"Το σύννεφο και ο αμμόλοφος" 

 Paulo Coelho

                       

Ο διάσημος συγγραφέας Paulo Coelho γράφει μια όμορφη ιστορία αγάπης, με τίτλο "Το σύννεφο και ο αμμόλοφος". Ένα τρυφερό κείμενο για την αγάπη και τη δύναμη που έχει να αλλάξει τη ζωή μας σε μερικές μόνο στιγμές…

 

Το σύννεφο και ο αμμόλοφος

Ένα νεαρό σύννεφο γεννήθηκε στο μέσο μιας μεγάλης καταιγίδας στη Μεσόγειο. Αλλά δεν πρόλαβε να μεγαλώσει εκεί, ένας δυνατός άνεμος έσπρωξε όλα τα σύννεφα προς την Ανατολή.

Μόλις έφτασαν στην ήπειρο, το κλίμα άλλαξε. Στον ουρανό έλαμπε ένας γενναιόδωρος ήλιος και από κάτω τους εκτεινόταν η χρυσαφένια άμμος της ερήμου Σαχάρα. Ο άνεμος συνέχισε να τα σπρώχνει προς τα δάση του Νότου, καθώς στην έρημο δε βρέχει σχεδόν ποτέ.

Ωστόσο, τα νεαρά σύννεφα είναι σαν τους νεαρούς ανθρώπους. Το σύννεφό μας λοιπόν αποφάσισε ν' απομακρυνθεί από τους γονείς του και τους μεγαλύτερους φίλους του για να γνωρίσει τον κόσμο.

- Τι κάνεις εκεί; Φώναξε ο άνεμος. Η έρημος είναι όλη ίδια! Γύρνα στο σμήνος και θα πάμε στο κέντρο της Αφρικής, όπου υπάρχουν εκθαμβωτικά βουνά και δέντρα!

Αλλά το νεαρό σύννεφο, ανυπότακτο από τη φύση του, δεν υπάκουσε. Χαμήλωσε σιγά-σιγά, έως ότου κατάφερε να αιωρηθεί σε μια γενναιόδωρη και γλυκιά αύρα και να πλησιάσει τη χρυσαφένια άμμο. Αφού τριγύρισε αρκετά, πρόσεξε ότι ένας από τους αμμόλοφους του χαμογελούσε. Είδε ότι κι εκείνος ήταν νέος, πρόσφατα σχηματισμένος από τον άνεμο που μόλις είχε περάσει. Την ίδια στιγμή ερωτεύτηκε τη χρυσή του κόμη.

- Καλημέρα, είπε. Πώς είναι η ζωή εκεί κάτω;

- Έχω τη συντροφιά των άλλων αμμόλοφων, του ήλιου, του ανέμου και των καραβανιών που περνούν από δω πότε-πότε. Μερικές φορές κάνει πολλή ζέστη, όμως είναι υποφερτή. Και πώς είναι η ζωή εκεί πάνω;

- Κι εδώ υπάρχει άνεμος και ήλιος, αλλά το πλεονέκτημα είναι ότι μπορώ και τριγυρνάω στον ουρανό και να μαθαίνω πολλά πράγματα.

- Για μένα η ζωή είναι σύντομη, είπε ο αμμόλοφος. Όταν ο άνεμος επιστρέψει από τα δάση, θα εξαφανιστώ.

- Και αυτό σου προκαλεί θλίψη;

- Μου δίνει την εντύπωση ότι δε χρησιμεύω σε τίποτα.

- Κι εγώ αισθάνομαι το ίδιο. Μόλις περάσει ο επόμενος άνεμος, θα πάω στο Νότο και θα μεταμορφωθώ σε βροχή. Αυτή είναι η μοίρα μου ωστόσο.

Ο αμμόλοφος δίστασε, αλλά τελικά είπε:

- Ξέρεις ότι εμείς εδώ στην έρημο τη βροχή την λέμε «παράδεισο»;

- Δεν ήξερα ότι μπορούσα να μεταμορφωθώ σε κάτι τόσο σημαντικό, είπε το σύννεφο γεμάτο περηφάνια.

- Έχω ακούσει πολλούς μύθους από γέρικους αμμόλοφους. Λένε ότι μετά τη βροχή καλυπτόμαστε από χλόη και λουλούδια. Εγώ όμως ποτέ δε θα μάθω τι είναι αυτό, γιατί στην έρημο βρέχει πολύ σπάνια.

