πρώτα λέγεται τι δεν είναι κάτι και αμέσως μετά τι είναι/ πρώτα «αίρεται» κάτι και στη συνέχεια «τίθεται»)

v Πολυσύνδετο: «Οι κλέφτες επροσκύνησαν και γίνηκαν ραγιάδες κι άλλοι φυλάγουν πρόβατα κι άλλοι φυλάγουν γίδια» (τρεις ή περισσότεροι όμοιοι όροι ή όμοιες προτάσεις συνδέονται με συμπλεκτικούς ή διαχωριστικούς συνδέσμους)

Γ) ΣΧΗΜΑΤΑ ΛΟΓΟΥ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΗ ΣΗΜΑΣΙΑ ΛΕΞΕΩΝ-ΦΡΑΣΕΩΝ

v   Μεταφορά: «Το κορμί του ήταν λαμπάδα» (η ιδιότητα ενός προσώπου/ζώου, πράγματος, αφηρημένης έννοιας … «μεταφέρεται» σε άλλο πρόσωπο/ζώο…)

v  Αλληγορία: είναι μια μεταφορική φράση η οποία κρύβει νοήματα διαφορετικά από εκείνα που δηλώνουν οι λέξεις της. Η αλληγορία μοιάζει με τη μεταφορά, όμως δεν περιορίζεται σε μία λέξη αλλά εκτείνεται σε μια φράση ή και σε ένα μεγάλο τμήμα του κειμένου

v  Παρομοίωση: «Είχε καρδιά σαν πέτρα» (συσχετίζεται η ιδιότητα ενός προσώπου, ζώου κτλ. με την ιδιότητα κάποιου άλλου προσώπου, ζώου κτλ.,  που υπάρχει σ’ αυτό σε μεγαλύτερο βαθμό και είναι πιο εντυπωσιακή/ αρχίζει με τις λέξεις σαν, καθώς, όπως, σαν να)

v  Προσωποποίηση: «Και το πουλί παράκουσε κι αλλιώς επήγε κι είπε» (αποδίδονται ανθρώπινες ιδιότητες σε μη ανθρώπινα όπως σε ζώα, φυτά, πράγματα, αφηρημένες έννοιες)

v  Συνεκδοχή-Μετωνυμία: «Ο Έλληνας δεν έχει σωστή οδική συμπεριφορά»/αντί: οι Έλληνες. «Διαβάζω Καζαντζάκη»/αντί: έργα του Καζαντζάκη (οι λέξεις δε χρησιμοποιούνται με την αρχική τους σημασία αλλά με διαφορετική)

v  Υπερβολή: «… όποιος πεθαίνει σήμερα χίλιες φορές πεθαίνει» (παρουσιάζεται μια ενέργεια, μια ιδιότητα, μια κατάσταση κτλ. μεγαλοποιημένη σε βαθμό που βρίσκεται έξω από την πραγματικότητα και τα φυσιολογικά όρια)

v Έμφαση: «Εμένα να ακούς»/αντί: να με ακούς (ένα στοιχείο του λόγου τονίζεται με οποιονδήποτε τρόπο, ώστε να εστιαστεί σ΄αυτό η προσοχή του αναγνώστη)

v Κατεξοχήν: «η Πόλη»/αντί η Κωνσταντινούπολη (η σημασία μιας λέξης στενεύει και ενώ αυτή φανέρωνε αρχικά σύνολο ομοειδών όντων, καταλήγει να φανερώνει ένα μόνο, ορισμένο από αυτά)

v Αντίθεση: «θέλει να του μιλήσει αλλά δεν μπορεί» (προβάλλονται η μια κοντά στην άλλη δύο έννοιες, ιδιότητες κτλ. που έχουν ολότελα διαφορετικά γνωρίσματα)

v  Οξύμωρο: «Έσβησε η άσβηστη φωτιά!» (συνδέονται δύο έννοιες που φαινομενικά αποκλείουν η μία την άλλη, ωστόσο στο βάθος εκφράζουν ένα λογικό νόημα)

