Κλασικά λάθη που κάνουμε όταν μιλάμε...
Ο καθηγητής γλωσσολογίας Χριστόφορος Χαραλαμπάκης δίνει απαντήσεις:
Πόσες φορές ξεκινάμε μία φράση, και αναρωτιόμαστε από μέσα μας αν αυτό που λέμε ή γράφουμε είναι σωστό; Αρκετές ίσως. Άλλες πάλι τα λάθη βγαίνουν αβίαστα, είτε στον προφορικό είτε στον γραπτό λόγο.
Όπως χαρακτηριστικά λέει ο καθηγητής γλωσσολογίας, Χριστόφορος Χαραλαμπάκης, όποιος κάνει λάθη στη γλώσσα δεν είναι απαραίτητα λόγω έλλειψης μόρφωσης.
Δημοσιογράφοι και πολιτικοί αλλά και όσοι έχουν ως κύριο εργαλείο το λόγο στην καθημερινότητά τους, λένε ή γράφουν πολλές φορές πράγματα, τα οποία μας αφήνουν κυριολεκτικά… άφωνους.
Ο καθηγητής τονίζει πως «όταν ένα λάθος καθιερωθεί στη γλώσσα, παύει να είναι λάθος».
Όπως λέει χαρακτηριστικά ο κύριος Χαλαμπάκης: «τα λάθη αποτελούν αναπόσπαστο μέρος της ζωής μας και φυσικά απ’ αυτά δεν μπορούν να εξαιρεθούν τα γλωσσικά λάθη. Ο περισσότερος κόσμος νομίζει ότι τα λάθη οφείλονται μόνο σε άγνοια, αδιαφορία ή επιπολαιότητα των φυσικών ομιλητών και δεν συνειδητοποιεί ότι το ίδιο το γλωσσικό σύστημα παρουσιάζει ποικίλες αλλαγές και «αποκλίσεις».
Οι γλωσσολόγοι έχουν καταγράψει ελλείψεις (ζηλιάρης, ζηλιάρα, αλλά ζηλιάρικο από το ζηλιάρικος) και ιδιόμορφους σχηματισμούς (γενική του θανάτου ή του θάνατου, αλλά: είναι του θανατά). Απειράριθμες είναι οι παραδοξότητες ή εσφαλμένες χρήσεις στη γλώσσα που δεν ενοχλούν πια (κάτσε όρθιος, περί ορέξεως ουδείς λόγος, το «ορθό» όμως θα ήταν περί γεύσεων ουδείς λόγος, αφού πρόκειται για το de gustibus non disputantum) κ.ά.».
Καταρχήν ή καταρχάς;
Επειδή το καταρχάς παραπέμπει στο «μαθητάς» και γενικότερα στην καθαρεύουσα, ορισμένοι νιώθουν απέχθεια και το αποφεύγουν, χρησιμοποιώντας το καταρχήν ακόμα και αν είναι λάθος.
Καταρχάς: Πρώτ’ απ’ όλα, αρχικά
Καταρχήν: Κατά βάση, στα βασικά σημεία (Δεν διαφωνώ καταρχήν, αλλά στα βασικά θέματα)
Παρόλ’ αυτά, καταχρηστικά, όπως επισημαίνει ο κύριος Χαραλαμπάκης, κάποιοι χρησιμοποιούν το καταρχήν ακόμα και όταν δεν πρέπει, παρά το γεγονός ότι είναι λάθος.