Ήταν η σειρά του σύννεφου να διστάσει. Αμέσως μετά όμως του χάρισε ένα πλατύ χαμόγελο.

- Αν θέλεις, μπορώ να ρίξω πάνω σου βροχή. Αν και μόλις έφτασα, σ' έχω ερωτευθεί και θα ήθελα να μείνω εδώ για πάντα.

- Όταν σε είδα για πρώτη φορά στον ουρανό κι εγώ σε αγάπησα, είπε ο αμμόλοφος. Αν όμως μεταμορφώσεις την ωραία λευκή κόμμη σου σε βροχή, θα πεθάνεις.

- Η Αγάπη δεν πεθαίνει ποτέ, είπε το σύννεφο. Μεταμορφώνεται. Κι εγώ θέλω να σου δείξω τον παράδεισο.

Άρχισε λοιπόν να χαϊδεύει τον αμμόλοφο με μικρές σταγόνες και παρέμειναν μαζί μέχρι που εμφανίστηκε το ουράνιο τόξο. Την επόμενη μέρα ο μικρός αμμόλοφος ήταν καλυμμένος με λουλούδια. Κάποια σύννεφα που περνούσαν με προορισμό την Αφρική νόμισαν ότι εκεί ήταν ένα κομμάτι του δάσους που έψαχναν κι έριξαν κι άλλη βροχή. Λίγα χρόνια μετά, ο αμμόλοφος είχε μεταμορφωθεί σε όαση, η οποία δρόσιζε τους ταξιδιώτες με τη σκιά των δέντρων της. 

Και όλα αυτά επειδή κάποια μέρα ένα ερωτευμένο σύννεφο δε φοβήθηκε να δώσει τη ζωή του για την αγάπη.

ΣΧΗΜΑΤΑ ΛΟΓΟΥ

Α) ΣΧΗΜΑΤΑ ΛΟΓΟΥ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΗ ΘΕΣΗ ΤΩΝ ΛΕΞΕΩΝ

v Υπερβατό: «άκρα του τάφου σιωπή στον κάμπο βασιλεύει»/«έτσι πήρε η αλεπού το στάρι η πονηρή» (διαταράσσεται η σωστή συντακτική σειρά)

v    Πρωθύστερο: «Ξεντύθη ο νιος, ξεζώθηκε και στο πηγάδι μπήκε» (τοποθετείται πρώτη η ενέργεια που είναι λογικά και χρονικά δεύτερη)

v  Χιαστό: «Μέρα και νύχτα περπατεί, νύχτα και μέρα λέγει» (επαναλαμβάνονται δύο λέξεις ή φράσεις με αντίστροφη σειρά σχηματίζοντας το γράμμα χ)

v   Κύκλος: «Μοναχή το δρόμο επήρες, εξανάλθες μοναχή» (με την ίδια λέξη αρχίζει και τελειώνει μια πρόταση)

v Παρονομασία: «Τραγούδι τραγουδήστε μου χιλιοτραγουδημένο» (λέξεις που μοιάζουν ηχητικά -συχνά ετυμολογικά συγγενείς- βρίσκονται κοντά η μία στην άλλη)

v  Παρήχηση: «τον όμορφο τρικύμισε και ξάστερον αέρα» (συναντιέται πολλές φορές ένας συγκεκριμένος φθόγγος –συνήθως σύμφωνο-/-ρ-,-τ-,-σ- κτλ.)

v   Ομοιοτέλευτο: «και βογκάει και βαριά μοιρολογάει» (στο τέλος διαδοχικών προτάσεων υπάρχουν λέξεις με καταλήξεις όμοιες ηχητικά/ σαν την ομοιοκαταληξία των ποιημάτων)

