ΣΗΜΕΙΑ ΣΤΙΞΗΣ

   Σημεία στίξης είναι ένα σύνολο από «σημάδια» που χρησιμοποιούμε στο γραπτό λόγο και μας βοηθούν να τον διευθετήσουμε / οργανώσουμε σωστά και να τον ζωντανέψουμε, κάνοντας διάφορες παύσεις και χρωματίζοντας τον τόνο της φωνής μας ανάλογα με το μήνυμα που θέλουμε να στείλουμε. Με τα σημεία στίξης, δηλαδή, δίνουμε ανάλογη κύμανση στη φωνή μας (επιτονισμός) και πετυχαίνουμε να στείλουμε με τον καλύτερο δυνατό τρόπο το μήνυμά μας, έτσι ώστε ο δέκτης να μπορεί να το κατανοήσει, π.χ. να καταλάβει αν ρωτάμε κάτι ή αν εκφράζουμε το θαυμασμό μας κ.λπ.

Ο ΡΟΛΟΣ ΤΩΝ ΣΗΜΕΙΩΝ ΣΤΙΞΗΣ

1.  Μέσα σύνδεσης-σύνταξης-συνοχής του κειμένου  που εξυπηρετούν τις ανάγκες της αναγνωστικής πρόσληψης και κατανόησης…, π.χ. η τελεία μπαίνει και δηλώνει την ολοκλήρωση ενός νοήματος.

2.  Παραγλωσσικά (επιτονισμός, παύσεις...) ή εξωγλωσσικά στοιχεία(χειρονομίες, κινήσεις, έκφραση προσώπου, διάθεση...).

3.  Υφολογικά μέσα: καθορίζουν, δηλαδή, το υφολογικό επίπεδο..., π.χ. ένα ερωτηματικό ενδέχεται να προσδίδει ειρωνική διάθεση στο λόγο ή καταγγελτική...

4.  Σχόλια: συχνά τα σημεία στίξης χρησιμοποιούνται προκειμένου να δηλώσουν κάποιο σχόλιο..., π.χ.:

·      Ερωτηματικό: ενδέχεται να δηλώνει απορία ή ειρωνεία.

·      Θαυμαστικό: ενδέχεται να δηλώνει θαυμασμό, κατάπληξη, έκπληξη ή αμφισβήτηση ή ειρωνεία.

·      Εισαγωγικά: ενδέχεται να δηλώνουν έμφαση ή ειρωνεία ή μεταφορική χρήση της λέξης που περικλείουν.

·      Αποσιωπητικά: ενδέχεται να δηλώνουν απορία ή αγανάκτηση, αποστροφή ή δισταγμό, αποθάρρυνση ή χιούμορ ή ειρωνεία. 

Α. Η ΤΕΛΕΙΑ

Τελεία (.) (παυστικό σημείο στίξης: σχετικά μεγάλο σταμάτημα της φωνής) βάζουμε:

α) στο τέλος κάθε περιόδου, όπου και όταν ολοκληρώνεται ένα νόημα

β) για τη σύντμηση λέξεων (Π. Ιωάννου)

γ) στους αριθμούς για τη διάκριση χιλιάδων, εκατοντάδων χιλιάδων κ.λπ.  

δ) σε κάποιες συντομογραφίες (π.χ., μ.Χ. κ.λπ.).

ε) Μπορεί να χρησιμοποιηθεί τελεία μετά από ένα απόλυτο αριθμητικό για να νοηθεί ως τακτικό: 8. = όγδοος. (Η χρήση αυτή είναι σπάνια.)

Δε βάζουμε τελεία α) σε τίτλους κειμένων, π.χ. «Η πατρίδα μου» (όταν όμως υπάρχει και υπότιτλος, τότε μπαίνει, π.χ. «Η πατρίδα μου. Η μεγάλη επιστροφή») , β) σε επικεφαλίδες, γ) σε επιγραφές, δ) σε λεζάντες φωτογραφιών (Ο σκύλος μου, ο Παν), ε) στους αριθμούς των χρονολογιών (Γεννήθηκε το 1998 μ.Χ.) και στ) σε κάποιες συντομογραφίες (ΔΕΗ), ζ) μετά το ερωτηματικό, το θαυμαστικό και τα αποσιωπητικά.

