Η μεταβατική εποχή: Οι έριδες για το ζήτημα των εικόνων

 

α) Ορισμός, πρωτεργάτες και παράγοντες της εικονομαχίας.

à Εικονομαχία:  ονομάζεται η διαμάχη για τη λατρεία ή μη των εικόνων που συγκλόνισε το Βυζάντιο από τις αρχές του 8^ου έως τα μέσα του 9^ου αιώνα.

Εικονομάχοι αυτοκράτορες ήταν ο Λέων Γ’ (714-741) και ο Κωνσταντίνος Ε’ (741-775). Κατάγονταν από τη Β. Συρία και επηρεάστηκαν από τις ανεικονικές αντιλήψεις των ιουδαίων και μουσουλμάνων.

Αίτια Εικονομαχίας

·      Οι ανεικονικές αντιλήψεις των δύο αυτοκρατόρων αλλά και των στρατιωτών- αγροτών της Μ. Ασίας, που πολεμούσαν κυρίως κατά των Αράβων

·      Η επιθυμία για τον περιορισμό της δύναμης των μοναχών

·      Οι δεισιδαιμονίες και οι υπερβολές

·      Η αντίληψη πως όλες οι συμφορές του Βυζαντίου οφείλονταν στην θεϊκή οργή εξαιτίας της κατάστασης στο χώρο της λατρείας.

β) Φάσεις της εικονομαχίας

Α’ φάση: 726-787à

·      Απομάκρυνση εικόνας Χριστού από τη Χαλκή Πύλη

·      Αυτοκρατορικό διάταγμα  απαγορεύει τη λατρεία των εικόνων (730 μ.Χ.)

·      Τιμωρούνται οι εικονόφιλοι  με εξορίες, φυλακίσεις, δημεύσεις περιουσιών

·      Καταστροφή μοναστηριών που θεωρούνταν ως προπύργια της εικονολατρίας και διώξεις μοναχών

·      Σύγκληση Ζ’ Οικουμενικής Συνόδου από αυτοκράτειρα Ειρήνη την Αθηναία που αποκατέστησε τις εικόνες υποστηρίζοντας πως η προσκύνηση των εικόνων είναι μόνο τιμητική.

Β’ φάση: 815-843à

·      Μικρότερη σε ένταση διαμάχη

·      Αρχίζει με το Λέοντα Ε’ τον Αρμένιο

·      Τελειώνει με την οριστική αναστήλωση των εικόνων από την Αυγούστα Θεοδώρα (Σύνοδος του 843).

 

γ) Σημασία της ήττας των εικονοκλαστών

·      Η ελληνική πνευματική παράδοση που απέδιδε τη θεία μορφή νίκησε τη μουσουλμανική και ιουδαϊκή  ανεικονική παράδοση

·      Οι θρησκευτικές διαμάχες τερματίστηκαν

·      Ξεκίνησε μια γόνιμη συνεργασία Κράτους και Εκκλησίας

·      Η Εκκλησία αφοσιώθηκε στο ιεραποστολικό έργο της

·      Αρχίζει η ακμή των μοναστηριών, που αυξάνονται και πλουτίζουν

·      Περιορίστηκαν οι υπερβολές στη λατρεία εικόνων και λειψάνων

 

δ) Συνέπειες της Εικονομαχίας

·      Ο βυζαντινός λαός διχάστηκε

·      Η Εκκλησία της Ρώμης βρήκε ευκαιρία να στραφεί προς τους Φράγκους ηγεμόνες κι έτσι απομακρύνθηκε από το Βυζάντιο

·      Καταστράφηκαν έργα τέχνης και εικόνες μεγάλης καλλιτεχνικής και ιστορικής αξίας

·      Περιορίστηκε η ενασχόληση με τα γράμματα

·      Καταστράφηκαν τα κείμενα των εικονομάχων μετά το 843, έτος αναστύλωσης των εικόνων

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΡΙΤΟ

ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΜΕΓΑΛΗΣ ΑΚΜΗΣ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ (717-1025)

Ι. ΠΑΓΙΩΣΗ ΤΗΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΚΥΡΙΑΡΧΙΑΣ ΣΤΑ ΒΑΛΚΑΝΙΑ ΚΑΙ ΤΗ ΜΙΚΡΑ ΑΣΙΑ

 

1. Η διαμόρφωση της μεσαιωνικής ελληνικής Βυζαντινής Αυτοκρατορίας

α. Παγίωση και επέκταση των αλλαγών

Το μεσαιωνικό Βυζαντινό Κράτος διαμορφώθηκε στα χρόνια της Δυναστείας των Ισαύρων -Συριακή δυναστεία- (717-802) και της Δυναστείας του Αμορίου (802-867).

 

Βασικές εξελίξεις/αλλαγές:

·      Τα ανατολικά σύνορα του Βυζαντίου σταθεροποιήθηκαν στη στεριά στις παρυφές της Μικράς Ασίας και στη θάλασσα κατά μήκος της γραμμής Κιλικία-Κύπρος-Κρήτη.

·      Στα μέσα του 9^ου αιώνα άρχισε η βυζαντινή αντεπίθεση στη Μικρά Ασία.

·      Αντιμετώπιση Βουλγαρικής απειλής

·      Αφομοίωση των Σλάβων

·      Ενίσχυση του εξελληνισμού του Βυζαντίου

·      Γενίκευση του θεσμού των θεμάτων με συνέπειες:

       - περιορισμός των μισθοφόρων

       - κυριαρχία τη μικρής και μεσαίας αγροτικής ιδιοκτησίας.

β. Ανάκαμψη της οικονομίας

·      Αύξηση των κρατικών εσόδων

·      Αναζωογόνηση εμπορίου και βιοτεχνίας, χωρίς να αλλοιωθεί ο αγροτικός χαρακτήρας της οικονομίας.