Β) ΣΧΗΜΑΤΑ ΛΟΓΟΥ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΗ ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ ΣΥΜΦΩΝΙΑ ΤΩΝ ΛΕΞΕΩΝ

v   Κατά το νοούμενο: «Ο κόσμος το ’χουν τούμπανο κι εμείς κρυφό καμάρι» (η σύνταξη ακολουθεί το νόημα κι όχι το γραμματικό τύπο)

v Σύμφυρση: «Ο Απρίλης με τον Έρωτα χορεύουν και γελούνε» (αναμιγνύονται δύο συντάξεις → «Ο Απρίλης με τον Έρωτα χορεύει και γελάει» και «Ο Απρίλης και ο Έρωτας χορεύουν και γελούνε»)

v Ανακόλουθο: «Η κυρα-Ρήνη του Κριτού του Δούκα η θυγατέρα, χρόνου της γράφουν τα προικιά…» (κάποιες λέξεις δε βρίσκονται σε συντακτική συμφωνία/ αντί: Της κυρα-Ρήνης)

v   Καθολικό και μερικό: «Παίρνει τον κατήφορο, την άκρη το ποτάμι»/ αντί «την άκρη του ποταμιού»

v Έλξη: «Τιμούμε όλους όσους αγωνίστηκαν για την πατρίδα»/ αντί «όσοι» (ένας όρος πρότασης επηρεάζεται/έλκεται από κάποιον άλλο)

v  Υπαλλαγή: «Τ’ αντρειωμένα κόκαλα ξεθάψτε του γονιού σας»/ αντί «ξεθάψτε τα κόκαλα του αντρειωμένου γονιού σας» ( ο επιθετικός προσδιορισμός μιας γενικής συμφωνεί με το ουσιαστικό που προσδιορίζει η γενική)

v Πρόληψη: «Ποιος είδε τον αμάραντο σε τι γκρεμό φυτρώνει»/ αντί «Ποιος είδε σε τι γκρεμό φυτρώνει ο αμάραντος» (το υποκείμενο ρήματος δευτερεύουσας πρότασης μπαίνει ‘προληπτικά’ ως αντικείμενο στο ρήμα της κύριας)

Β) ΣΧΗΜΑΤΑ ΛΟΓΟΥ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΗΝ ΠΛΗΡΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΛΟΓΟΥ

v   Έλλειψη/βραχυλογία: «Περασμένα ξεχασμένα»/ αντί «  τα περασμένα ας είναι ξεχασμένα» (παραλείπονται λεκτικά στοιχεία που εννοούνται εύκολα)

v   Αποσιώπηση: «Ήμουν έξω από το χρόνο …» (διακόπτεται ο λόγος και παραλείπονται όσα θα ακολουθούσαν)

v Ασύνδετο: «έρχεστε, λάμπετε, σβήνετε μακριά μας» (χρησιμοποιούνται κόμματα μεταξύ δύο ή περισσότερων όμοιων όρων ή όμοιων προτάσεων)

v Ζεύγμα: «πάει να ποτίσει τ’ άλογο κρύο νερό και δροσερό χορτάρι»/ «να το ποτίσει νερό-να το ταΐσει χορτάρι» (συνήθως δύο αντικείμενα αποδίδονται σ’ ένα ρήμα, όμως το δεύτερο δεν ταιριάζει σ’ αυτό αλλά σε άλλο ρήμα.

v  Παραλληλία: «να λησμονείς και να μη θυμάσαι…» (ένα νόημα εκφράζεται ταυτόχρονα και καταφατικά και αρνητικά με δύο ισοδύναμες αντίθετες εκφράσεις)

v Περίφραση/Αντονομασία: «ο Γέρος του Μοριά»/αντί «ο Κολοκοτρώνης» (μία έννοια εκφράζεται με δύο ή περισσότερες λέξεις, ενώ μπορούσε να εκφραστεί με μία)

v  Επανάληψη: «Δεν είν’ αλήθεια, δεν είν’ αλήθεια» (μια έννοια ή ένα νόημα εκφράζεται δύο φορές στη σειρά με την ίδια λέξη ή φράση)

v  Αναδίπλωση: «Απρίλη, Απρίλη δροσερέ…» (μια λέξη ή φράση επαναλαμβάνεται αμέσως μετά, για δεύτερη φορά, συνήθως με έναν πρόσθετο προσδιορισμό)

v Αναφώνηση: «Χαμένην, αλίμονον!» (μια λέξη ή φράση επιφωνηματική, που κάποτε φανερώνει τη συναισθηματική κατάσταση εκείνου που μιλάει)

v Άρση και θέση: «Εγώ δεν είμαι Τούρκος ουδέ Κόνιαρος, είμαι καλογεράκι απ’ ασκηταριό» (πρώτα λέγεται τι δεν είναι κάτι και αμέσως μετά τι είναι/ πρώτα «αίρεται» κάτι και στη συνέχεια «τίθεται»)

v Πολυσύνδετο: «Οι κλέφτες επροσκύνησαν και γίνηκαν ραγιάδες κι άλλοι φυλάγουν πρόβατα κι άλλοι φυλάγουν γίδια» (τρεις ή περισσότεροι όμοιοι όροι ή όμοιες προτάσεις συνδέονται με συμπλεκτικούς ή διαχωριστικούς συνδέσμους)