v   Κλιμακωτό: (Αυξάνει βαθμιαία η ένταση στην παρουσίαση μιας σειράς από ενέργειες ή καταστάσεις)

v    Λιτότητα: «Η ζημιά ήταν όχι μικρή»/αντί «μεγάλη» (αντί για κάποια λέξη χρησιμοποιείται η αντίθετή της με άρνηση)

v  Ειρωνεία: «Ωραία τα κατάφερες!»/αντί «άσχημα τα έκανες» (θέλοντας κάποιος να δώσει αστείο ή χλευαστικό τόνο στο λόγο του, χρησιμοποιεί με προσποίηση λέξεις ή φράσεις που το σημασιολογικό τους περιεχόμενο είναι αντίθετο από αυτό που έχει στο νου του)

v Ευφημισμός: «γλυκάδι»/αντί «ξίδι» (χρησιμοποιούνται λέξεις ή φράσεις με καλή σημασία για την ονομασία κακού ή δυσάρεστου πράγματος)

Καλή σχολική χρονιά!!!

Αγαπημένος...

"Σχολική τάξη"

Theodore Bernhard De Heuvel

Το αυγουστιάτικο μελτέμι

Ο αέρας σύρει τα σγουρά μαλλιά σου,

ανασηκώνει το ελαφρύ φόρεμα,

δημιουργεί μια γλυκιά ανατριχίλα.

Δεν είναι που τελειώνει το καλοκαίρι...

Είναι που το αβέβαιο αύριο σε εγείρει,

γεννά αλλόκοτες παραισθήσεις.

Ψηλαφίζεις το ολόγιομο φεγγάρι,

μια νέα Πυθία ξεπηδά με υποσχέσεις.

Ο ήχος από τα  τζιτζίκια σε ταξιδεύει

σε μια ατάραχη πορεία 

χωρίς αποβάθρα,

χωρίς λιμάνι,

χωρίς προορισμό...

"Ἀπροσδιόριστη χρονολογία"

 Μανόλης Αναγνωστάκης

Αὐτὴ ἡ μέρα πέρασε χωρὶς καμιὰν ἀπόχρωση
Τόσο διαφορετικὴ ἀπὸ τὶς ἄλλες μέρες
(Ἴσως ἡ ἀπαρχὴ ὁμοίων ἡμερῶν)
ἔσβησεν ἔτσι ἀνάλαφρα ὅπως ᾖρθε
χωρὶς νὰ παιχνιδίσει ὁ ἥλιος στὰ κλαδιὰ
Τράβηξε τὶς κουρτίνες της μὲ διάκρισην ἡ νύχτα.
Μιὰ μέρα τόσο διάφορη ἀπ᾿ τὶς ἄλλες
Χωρὶς τὰ σύμβολα τοῦ «πλήν» καὶ τοῦ «σὺν»
π᾿ αὐλακώνουν τὴ σκέψη
Χωρὶς νὰ βαραίνει κἂν τὴ ζυγαριὰ τῆς μνήμης
Πὲς σὰ μιὰ σαπουνόφουσκα ποὺ τρυπήσαμε μὲ τὴν καρφίτσα
Σὰν τὸν καπνὸ τσιγάρου χωρὶς ἄρωμα.
Ἔτσι ἔπεσε ἕνα φύλλο ἀπὸ τὸ καλαντάρι
Δίχως τὸν παραμικρότερο ἦχο
(Χάθηκε καὶ δὲν ψάξαμε νὰ τὸ βροῦμε)
Ἔμεινε τὸ συρτάρι μας ὅπως τὸ ἀφήσαμε.
Ἴσως -λές- πὼς δὲν ἤτανε κἂν μία μέρα
Μόνο που σήμερα φωνάζουν ἀρνητικὰ οἱ ἀριθμοὶ
Τὸ ρολόι γυρισμένο ἕνα ἀκόμη εἰκοσιτετράωρο
-Λές- πῶς περάσαμε ἀσυνείδητα τὰ μεσάνυχτα
Ἕναν ὁλόισιο ἀσφαλτοστρωμένο δρόμο.