Η τελεία και τα άλλα σημεία της στίξης:

Όταν υπάρχουν εισαγωγικά στο κείμενο, η τελεία σημειώνεται πάντα έξω από αυτά. Το ίδιο ισχύει στις περιπτώσεις χρήσης παρενθέσεων, αγκυλών. Ωστόσο, όταν μέσα στην παρένθεση υπάρχει ολόκληρη περίοδος, τότε η τελεία σημειώνεται μέσα στην παρένθεση.

Β.  Η ΑΝΩ ΤΕΛΕΙΑ

Άνω τελεία (·) (παυστικό σημείο στίξης: σταμάτημα της φωνής λίγο μικρότερη από την τελεία και λίγο μεγαλύτερη από το κόμμα) βάζουμε για να τονίσουμε την αντίθεση ανάμεσα σε δύο μέρη μιας περιόδου, για να διακρίνουμε τα μέρη μιας περιόδου, για να διαχωρίσουμε περιπτώσεις που αναφέρουμε κατά σειρά.

Η άνω τελεία και τα άλλα σημεία της στίξης:

Όταν υπάρχουν στην πρόταση εισαγωγικά ή παρένθεση, η άνω τελεία σημειώνεται έξω από την παρένθεση ή τα εισαγωγικά.

Γ. ΤΟ ΚΟΜΜΑ

Κόμμα (,) (παυστικό σημείο στίξης: μικρότερο σε σχέση με την τελεία σταμάτημα της φωνής) βάζουμε:

1. Όταν έχουμε ασύνδετο σχήμα, όταν δηλαδή παρατάσσονται είτε ασύνδετες λέξεις ή φράσεις είτε όμοιες προτάσεις.

2. Στην παρατακτική αντιθετική σύνδεση, και κυρίως πριν από τον αντιθετικό σύνδεσμο αλλά (Του το είπα, αλλά δεν με άκουσε).

3. Στις κύριες παρενθετικές προτάσεις και στις παρενθετικές φράσεις  πριν και μετά από αυτές.

4. Στην υποτακτική σύνδεση:

α. πριν από τις δευτερεύουσες επιρρηματικές προτάσεις, όταν η δευτερεύουσα πρόταση δηλώνει κάποια επιρρηματική σχέση (αιτία, χρόνο, υπόθεση κ.λπ.)

β. Στις δευτερεύουσες ονοματικές προτάσεις, βάζουμε κόμμα μόνο όταν αυτές έχουν θέση ονοματικού προσδιορισμού και ειδικότερα επεξήγησης, π.χ. «Φοβάμαι και τούτο, μήπως αποτύχω».

γ. Στις δευτερεύουσες αναφορικές προτάσεις βάζουμε κόμμα, όταν αυτές είναι επιρρηματικές ή ονοματικές επιθετικές προσθετικές/παραθετικές/μη περιοριστικές.

Δε βάζουμε κόμμα στις υπόλοιπες περιπτώσεις: α) στις επιρρηματικές που προσδιορίζουν άμεσα το ρήμα, π.χ. «Πήγαινε όπου θέλεις», β) στις ελεύθερες ονοματικές αναφορικές που έχουν θέση υποκειμένου, αντικειμένου ή κατηγορούμενου, π.χ. «Διάβασα όσα μου είπες», β) στις επιθετικές αναφορικές που είναι προσδιοριστικές/περιοριστικές (η πληροφορία αναγκαία για τον προσδιορισμό-κατανόηση της λέξης στην οποία αναφέρεται), π.χ. «Στην κατηγορία αυτή ανήκουν αριθμοί οι οποίοι είναι ζυγοί»

5. Στην επεξήγηση ή παράθεση.

6. Στους αριθμούς για τη διάκριση των δεκαδικών ψηφίων.

7. Στο αναφορικό «ό,τι».

8. Στη κλητική προσφώνηση.

9. Στα προτασιακά-κειμενικά επιρρήματα ή μόρια, αν βρίσκονται μέσα στην πρόταση, πριν και μετά από αυτά (Ο πατέρας μου, λοιπόν, ήλθε μαζί μου).

10) Τους όρους μιας πρότασης που συνδέονται με τους συνδέσμους  μήτε, ούτε, όταν είναι περισσότεροι των δυο, π.χ.: Ούτε ο Πέτρος, ούτε ο Γιώργος, ούτε ο Αλέξανδροςεμφανίστηκαν..

