Ο αθλητισμός στην αρχαία Ελλάδα
Ο αθλητισμός στην αρχαία Ελλάδα δεν ήταν απλά μια ευχάριστη ενασχόληση ή επάγγελμα όπως είναι σήμερα. Αποτελούσε έναν από τους βασικότερους λόγους επιβίωσης της Ελληνικής φυλής – ιδιαίτερα την εποχή των Περσικών πολέμων (490-479 π.Χ.). Σύμφωνα με τον Gardiner «η νίκη των Ελλήνων κατά των Περσών … ήταν η νίκη μιάς χούφτας ασκημένων αθλητών κατά των ορδών μαλθακών βαρβάρων». Θα ήταν περιττό να αναλυθεί η σημασία που έδιναν ειδικά οι Σπαρτιάτες στην καθημερινή εκγύμναση των νέων (Αγωγή), ώστε να βασίζονται ανά πάσα ώρα και στιγμή στην προάσπιση της πόλης τους από εχθρικές επιδρομές. Είναι γνωστό ότι η Σπάρτη ήταν ίσως η μοναδική πόλη στην αρχαία Ελλάδα που δεν είχε εξωτερικά τείχη – οι Σπαρτιάτες θεωρούσαν τα τείχη θηλυπρεπές μέσο άμυνας- ακριβώς για τον λόγο ότι βασίζονταν στην άρτια εκπαίδευσή τους!
Μερικά από τα πιό γνωστά αγωνίσματα ήταν ο ιππόδρομος, ο δρόμος, το άλμα, ο δίσκος, το ακόντιο, η πάλη, το πένταθλο, το παγκράτιο και άλλα. Ωστόσο στη παρούσα ανάρτηση θα αναφερθούμε περισσότερο σε αθλήματα που σήμερα είναι ευρέως διαδεδομένα όπως το ποδόσφαιρο, το μπάσκετ, το χάντμπολ και το χόκεϋ, τα οποία στην αρχαία Ελλάδα ήταν γνωστά σαν αθλήματα «σφαιρομαχιών» και τα οποία αποτελούσαν ομαδικές αθλοπαιδιές χωρίς να ανήκουν στο πρόγραμμα των επίσημων αγώνων . Είναι λογικό να φαίνεται περίεργο πως οι αρχαίοι Έλληνες γνώριζαν και ανακάλυψαν αυτά τα αθλήματα. Ο λόγος βεβαίως έχει να κάνει με το ότι η ανακάλυψη αυτών των αθλημάτων έχει –λανθασμένα- αποδοθεί σε άλλους λαούς. Απόδειξη αφενός η ύπαρξη πολλών γλυπτικών έργων που απεικονίζουν ξεκάθαρα αυτά τα αθλήματα και αφετέρου οι αναφορές των πηγών της αρχαίας Ελληνικής γραμματείας, με βασικές την Οδύσσεια του Ομήρου και τους Δειπνοσοφιστές του Αθηναίου. Εξάλλου πολλοί γνωστοί γλύπτες αλλά και άγνωστοι δημιουργοί αφιέρωσαν όλη τη ζωή τους στην απόδοση του αθλητικού ιδανικού! Ας δούμε περισσότερο αναλυτικά το κάθε άθλημα:
1. Ποδόσφαιρο ή «επίσκυρο»:
Με βάση τον Όμηρο (Οδύσσεια, Θ, στ. 282-293) το ποδόσφαιρο στην αρχαία Ελλάδα ονομαζόταν «επίσκυρο» και ήταν γνωστό ήδη από την Μυκηναϊκή εποχή (1600-1100 π.Χ.). Μάλιστα στις ανασκαφές της Σαμοθράκης βρέθηκε μπάλα ποδοσφαίρου από δερμάτινο κάλυμμα, η οποία χρονολογείται στον 3ο αιώνα π. Χ. Σύμφωνα με τον ερευνητή Λεωνίδα Μπίλλη: «Το γήπεδο ποδοσφαίρου ήταν χωρισμένο σε δύο μέρη και τα όριά του τα καθόριζαν γραμμές από χαλίκια». Σύμφωνα με τον Αρριανό (ΧΙV 47) το άθλημα αυτό παιζόταν από μικρά παιδιά ή ενήλικες άντρες. Γνωστοί ποδοσφαιριστές της εποχής υπήρξαν ο Αριστόνικος και ο Δημοτέλης από τη Χίο, μεταξύ άλλων.