Από ανέκαθεν ή ανέκαθεν;
Το σωστό είναι το ανέκαθεν. «Η έκφραση από ανέκαθεν οφείλεται στην ασάφεια του συστήματος», επισημαίνει ο γλωσσολόγος. «Ήδη στην ελληνιστική κοινή εμφανίζονται πολύ συχνά ανάλογοι σχηματισμοί: από μακρόθεν. Ο δημοσιογραφικός λόγος επέβαλε τη χρήση του ρήματος διαρρέω ως μεταβατικού, και αντίθετα, του μεταβατικού ρήματος διαπραγματεύομαι με παθητική διάθεση: Οι μετοχές που διαπραγματεύτηκαν (= αποτέλεσαν αντικείμενο διαπραγμάτευσης) ήταν οι εξής …
Πλήρης ή πλήρες;
Όπως λέει ο γλωσσολόγος, η πιο χαρακτηριστική περίπτωση είναι η κλίση των τριγενών και δικατάληκτων επιθέτων της αρχαίας Ελληνικής σε -ης, -ες, οξύτονων ή παροξύτονων. Λάθη του τύπου ένα πλήρης αφιέρωμα γίνονται και από μορφωμένους ομιλητές. Εξίσου συχνά δεν είναι σε θέση πολλοί μητρικοί ομιλητές, και μάλιστα, ανώτατου μορφωτικού επιπέδου, να κλίνουν σωστά τη μετοχή ενεστώτα πολλών ρημάτων. Ένα πανεπιστήμιο μας πληροφορεί ότι διαθέτει Κατάλογο τρεχόντων (αντί τρεχουσών) συνδρομών περιοδικών. Συχνά λέγεται τρεισήμισι κιλά, αντί τριάμισι. Το σωστό είναι τρεισήμισι μήνες, τριάμισι χρόνια.
Εγχειρισμένος ή εγχειρημένος;
Ο «ορθός» τύπος εγχειρημένος δεν λέγεται. Είμαι (πρόσφατα) εγχειρισμένος θα πει ο νεοέλληνας. Το λόγιο αρχαίο ρήμα εγχειρώ, από το οποίο παράγεται η εγχείρηση, έχει εδώ και αιώνες αντικατασταθεί από το εγχειρίζω, με την ίδια σημασία, που είναι και αυτό της μεταγενέστερης εποχής. Γιατί, λοιπόν, να παράγεται η μετοχή από το εγχειρώ και όχι από το εγχειρίζω; Η εγχείρηση γράφεται συχνά με ι, επειδή συνδέεται από τον κόσμο με το εγχειρίζω.
Χειρούργος ή χειρουργός;
Και τα δύο είναι σωστά. Το χειρουργός ανήκει στο επίσημο ύφος
Πρωτίστως ή πρώτιστα;
Κανονικός θεωρείται ο δεύτερος τύπος, όπως άριστα και όχι αρίστως, όμως από το πρώτιστος, αναλογικά προς το ευχάριστος σχηματίστηκε το πρωτίστως.
Απηυδήσει ή απαυδήσει;
Το σωστό είναι το απαυδήσει και όχι το απηυδήσει, για χρήση στο παρόν. Γίνεται απηύδησε όμως σε παρελθοντικό χρόνο.
Παράγγειλα ή παρήγγειλα;
Το σωστό σε αυτή την περίπτωση είναι το παράγγειλα, αλλά συμβαίνει το ίδιο όπως και στην περίπτωση του «απηύδησα».
Οκτώμβριος ή Οκτώβριος;
Το σωστό είναι σύμφωνα με τον κύριο Χαραλαμπάκη το Οκτώβριος. Υπάρχει όμως το Νοέμβριος και το Δεκέμβριος με αποτέλεσμα να μην υπάρχει ισορροπία και να ‘γέρνει’ το σύστημα. «Δεν αποκλείεται όμως κάποια στιγμή να επικρατήσει το Οκτώμβριος και πλέον να μην ενοχλείται κανείς από τη χρήση του», επισημαίνει.
Παρεπιπτόντως ή παρεμπιπτόντως;
Το σωστό είναι το παρεμπιπτόντως.