11) Τον σύνδεσμο και, όταν αυτός έχει σημασία συνδέσμου που χρειάζεται κόμμα, π.χ.: Φύγε, και (= γιατί) δε σε χρειάζομαι.

Δ. ΤΟ ΘΑΥΜΑΣΤΙΚΟ

Θαυμαστικό (!) είναι ένα σημείο στίξης με παυστική αλλά και σχολιαστική λειτουργία. Κυρίως δηλώνει το τέλος μιας περιόδου, απλής πρότασης ή επιφωνηματικής, ενώ ταυτόχρονα δηλώνει ένα μεγάλο φάσμα συναισθημάτων: θαυμασμό, φόβο, απόρριψη… 

Ε. ΤΟ ΕΡΩΤΗΜΑΤΙΚΟ

Ερωτηματικό (;)  είναι σημείο στίξης (με παυστική και σχολιαστική λειτουργία) που δηλώνει το τέλος μιας ερωτηματικής πρότασης ή περιόδου, απαιτώντας απάντηση ή δηλώνοντας απορία ή αμφιβολία.

ΣΤ. ΤΑ ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ

Εισαγωγικά (« ») (σχολιαστικό σημείο στίξης) βάζουμε για να επιστήσει την προσοχή μας, να επισημάνει δηλαδή ότι το τμήμα του λόγου που θα ακολουθήσει έχει κάποια ιδιαιτερότητα.  

Ζ. ΤΑ ΑΠΟΣΙΩΠΗΤΙΚΑ

Αποσιωπητικά (…) [παυστικό (σταμάτημα της φωνής, παύση σχετικά μεγάλη) και κυρίως σχολιαστικό σημείο στίξης] βάζουμε: για να υπονοήσουμε κάτι ευνόητο, να αποσιωπήσουμε κάτι που δεν λέγεται, να δημιουργήσουμε κατάσταση ευφυολογήματος.

Η. Η ΔΙΠΛΗ ΤΕΛΕΙΑ

Διπλή τελεία (:) (παυστικό σημείο στίξης: προσωρινή παύση της φωνής) βάζουμε:

α) για να διασαφηνίσουμε κάτι που γράψαμε προηγουμένως ή για να απαριθμήσουμε τα μέρη ενός συνόλου

β) για να παραθέσουμε κατά λέξη κάποιο απόσπασμα ξένου λόγου, ύστερα από δική μας εισαγωγική παρατήρηση.

Θ. Η ΠΑΡΕΝΘΕΣΗ

Παρένθεση (( )) (κυρίως σχολιαστικό σημείο στίξης) βάζουμε κυρίως για να περικλείσουμε, να απομονώσουμε και να παραθέσουμε  κάποιο δευτερεύον, πρόσθετο στοιχείο που θα μπορούσε να παραλειφθεί.

Ι. ΤΟ ΕΝΩΤΙΚΟ – Η ΠΑΥΛΑ

Ενωτικό (-) (παυστικό σημείο στίξης) βάζουμε: για να δηλώσουμε την ένωση στοιχείων και διάζευξη. Ακόμη για να δηλώσουμε την αλλαγή του συνομιλητή σ' ένα γραπτό κείμενο διαλόγου όταν δεν χρησιμοποιούνται εισαγωγικά.

ΙΑ. Η ΔΙΠΛΗ ΠΑΥΛΑ

Διπλή παύλα (- -)  [παυστικό (ανακόπτει προσωρινά το ρυθμό και τον τόνο του λόγου) και σχολιαστικό σημείο στίξης] βάζουμε για να κλείσουμε μέσα τους μια φράση ή μέρος αυτής, η οποία επεξηγεί αυτό που λέμε, συνήθως υπό τη μορφή παραδείγματος,  ή δίνει κάποιες πρόσθετες πληροφορίες, στις οποίες θέλουμε να εστιάσουμε την προσοχή μας.

ΙΒ. Η ΠΛΑΓΙΑ ΓΡΑΜΜΗ

Πλάγια γραμμή (/) (παυστικό σημείο στίξης) βάζουμε κυρίως για να δηλώσουμε διάζευξη («ή»).