ανάγλυφη παράσταση ποδοσφαίρου, Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο
2. Μπάσκετ ή «ανακρουσία»:
Οι κανονισμοί της «ανακρουσίας» ήταν όμοιοι με τους σημερινούς κανόνες του μπάσκετ, που λανθασμένα θεωρείται ανακάλυψη των Αμερικανών. Ο αθλητής λοιπόν έπρεπε να χτυπήσει τη μπάλα (σφαίρα) δυνατά στο χώμα ώστε αυτή να επιστρέψει πάλι στο χέρι του. Βεβαίως αν υπερέβαινε τον αριθμό των βημάτων, που όριζε ο κανονισμός, έχανε την κατοχή της μπάλας, όπως ακριβώς συμβαίνει και σήμερα. Ο Όμηρος περιγράφει γλαφυρά μια σκηνή από αγώνα της εποχής (Οδύσσεια, Θ, στ. 370-375): «Έριχνε ψηλά την σφαίρα (μπάλα) και την γή που έθρεψε πολλούς άρχισε να χτυπά με προικισμένα πόδια και να κάνει στροφές γρήγορες και εναλλασόμενες, ενώ οι άλλοι νέοι τον ζητωκραύγαζαν και στον ουρανό υψώνονταν δυνατές φωνές».
αγγείο με παράσταση «ανακρουσίας»
3. Χάντμπολ ή χειροσφαίριση:
Το χάντμπολ αν και θεωρείται άθλημα προερχόμενο από χώρες όπως η Γερμανία και η Δανία, έχει τις ρίζες του και αυτό στη αρχαία Ελλάδα. Υπάρχουν αναφορές του παιχνιδιού ήδη από την Μινωϊκή περίοδο, ενώ στα χρόνια του Μεγάλου Αλεξάνδρου το άθλημα διαδίδεται αρχικά στις Ελληνικές αποικίες της Ιταλίας. Σημαντική πηγή αποτελεί πάλι η Οδύσσεια του Ομήρου, όπου περιγράφεται σκηνή από το παιχνίδι: «…Τότε ο Αλκίνος πρόσταξε το Λαοδάμα κι Άλιο, μόνοι να πιάσουν το χορό, που δεν τους έφτανε άλλος. Κι αυτοί μια κόκκινη όμορφη σφαίρα στα χέρια παίρνουν, που ‘χε φτιασμένη ο Πόλυβος, κι ο ένας την πετούσε, πίσω λυγώντας το κορμί, στα σύγνεφα τα μαύρα. Κι ο άλλος απ’ τη γη ψηλά πηδώντας στον αέρα την έπιανε εύκολα, προτού στο χώμα να πατήσει». Μια ακόμη τρανταχτή απόδειξη για την ελληνική προέλευση του αθλήματος αποτελεί το χάλκινο αγαλματίδιο που βρέθηκε στη Δωδώνη (3ος αιώνας π. Χ.) και απεικονίζει ένα παιδί με σφαίρα στο χέρι.
παράσταση αγώνα χειροσφαίρισης στην αρχαία Ελλάδα
4. Χόκεϋ ή «κερητίζειν»:
Η αντισφαίριση –όπως ονομάζεται στη νεοελληνική το χόκεϋ – αποτέλεσε ένα ακόμη άθλημα στην αρχαία Ελλάδα με βάση τη σφαίρα. Αγγεία που έχουν ανακαλυφθεί και χρονολογούνται από το 540 π.Χ. απεικονίζουν σκηνές αναπαράστασης νέων που έπαιζαν το γνωστό σήμερα χόκεϋ. Στην αρχαία Ελλάδα το άθλημα ονομαζόταν «κερητίζειν», επειδή παιζόταν με κυρτά ραβδιά, σε σχήμα κεράτων. Η μπάλα ήταν από ύφασμα ή δέρμα. Το εσωτερικό της κάλυπτε μαλλί προβάτου ή τρίχες αλόγου, ώστε να αναπηδά με ευκολία. Χαρακτηριστική είναι η ανάγλυφη βάση που βρίσκεται στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο και χρονολογείται στο 510-500 π.Χ.
ανάγλυφη βάση αγώνα αντισφαίρισης, Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο.
Πηγές:
1) Ομήρου Οδύσσεια
2) Δειπνοσοφιστές Αθηναίου
3) Ιστορία του Ελληνικού έθνους, Ακαδημία Αθηνών, τόμος Α, Προϊστορία και πρωτοϊστορία
4) Ιστορία του Ελληνικού έθνους, Ακαδημία Αθηνών, τόμος Β, Αρχαϊκός Ελληνισμός
5) Πώλ Κάρτλεντζ, Οι Σπαρτιάτες
6) Δρ. Λεωνίδας Μπίλλης, Όλοι αντέγραψαν τους Έλληνες
ΠΗΓΗ ΑΡΘΡΟΥ:
by