Γ) ΣΧΗΜΑΤΑ ΛΟΓΟΥ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΗ ΣΗΜΑΣΙΑ ΛΕΞΕΩΝ-ΦΡΑΣΕΩΝ

v   Μεταφορά: «Το κορμί του ήταν λαμπάδα» (η ιδιότητα ενός προσώπου/ζώου, πράγματος, αφηρημένης έννοιας … «μεταφέρεται» σε άλλο πρόσωπο/ζώο…)

v  Αλληγορία: είναι μια μεταφορική φράση η οποία κρύβει νοήματα διαφορετικά από εκείνα που δηλώνουν οι λέξεις της. Η αλληγορία μοιάζει με τη μεταφορά, όμως δεν περιορίζεται σε μία λέξη αλλά εκτείνεται σε μια φράση ή και σε ένα μεγάλο τμήμα του κειμένου

v  Παρομοίωση: «Είχε καρδιά σαν πέτρα» (συσχετίζεται η ιδιότητα ενός προσώπου, ζώου κτλ. με την ιδιότητα κάποιου άλλου προσώπου, ζώου κτλ.,  που υπάρχει σ’ αυτό σε μεγαλύτερο βαθμό και είναι πιο εντυπωσιακή/ αρχίζει με τις λέξεις σαν, καθώς, όπως, σαν να)

v  Προσωποποίηση: «Και το πουλί παράκουσε κι αλλιώς επήγε κι είπε» (αποδίδονται ανθρώπινες ιδιότητες σε μη ανθρώπινα όπως σε ζώα, φυτά, πράγματα, αφηρημένες έννοιες)

v  Συνεκδοχή-Μετωνυμία: «Ο Έλληνας δεν έχει σωστή οδική συμπεριφορά»/αντί: οι Έλληνες. «Διαβάζω Καζαντζάκη»/αντί: έργα του Καζαντζάκη (οι λέξεις δε χρησιμοποιούνται με την αρχική τους σημασία αλλά με διαφορετική)

v  Υπερβολή: «… όποιος πεθαίνει σήμερα χίλιες φορές πεθαίνει» (παρουσιάζεται μια ενέργεια, μια ιδιότητα, μια κατάσταση κτλ. μεγαλοποιημένη σε βαθμό που βρίσκεται έξω από την πραγματικότητα και τα φυσιολογικά όρια)

v Έμφαση: «Εμένα να ακούς»/αντί: να με ακούς (ένα στοιχείο του λόγου τονίζεται με οποιονδήποτε τρόπο, ώστε να εστιαστεί σ΄αυτό η προσοχή του αναγνώστη)

v Κατεξοχήν: «η Πόλη»/αντί η Κωνσταντινούπολη (η σημασία μιας λέξης στενεύει και ενώ αυτή φανέρωνε αρχικά σύνολο ομοειδών όντων, καταλήγει να φανερώνει ένα μόνο, ορισμένο από αυτά)

v Αντίθεση: «θέλει να του μιλήσει αλλά δεν μπορεί» (προβάλλονται η μια κοντά στην άλλη δύο έννοιες, ιδιότητες κτλ. που έχουν ολότελα διαφορετικά γνωρίσματα)

v  Οξύμωρο: «Έσβησε η άσβηστη φωτιά!» (συνδέονται δύο έννοιες που φαινομενικά αποκλείουν η μία την άλλη, ωστόσο στο βάθος εκφράζουν ένα λογικό νόημα)

v   Κλιμακωτό: (Αυξάνει βαθμιαία η ένταση στην παρουσίαση μιας σειράς από ενέργειες ή καταστάσεις)

v    Λιτότητα: «Η ζημιά ήταν όχι μικρή»/αντί «μεγάλη» (αντί για κάποια λέξη χρησιμοποιείται η αντίθετή της με άρνηση)

v  Ειρωνεία: «Ωραία τα κατάφερες!»/αντί «άσχημα τα έκανες» (θέλοντας κάποιος να δώσει αστείο ή χλευαστικό τόνο στο λόγο του, χρησιμοποιεί με προσποίηση λέξεις ή φράσεις που το σημασιολογικό τους περιεχόμενο είναι αντίθετο από αυτό που έχει στο νου του)

v Ευφημισμός: «γλυκάδι»/αντί «ξίδι» (χρησιμοποιούνται λέξεις ή φράσεις με καλή σημασία για την ονομασία κακού ή δυσάρεστου πράγματος)