Κηφισίας ή Κηφηφίας; – Αράχωβας ή Αραχώβης;
«Δεν υπάρχει λόγος να πειθαναγκάσουμε τον κόσμο να λέει Λεωφόρος Κηφισιάς, αφού ο τύπος Κηφησίας είναι εσφαλμένος, αποτέλεσμα υπερδιόρθωσης. Και η οδός Αραχώβης δεν θα γίνει οδός Αράχοβας. Όταν όμως υπάρχουν περιθώρια παρέμβασης για την αποτροπή χρήσης της αδόκιμης λέξης ή έκφρασης, τότε είναι υποχρέωση των ειδικών και άλλων κρατικών ή μη φορέων να ασκήσουν την επιρροή τους για την καθιέρωση του ορθού και τη βελτίωση της ποιότητας της γλώσσας των Νεοελλήνων», εξηγεί ο γλωσσολόγος.
Οι… στήλες του «Ολυμπίου Διός»
Ο καθηγητής αναφέρει ως χαρακτηριστικό παράδειγμα ότι ο κόσμος λέει τώρα πια οι στύλοι και όχι οι στήλες «του Ολυμπίου Διός».
Ξενόφερτες λέξεις
Δεν είναι λάθος η χρήση πληθυντικού για ξενικές λέξεις, των οποίων η χρήση γίνεται κατά περίπτωση.
Κόκα-κόλα ή κόκα-κόλες;
Για παράδειγμα «Ήπιαμε δύο κοκακόλες. Δεν συνηθίζεται να λέμε «Ήπιαμε δύο κοκα-κόλα», ενώ υπάρχουν και οι άκλιτες ξενικές λέξεις όπως το μπουφάν ή το μπριάμ.
Smartphone ή smartphones;
«Είμαστε σε ένα στάδιο που περιμένουμε τι θα γίνει. Και τα δύο όμως είναι σωστά, τόσο τα “smartphones”, όσο και τα “smartphone”. Η γλώσσα εξελίσσεται και περιμένουμε να δούμε αν θα καθιερωθεί στο κλιτικό μας σύστημα μία λέξη, κάτι που δεν το γνωρίζουμε εκ των προτέρων. Σε κάθε περίπτωση η γλώσσα αλλάζει και κάτι που χθες μπορεί να είχε μία μορφή, αύριο να είναι διαφορετικό», σύμφωνα με τον καθηγητή.
«Ο κλειδαράς δεν είναι αυτός που φτιάχνει μεταλλικά κλειδιά»
Χαρακτηριστικό είναι το γεγονός ότι ο κλειδαράς δεν είναι αυτός που φτιάχνει μεταλλικά κλειδιά.
Ο Χριστόφορος Χαραλαμπάκης επισημαίνει ότι η έννοια κλειδί άλλαξε, δεδομένου ότι υπάρχουν μαγνητικά κλειδιά ή κάρτες κλειδιά. «Κλειδαράς είναι ο επαγγελματίας που πουλάει κλειδιά όλων των ειδών αλλά και κλειδαριές. Φτιάχνει αντικλείδια και επισκευάζει όλων των ειδών τα κλειδιά και τις κλειδαριές ή ανοίγει κλειδαριές όταν ο ιδιοκτήτης τους έχει κλειστεί έξω».
«Ο οικοδόμος δεν είναι αυτός που κατασκευάζει σπίτια»
«Τέλος, ο οικοδόμος δεν είναι αυτός που κατασκευάζει σπίτια. Οικοδόμος είναι κάθε τεχνίτης που κατασκευάζει το οτιδήποτε είναι σχετικό με την αποπεράτωση ενός σπιτιού. Οικοδόμος μπορεί να είναι και ο «μπετατζής» και ο «πλακατζής» ή ο «πατωματζής», αλλά και ο «σκεπάς». Όλα αυτά δείχνουν την εξέλιξη της γλώσσας με βάση τις σύγχρονες συνθήκες και απαιτήσεις. Χαρακτηριστικό είναι επίσης ότι πριν από μερικά χρόνια δεν υπήρχε το κοινωνικό φαρμακείο ή το κοινωνικό παντοπωλείο, καθώς οι σύγχρονες ανάγκες ήταν εκείνες που τα «γέννησαν». Η γλώσσα παρακολουθεί και καταγράφει ως ευαίσθητος σεισμογράφος ότι γίνεται στην κοινωνία», καταλήγει ο κύριος Χαραλαμπάκης.