·      Εφαρμόσθηκαν τολμηρά οικονομικά μέτρα (οι «κακώσεις»), την εποχή του Νικηφόρου Α’ (802-811) που έπληξαν την εκκλησία και τα μοναστήρια, όμως πέτυχαν την ανάκαμψη του εμπορίου και την αύξηση των εσόδων του κράτους..

II. Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΟΥ ΙΣΛΑΜ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ ΤΟΥ ΜΕΣΑΙΩΝΑ

1. Η εξάπλωση των Αράβων

 

          Το Ισλάμ (= αφοσίωση και πίστη στο θέλημα του Θεού) είναι μια μονοθεϊστική θρησκεία που ίδρυσε ο Μωάμεθ, επηρεασμένος από το Χριστιανισμό και τον Ιουδαϊσμό. Ιερό βιβλίο είναι το Κοράνι. Κάθε μουσουλμάνος είναι υποχρεωμένος να διαδίδει το Ισλάμ με ιερό πόλεμο (Τζιχάντ). Αφετηρία του αραβικού χρονολογικού συστήματος είναι το έτος 622 μ.χ. (Εγίρα: αποδημία, δηλ. ο Μωάμεθ διώχτηκε από τη Μέκκα, την πατρίδα του και κατέφυγε στη Μεδίνα)

          Μέσα σε έναν αιώνα οι Άραβες εξόρμησαν από την Αραβική χερσόνησο και κατέκτησαν πολλές βυζαντινές περιοχές, μεταξύ των οποίων τη Συρία. Πέρασαν στην Αίγυπτο, κατέκτησαν τη Βόρεια Αφρική και ένα μεγάλο τμήμα της Ιβηρικής χερσονήσου. Τους σταμάτησε στο Πουατιέ της Γαλλίας, το 732 μ.Χ.  ο Κάρολος Μαρτέλ, μαγιοδρόμος (αυλάρχης) των Φράγκων. Κατέλαβαν επίσης την Κύπρο, τη Ρόδο, την Κω, τη Χίο και πολιόρκησαν δυο φορές την Κωνσταντινούπολη, όπου απέτυχαν κυρίως λόγω των ισχυρών τειχών και του υγρού πυρός (επινόηση του σύρου Καλλίνικου ). Τέλος κατέκτησαν την Κρήτη και τη Σικελία.

          Η προέλαση των Αράβων δυσχέρανε τη θέση του Βυζαντίου, το οποίο συρρικνώθηκε εδαφικά. Έχασε σημαντικές πόλεις, μειώθηκε η αγροτική παραγωγή και περιορίστηκε το εμπόριό της.

à «Το υγρό πυρ ήταν εφεύρεση του Σύρου μηχανικού Καλλίνικου. Η παρασκευή του ήταν κρατικό μυστικό κι ακόμη δεν ξέρουμε ακριβώς από τι και πώς φτιαχνόταν. Φαίνεται πως ήταν ένα εύφλεκτο μίγμα από θειάφι, πίσσα, νίτρο, φώσφορο κ.ά. Όταν αναφλεγόταν δεν έσβηνε ούτε στο νερό. Το εξακόντιζαν με μακριούς σωλήνες, τα σιφώνια, ή το πετούσαν, μέσα σε πήλινα δοχεία, με βαλλίστρες και καταπέλτες από τα πολεμικά πλοία, τους δρόμωνες.

     Για πολλούς αιώνες το «ελληνικό πυρ», όπως αλλιώς το έλεγαν, ήταν ακαταμάχητο όπλο στα χέρια των Βυζαντινών. Η παντοδυναμία του κράτησε ως τον 12ο αιώνα, που ανακαλύφτηκε η πυρίτιδα και τα πυροβόλα όπλα».

Η «άλλη πλευρά» των Αράβων

à  Οι Άραβες στις βυζαντινές περιοχές που κατέλαβαν, ήρθαν σε επαφή με τον ελληνικό πολιτισμό, που ανθούσε εκεί από τα χρόνια του Μεγαλέξανδρου. Στην Αντιόχεια, τη Δαμασκό και την Αλεξάνδρεια υπήρχαν σχολές, μουσεία, έργα τέχνης και πνευματική παράδοση, που έγιναν δικά τους. Οι Άραβες δέχτηκαν την επίδρασή τους, τα σεβάστηκαν και πήραν πολλά στοιχεία τους για το δικό τους πολιτισμό.

Το γειτόνεμά τους με το Βυζάντιο δεν ήταν διαρκής πόλεμος. Ανάμεσά τους υπήρξαν περίοδοι μακράς ειρήνης και συνεργασίας. Βυζαντινοί τεχνίτες διακόσμησαν αραβικούς ναούς και παλάτια. Βυζαντινοί έμποροι πήγαιναν σε αραβικές χώρες και Άραβες επισκέπτονται συχνά τις αγορές της Πόλης και της Τραπεζούντας.

Χριστιανοί μοναχοί στα μοναστήρια της Συρίας μετέφρασαν στα αραβικά έργα αρχαίων Ελλήνων συγγραφέων, ιδιαίτερα του Αριστοτέλη και του Ιπποκράτη. Πολλά από αυτά τα έργα τα γνωρίζουμε σήμερα μόνο από τις αραβικές μεταφράσεις τους. Βυζαντινοί δάσκαλοι, ακόμη, διδάξαν ελληνικά σε αραβικά σχολεία. Τα δύο κράτη τέλος αντάλλασσαν συχνά διπλωματικές αντιπροσωπείες, οι οποίες γίνονταν δεκτές με εντυπωσιακές τελετές στις αυλές της Κωνσταντινούπολης και της Βαγδάτης.