Νίκου Καζαντζάκη, «Ήτον» (αποσπάσματα) Ωραία καλοκαιριάτικη μέρα, γυρίζω στα χαριτωμένα στενά δρομάκια του Ήτον, μπαίνω στην κοσμοξάκουστη σχολή, όπου σπουδάζει, από το Δημοτικό ως το Γυμνάσιο, η αριστοκρατία της Αγγλίας. [...] Τέτοια συμπύκνωση πεθυμιάς και νοσταλγίας νιώθεις αναπνέοντας τον αγέρα τούτο του Ήτον. Όλοι σχεδόν οι αρχηγοί του εγγλέζικου έθνους τους τελευταίους αιώνες πέρασαν εδώ μέσα, στους τοίχους τούτους και τις πρασινάδες, την παιδική κι εφηβική τους ηλικία, και τούτες οι κλειστές αυλές κι οι τριζοκοπούσες παμπάλαιες σκάλες και το γιασεμί τούτο που ανθίζει στις δοξαρωτές πόρτες θα ’μειναν σε όλη τους τη ζωή η μεγάλη τους αγιάτρευτη νοσταλγία. […] Νιώθεις πως εδώ, στη μικρή τούτη φημισμένη πολιτεία όπου αναθρέφεται η εγγλέζικη αριστοκρατία, το ελληνικό πνέμα, φωτεινό, τολμηρό κι ισορροπημένο, συνεχίζει εξόριστο στην υπερβόρεια ομίχλη το εξαίσιο έργο του. Περνώ ένα μικρό γιοφυράκι ποταμού, φτάνω στον ανοιχτό χώρο, όπου οι μεγάλοι μαθητές με τα ουρανιά και τ’ άσπρα κασκέτα, παίζουν γκολφ. Ωραία λιγνά κορμιά, χάρη και δύναμη, πειθαρχημένη ορμή, χαρά στο μάτι να βλέπει και στο νου να συλλογιέται πως με την άσκηση τα κορμιά τούτα γίνουνται καλοί αγωγοί για να περνάει το πνέμα. Κάποτε ένας Ανατολίτης σοφός είδε μερικούς σκοινοβάτες να πραγματοποιούν με τα κορμιά τους τις πιο επικίντυνες τόλμες· και ξέσπασε στα κλάματα. «Γιατί κλαις;» τον ρώτησαν. «Γιατί συλλογιέμαι», αποκρίθηκε ο σοφός, «πως αν, όπως γυμνάζουμε έτσι τα σώματά μας, γυμνάζαμε και την ψυχή μας, τι θάματα θα μπορούσαμε να κάμουμε!» Εδώ όμως, στο Ήτον, ο θεατής δεν μπορεί να ξεσπάσει σε κλάματα. Γιατί μήτε καταπληχτικούς σκοινοβατικούς άθλους θα δει, μήτε κι η ψυχή μένει, μέσα σε τέτοια ευλύγιστα κορμιά, ακαλλιέργητη. Υπάρχει μέτρο, ισορροπία, παράλληλη καλλιέργεια σάρκας και νου σε ανθρώπινη κλίμακα. Ελληνική αρμονία. Τα σπορτ κι οι κλασικές σπουδές είναι στο Ήτον οι δυο παράλληλοι αδερφωμένοι δρόμοι της αγωγής. Όχι όμως σπορτ ατομικά –ακόντιο, πήδημα, δίσκος– παρά σπορτ ομαδικά: λεμβοδρομίες, κρίκετ, τένις, φουτμπόλ. Τα ομαδικά παιχνίδια υπηρετούν μεγάλο ηθικό σκοπό: σε συνηθίζουν να υποτάξεις την ατομικότητά σου σε μια γενική ενέργεια. Να μη νιώθεις πως είσαι άτομο ανεξάρτητο, παρά μέλος μιας ομάδας. Να υπερασπίζεσαι όχι μονάχα την ατομική σου τιμή παρά ολόκληρη την τιμή της ομάδας όπου ανήκεις: σχολή, Πανεπιστήμιο, πόλη, έθνος. Έτσι, από σκαλοπάτι σε σκαλοπάτι, το παιχνίδι μπορεί να σε ανεβάσει στις πιο αψηλές κι αφιλόκερδες κορυφές της ενέργειας. […] Στα σπορτ δε γυμνάζεις το σώμα σου μονάχα· γυμνάζεις, πάνω απ’ όλα, την ψυχή σου. «Στα τερραίν του Ήτον», είπε πολύ σωστά ο Ουέλλιγκτων, «κερδήθηκε η μάχη του Βατερλώ.» Στα ομαδικά αυτά σπορτ μαθαίνεις να' σαι έτοιμος, να συγκρατιέσαι, να περιμένεις την κατάλληλη στιγμή, να θυσιάζεις τις ατομικές χαρές ή προτίμησες για τα συφέροντα της ομάδας. Μαθαίνεις να προσαρμόζεις τις ιδιότητές σου στις ανάγκες του συνόλου, να εκμεταλλεύεσαι, όσο μπορείς, για τη νίκη τα ελαττώματα και τα προτερήματά σου. Με τη μέθοδο αυτή μονάχα μπορείς ν' ασκηθείς για το μεγάλο παιχνίδι, αργότερα, της δημόσιας ζωής. Για να φτάσεις στο υψηλό αυτό κορύφωμα της άσκησης, πρέπει καλά να ξέρεις τον εαυτό σου, να ξέρεις το διπλανό σου, να ξέρεις κι αλάκερη την ομάδα, όπου ανήκεις. Κι όχι μονάχα αυτό· να ξέρεις και την αντίπαλή σου ομάδα. Να μην την περιφρονάς, να τη σπουδάζεις με αμεροληψία και σέβας, να ξέρεις καλά τις αρετές και τις δυνάμες της, για να οργανώσεις ανάλογα και συ τις αρετές και τις δυνάμες και να μη χάσεις το παιχνίδι. Κι ακόμα τούτο το σημαντικότατο, που αποτελεί το πιο κρυφό, το πιο πανανθρώπινο τέρμα του παιχνιδιού: να ξέρεις πως κι η αντίθετη ομάδα στο βάθος δεν είναι αντίμαχη, συνεργάζεται μαζί σου, γιατί χωρίς αυτή δε θα υπήρχε παιχνίδι. Ό,τι αγνότατα ηθικό μπορεί να μας μάθει το παιχνίδι είναι τούτο: Ο ανώτατος σκοπός του παιχνιδιού δεν είναι η νίκη παρά πώς, από ποιους δρόμους, με ποιαν προπόνηση, με τι πειθαρχία, ακολουθώντας αυστηρά τους νόμους του παιχνιδιού, να μάχεσαι για τη νίκη. [...] Το παιχνίδι έχει νόμους· όποιος θέλει να παίζει, οφείλει να ξέρει τους νόμους αυτούς και να τους σέβεται. Αν δεν ξέρει τους νόμους ή αν δε θέλει να τους σέβεται, δεν είναι άξιος να λάβει μέρος στο παιχνίδι. Μέσα στον κύκλο που χαράζουν οι νόμοι είναι απόλυτα λεύτερος· κανένας, μήτε ο βασιλιάς, δεν έχει δικαίωμα να επέμβει. Μπορεί οι νόμοι αυτοί να' ναι παλιωμένοι ή στραβοί ή αυθαίρετοι· δεν έχει σημασία· το σπουδαίο είναι, κι αυτό γυμνάζει την ψυχή του ανθρώπου, να τους υπακούς. Δεν πρέπει να ντρέπεσαι πως νικήθηκες· πρέπει να ντρέπεσαι μονάχα όταν έπαιξες κακά και γι' αυτό νικήθηκες· ή —κι αυτό είναι το χειρότερο— πρέπει να ντρέπεσαι όταν νίκησες παίζοντας κακά ή άτιμα. Το fair-play, νά το ανώτατο χρέος. Να παίζεις καλά το παιχνίδι, είτε φουτμπόλ είναι είτε πόλεμος είτε ολόκληρη ζωή, αυτή είναι η πρώτη αυστηρότατη εντολή στον εγγλέζικο δεκάλογο. «Να 'σαι δυνατός και να παίζεις τον άντρα!» Κάνε το χρέος σου αυτό και μη σε μέλει για τίποτα άλλο. Αν πετύχεις, αν αποτύχεις, αυτό έχει μονάχα πραχτική, όχι ψυχική αξία· έκαμες το χρέος σου, τι άλλη αμοιβή θες; [...] Μια Εγγλέζα μητέρα, που ο γιος της σκοτώθηκε καλά πολεμώντας στον περασμένο πόλεμο, έγραψε στον τάφο του γιου της τούτον τον απλούστατο εγγλέζικο επιτάφιο ύμνο: «Έπαιξε καλά το παιχνίδι.» [...] [πηγή: Νίκος Καζαντζάκης, Ταξιδεύοντας. Αγγλία, Εκδόσεις Καζαντζάκη, Αθήνα 52000, σ. 136-141]

ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

ΒΑΣΙΚΟΙ ΟΡΟΙ

     ΑΝΑΔΡΟΜΙΚΗ ΑΦΗΓΗΣΗ: αναφορά σε γεγονότα προγενέστερα από το σημείο της ιστορίας, όπου βρίσκεται ο αφηγητής

    ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΟΙ ΤΡΟΠΟΙ-ΤΕΧΝΙΚΕΣ: οι τρόποι με τους οποίους γίνεται η αφήγηση:

  Διήγηση: ο πεζογράφος αφηγείται σε γ’ πρόσωπο χωρίς να μετέχει στα γεγονότα ενώ τα λόγια των ηρώων τα αναφέρει σε πλάγιο λόγο κι όχι αυτολεξεί

  Μίμηση: αφηγείται ένα από τα πρόσωπα του έργου ή ο ίδιος ο συγγραφέας, που παρουσιάζεται να μετέχει στα γεγονότα σε α’ πρόσωπο-χωρίς να αποκλείεται και το γ’ πρόσωπο

  Μικτός τρόπος: συνδυασμός αφήγησης και διαλόγου. Έχουμε δηλ. διήγηση ή μίμηση με την παρεμβολή των ηρώων του έργου , τα οποία διαλέγονται μεταξύ τους. Είναι ο πιο συχνός αφηγηματικός τρόπος.

    Περιγραφή

    Διάλογος

    Μονόλογος

    Σχόλιο, παράδειγμα, αλληγορία

 Εναλλαγή αφηγητών, συνεντεύξεις, επιστολές, ημερολόγια

    ΑΦΗΓΗΤΗΣ:

  Είναι αμέτοχος στην ιστορία. Δεν ταυτίζεται με το συγγραφέα αλλά είναι πρόσωπο πλαστό και έχει το ρόλο του διαμεσολαβητή ανάμεσα στο συγγραφέα και τον αναγνώστη.

   Είναι ο «παντογνώστης» παρατηρητής και βλέπει μέσα απ’ όλα τα πρόσωπα ή μέσα από το βασικό ή από ένα δευτερεύον πρόσωπο

    Είναι ο αντικειμενικός παρατηρητής, αποστασιοποιημένος από την ιστορία που αφήνει να μιλήσουν τα ίδια τα γεγονότα και οι πράξεις των προσώπων.

  Είναι δραματοποιημένος βλέποντας από την οπτική γωνία ενός προσώπου, συμμετέχει στα δρώμενα και αφηγείται σε α’ πρόσωπο

  ΓΡΑΜΜΙΚΗ ΑΦΗΓΗΣΗ: ο αφηγητής παρουσιάζει τα γεγονότα από την αρχή ως το τέλος της ιστορίας με τη σειρά με την οποία διαδραματίστηκαν.

   ΔΙΗΓΗΜΑ: πεζό λογοτεχνικό έργο με μικρή (σχετική με το μυθιστόρημα) έκταση και με ολοκληρωμένη υπόθεση, που είναι πλαστή ή εμπνευσμένη από την πραγματικότητα. Στο διήγημα υπάρχουν ενότητα υπόθεσης + τόπου + χρόνου, ένα κύριο γεγονός κι ένας βασικός ήρωας.

   ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑ: πεζό λογοτεχνικό αφηγηματικό έργο με πολύ μεγάλη έκταση και με υπόθεση πλαστή ή εμπνευσμένη από την πραγματικότητα. Γίνεται αναφορά σε πολλά πρόσωπα, γεγονότα και καταστάσεις με έναν ή περισσότερους ήρωες και πολλές παρεκβάσεις (=αναφορές σε θέματα πέρα από την κύρια υπόθεση)

 ΕΓΚΙΒΩΤΙΣΜΟΣ: η παρεμβολή μιας αφήγησης στο εσωτερικό άλλης, ευρύτερης. Διακόπτεται δηλ. η αφήγηση, παρεμβάλλεται μια άλλη και μετά την ολοκλήρωσή της συνεχίζεται αυτή που έχει διακοπεί.

   ΕΙΚΟΝΕΣ: παραστάσεις-πραγματικές ή φανταστικές- που προβάλλει ο λογοτέχνης και μπορεί να είναι: οπτικές, ηχητικές, κινητικές, οσφρητικές και μικτές.

   ΕΛΛΕΙΨΗ: στην αφήγηση υπάρχει «αφηγηματικό κενό», δηλ. ο αφηγητής παραλείπει ένα τμήμα της ιστορίας.

 ΕΠΙΒΡΑΔΥΝΣΗ: η καθυστέρηση της εξέλιξης της υπόθεσης, που έχει σκοπό να επιτείνει την αγωνία του αναγνώστη.

  IN MEDIA RES: η αφήγηση ξεκινάει όχι από την αρχή αλλά από τη «μέση» της υπόθεσης (η περίπτωση της ομηρικής Οδύσσειας)

  ΚΛΙΜΑΚΩΣΗ: μια σειρά από ενέργειες των προσώπων, από καταστάσεις ή γεγονότα παρουσιάζονται με βαθμιαία ένταση («κλιμακωτά») με αποτέλεσμα να αυξάνει και η ένταση του ενδιαφέροντος του αναγνώστη.

  ΛΥΡΙΣΜΟΣ: η εξωτερίκευση του εσωτερικού κόσμου του λογοτέχνη, ιδιαίτερα του ποιητή (σκέψεις, απόψεις, βιώματα, συναισθήματα) χρησιμοποιώντας πλούσια κι εντυπωσιακά εκφραστικά μέσα (εικόνες, σχήματα λόγου κ.α.)

  ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ: ο τρόπος με τον οποίο οργανώνονται οι ενότητες ενός λογοτεχνικού έργου ώστε να οδηγούν λογικά και αβίαστα στη λύση του έργου.

  ΠΑΡΕΚΒΑΣΗ: η προσωρινή μετακίνηση του συγγραφέα σε θέμα άσχετο με την υπόθεση του έργου.

 ΠΛΟΚΗ: ο τρόπος που επινοεί ο συγγραφέας για να παρουσιάσει μια σειρά από γεγονότα, που συνθέτουν την υπόθεση ώστε να είναι πιο ενδιαφέρουσα η αφήγηση.

  ΠΡΟΔΡΟΜΗ ΑΦΗΓΗΣΗ: πρόωρη αφήγηση σε γεγονότα που θα συμβούν μελλοντικά

  ΠΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΑ: ο συγγραφέας σε κάποιο σημείο της αφήγησης δημιουργεί τις κατάλληλες προϋποθέσεις, ώστε εκείνα που θα ακολουθήσουν να φαίνονται φυσικά και λογικά επακόλουθα όσων έχουν συμβεί.

   ΠΡΟΣΗΜΑΝΣΗ (ΠΡΟΕΙΔΟΠΟΙΗΣΗ-  
   ΠΡΟΙΔΕΑΣΜΟΣ): ο αφηγητής κάνει κάποιο υπαινιγμό για όσα θα ακολουθήσουν στην αφήγηση.

  ΤΡΑΓΙΚΗ ΕΙΡΩΝΕΙΑ: ο ήρωας αγνοεί την τραγική θέση στην οποία βρίσκεται ή προς την οποία οδεύει, με αποτέλεσμα να ενεργεί με τρόπο αρνητικό για τον εαυτό του, ενώ ο αναγνώστης γνωρίζει την αλήθεια και αγωνιά για την εξέλιξη της πλοκής.

  ΥΦΟΣ: ο ιδιαίτερος εξατομικευμένος τρόπος με τον οποίο ο λογοτέχνης εκφράζει τις σκέψεις και τα συναισθήματά του.